اصلی‌ترین ریسک‌های سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها

نوید محمدی*
در ایران بسیاری از استارتاپ‌ها الگو گرفته از استارتاپ‌های کشورهای خارجی هستند. در نتیجه نگاهی به اکوسیستم‌های توسعه‌یافته نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها ریسک‌های بسیاری دارد. از هر ١٠ استارتاپی که در دنیا وجود دارد ٩ تا شکست می‌خورند. در پنج سال دوم مجدد از ١٠ استارتاپ ٩ تا شکست می‌خورند و در نهایت نیز ٤٠تا٦٠‌درصد باقی می‌مانند. این آمار در اکوسیستم کشورهای درحال توسعه حتی فجیع‌تر نیز هست.
در ایران چون استارتاپ‌ها نوآوری کمتری دارند و کپی شده استارتاپ‌های موفق خارجی هستند ریسک کمتری دارند ولی مشکل این است که اکوسیستم استارتاپی ما به درستی شکل نگرفته است و تعداد بسیار زیادی شتاب‌دهنده، Angel investor، صندوق نوآوری و… داریم که در دست آدم‌های درستی نیستند. وقتی یک شتاب‌دهنده متولی‌ای داشته باشد که دانش و فهم استارتاپی و تجربه راه‌اندازی استارتاپ را ندارد، جنس و دغدغه افرادی که استارتاپ راه‌اندازی می‌کنند نمی‌فهمد و این خود باعث شکست استارتاپ‌ها می‌شود.
اکوسیستم در حال توسعه ایران، شکست استارتاپ‌ها را بسیار زیاد می‌بیند و در حالی که استارتاپ‌ها کپی شده نمونه‌های موفق خارجی هستند اما ما آمار شکست بالاتری را شاهد هستیم. بسیاری از استارتاپ‌های ایرانی در همان مرحله اولیه انتخاب اسم شکست می‌خورند که اصلا در آمار مذکور محاسبه هم نمی‌شود.
سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها پرریسک است اما منطق سرمایه‌گذاری به این شکل است که شما به عنوان سرمایه‌گذار باید پورتفویی از استارتاپ‌ها را تشکیل دهید و انتظار خود را از این پورتفوی برآورده کنید. به عنوان مثال سرمایه‌گذاران مثلا روی ٣٠ تا ١٠٠ استارتاپ سرمایه‌گذاری می‌کنند تا اگر یکی مثل دیجی کالا یا اسنپ شود و بقیه شکست بخورند، ریسک سرمایه‌گذاری پوشش داده شود و همه جای دنیا نیز این منطق دنبال می‌شود.
حال سوال اینجاست که چرا با وجود این همه ریسک، سرمایه‌گذاری همچنان اتفاق می‌افتد؟ شرکت‌های بزرگ برای انجام فعالیت‌های موازی با فعالیت‌های اصلی خود لازم دارند که تیم‌های داخل سازمانی نیرو انسانی ایجاد کرده، هزینه بالا پرداخت و مدت طولانی کار کنند و ببینند که آیا این ایده کار می‌کند یا خیر. این شرکت به جای اینکه تیمی داخل خود سازمان شکل دهد و خود را با بیمه، مالیات، حقوق و مزایا درگیر کند، روی تیمی که فهم استارتاپی دارد سرمایه‌گذاری می‌کند و این تیم روی ایده کار کرده و با زمان و هزینه بسیار کمتر شرکت می‌فهمد که ایده جواب می‌دهد یا خیر. پس fast fail بودن استارتاپ‌ها خود مزیت به حساب می‌آید و تست کردن ایده‌های بسیار زیادی در زمان کم را ممکن می‌کند. بسیاری از سرمایه‌گذاران در حال حاضر به صورت موازی روی چند استارتاپ مثل هم سرمایه‌گذاری می‌کنند تا بهترین انتخاب را داشته باشند.در نتیجه چنین مزایایی نیز در سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها وجود دارد وگرنه سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بورسی، خرید دلار و طلا و … قطعا ROI بالاتری دارند ولی در صورتی که پورتفویی از استارتاپ‌ها تشکیل ندهید و آدم درستی روی شتاب‌دهنده خود نداشته باشید. اگر این دانش وجود نداشته باشد قطعا سرمایه‌گذاری روی استارتاپ جذاب نیست. از یک جنبه دیگر، یکی از ریسک‌های سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها که باز هم مربوط به بی‌تجربگی استارتاپ و عدم دانش درست VC بوده، این است که استارتاپ سرمایه بیشتر یا کمتری دریافت می‌کند. مثلا استارتاپ یک‌میلیارد و ٢٠٠‌میلیون تومان نیاز دارد اما یک‌میلیارد درخواست می‌کند، شتاب‌دهنده پول را می‌دهد و یک‌میلیارد تومان هزینه می‌شود. کار به جایی می‌رسد که سرمایه‌گذار و استارتاپ می‌دانند که با یک پول بیشتر به مشتری می‌رسند اما سرمایه‌گذار حاضر به سرمایه‌گذاری مجدد نیست و استارتاپ هم به دنبال سرمایه راند بعد می‌رود که طبیعتا نمی‌تواند سرمایه بگیرد، شکست می‌خورد و تیم از هم می‌پاشد.
در نتیجه اصلی‌ترین ریسک‌های موجود سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها عبارتند از: نرخ بالای شکست، سن پایین و بی‌تجربگی کسانی که استارتاپ راه‌اندازی می‌کنند، عدم وجود توانمندی‌های مکمل میان افراد تیم -مثلا همه فنی یا همه کسب‌و‌کاری هستند- تغییرات مداوم قوانین، افزایش نرخ دلار و ارز، نبود قوانین و مقررات برای حوزه‌های جدید مثل بلاکچین، عدم انتخاب تیم آموزش‌دهنده صندوق‌های توسعه و سرمایه‌گذاران براساس شایستگی، همچنین انتخاب منتور اشتباه باعث شکست استارتاپ می‌شود. سرمایه‌گذاری غیرهدفمند نیز مشکل دیگری است که به شکست استارتاپ‌ها منجر می‌شود. سرمایه‌گذار روی هر ‌چیزی که خوشش بیاید سرمایه‌گذاری می‌کند و کاری به این ندارد که براساس Smart money و دانش و تفکر انباشته در شرکت بالا دستی در همان حوزه سرمایه‌گذاری کند. سرمایه گرفتن بیش از جذب سرمایه جذب Smart money است. این فهم در شتاب‌دهنده و VCهای ما خیلی کم است. این موضوع هم خود چالش بسیار بزرگی است چون استارتاپ درکی از این موضوع ندارد و سرمایه‌گذار هم اگر نتواند مارکت، دانش، پول هوشمند و… به استارتاپ تزریق کند، طبیعتا استارتاپ شکست خواهد خورد.
* عضو هیات علمی دانشگاه تهران و ونچر پارتنر