از واقعیت تا شعار

گروه فناوری- شبکه ملی اطلاعات به عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های زیرساختی کشور در حوزه فناوری اطلاعات، همچنان در کانون توجه قرار دارد. این شبکه که هدف اصلی آن ایجاد زیرساختی امن، پایدار و پرسرعت برای ارائه خدمات اینترنتی داخلی است، در سال‌های اخیر با چالش‌ها و پیشرفت‌های مختلفی روبه‌رو بوده است. مسوولان و متولیان این طرح، شبکه ملی اطلاعات را گامی اساسی برای کاهش وابستگی به اینترنت جهانی، تقویت امنیت سایبری و توسعه اقتصاد دیجیتال می‌دانند، با این حال این پروژه همواره با پرسش‌هایی درباره میزان پیشرفت، اهداف نهایی و تاثیر آن بر دسترسی آزاد به اطلاعات مواجه بوده است. برخی کارشناسان معتقدند که موفقیت نهایی این پروژه به شفاف‌سازی دقیق در مورد اهداف آن، ارتقای کیفیت خدمات داخلی و جلب اعتماد عمومی بستگی دارد. به باور آنها، شبکه ملی اطلاعات تنها زمانی می‌تواند به سکوی پرتابی برای اقتصاد دیجیتال تبدیل شود که در کنار استقلال فناوری، حق کاربران برای دسترسی به اطلاعات جهانی نیز حفظ شود. حال پرسش اصلی این است که شبکه ملی اطلاعات تا چه اندازه به اهداف تعریف‌شده خود نزدیک شده است؟ آیا این پروژه می‌تواند پلی برای توسعه فناوری و نوآوری باشد یا به ابزاری برای محدودسازی اینترنت بدل خواهد شد؟
بر همین اساس رییس مرکز ملی فضای مجازی گفت: در پروژه شبکه ملی اطلاعات تمرکز بر زیرساخت و خدمات پایه است که مبتنی بر آن می‌توانیم خدمات متنوعی را به مردم ارائه دهیم. در این زمینه تقسیم کار انجام شده و ۳۰هدف مشخص شده است و امیدوارم در هفته‌های آینده عدد و پیشرفت جدید این پروژه اعلام شود. سیدمحمدامین آقامیری، رییس مرکز ملی فضای مجازی اظهار کرد: شورای عالی راهبر ساخت ایران نوین است و در این ۱۳سال تغییراتی داریم که در زندگی روزمره مردم خود را نشان می‌دهد و اگر بتوانیم این حرکت را پیگیری کنیم می‌توانیم کشور را به جای خوبی برسانیم. او افزود: باید میراث فرهنگی و هویتی خود را در این فضا حفظ کنیم. این شورا تنها شورایی است که در ۳۵سال گذشته تشکیل شده و اختیارات بالایی دارد و حوزه خدمات کاربردی، محتوا و در کنارش نظام‌های حقوقی و امنیت فضای مجازی را شامل می‌شود. مصوباتی که در سال ۱۳۹۰ گفته شده حاکی از ترتیب آثار قانونی آن است که لازم‌الاجرا بوده و سازوکارهایی برای نظارت بر دستگاه‌ها اندیشیده شده است.
نهادی موازی با مرکز ملی فضای مجازی وجود ندارد
آقامیری در پاسخ به این سوال که چرا جلسات این شورا دیر به دیر برگزار می‌شود، تشریح کرد: در دولت چهاردهم چهار جلسه برگزار شده که به صورت طبیعی هر چهار هفته باید برگزار شود و ریاست آن برعهده رییس‌جمهور است و دو جلسه تا قبل از عید داریم اما به صورت کلی تشکیل جلسات به‌زودی منظم می‌شود. درباره نهادی‌های موازی مرکز ملی نیز باید گفت نهاد جدی و جدیدی شکل نگرفت. رییس مرکز ملی فضای مجازی ادامه داد: بحث کودک و امنیت بسیار مهم است و کشورها قوانین سختی را در این زمینه در نظر گرفته‌اند و در کشور ما نیز یک سند کودک در فضای مجازی تصویب شد که کارهای اجرایی آن در دولت پیگیری شده است اما با نقطه مطلوب فاصله داریم و یکی از چالش‌ها حکمرانی بر خدماتی است که به مردم داده می‌شود. با نگاه کلی می‌توان گفت این موضوع در همه دنیا وجود دارد و نسبت آن در همه کشور‌ها متفاوت است. او درباره هوش‌مصنوعی توضیح داد: هوش مصنوعی پیش از آن که سند و راهکارهای طولانی انجام دهیم نیازمند عمل و اجراست. در این شرایط باید اهداف را مشخص کنیم و قوه ابتکار خود را به کار گیریم. فرآیندی آغاز شده که همه با این فناوری آشنا شوند که آموزش از ارکان اصلی موضوع است. به صورت کلی هوش مصنوعی ابزاری قدرتمند برای تحول است و باید زودتر آن را به کار گیریم. دبیر شورای عالی فضای مجازی درباره آخرین وضعیت شبکه ملی اطلاعات تصریح کرد: در پروژه شبکه ملی اطلاعات تمرکز بر زیرساخت و خدمات پایه است که مبتنی بر آن می‌توانیم خدمات متنوعی را به مردم ارائه دهیم. در این زمینه تقسیم کار انجام شده و ۳۰هدف مشخص شده است و امیدوارم در هفته‌های آینده عدد و پیشرفت جدید این پروژه اعلام شود.
تلاش شبانه‌روزی وزارت ارتباطات برای ارتقای کیفیت و سرعت اینترنت
آقامیری که در یک گفت‌وگوی تلویزیونی صحبت می‌کرد درباره گلایه کاربران و مردم از کیفیت و سرعت اینترنت اظهار کرد: شورای عالی فضای مجازی بحث راهبردی موضوعات را انجام می‌دهد و پیگیری می‌کند، بنابراین کیفیت و سرعت اینترنت برعهده وزارت ارتباطات است که تلاش شبانه‌روزی در این زمینه انجام می‌دهد. رییس مرکز ملی فضای مجازی درباره فیلترینگ و اقداماتی که قرار است انجام شود، توضیح داد: شورای عالی فضای مجازی در اینکه سکویی فیلتر شود نقش نداشته و در دولت قبل و فعلی چالش‌هایی ذهن مردم را درگیر کرده است که این موضوع در نهایت به مرکز ملی فضای مجازی طی ماه‌های گذشته تکلیف شد. در این زمینه جلسات کارشناسی مختلفی برگزار و راهکارهای مختلفی تدوین شد. برای رفع فیلتر و دسترسی به سکوها تلاش‌ها و اقداماتی در حال انجام بوده و همچنین رایزنی‌های جدی با سکوهای مخالف در حال انجام است. نکته مهمی که باید گفت اگر سکوها برخی شرایط کشورها را می‌پذیرند باید برای مردم ما هم بپذیرند.
در پایان شبکه ملی اطلاعات، به ‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های زیرساختی ایران در حوزه فناوری، بدون شک گامی مهم در مسیر استقلال دیجیتال محسوب می‌شود. با این حال، بررسی دقیق روند پیشرفت این طرح نشان می‌دهد که صرف توسعه زیرساخت‌های فنی و ارائه خدمات بومی، نمی‌تواند به ‌تنهایی ضامن موفقیت آن باشد. آنچه این روزها بیش از هر چیز احساس می‌شود، نبود شفافیت کافی در اهداف نهایی، معیارهای ارزیابی پیشرفت و تاثیر واقعی این پروژه بر دسترسی آزاد به اطلاعات و حقوق کاربران است. در حالی که مسوولان از شبکه ملی اطلاعات به ‌عنوان ابزاری برای تقویت امنیت سایبری و حمایت از کسب‌وکارهای داخلی یاد می‌کنند، نگرانی‌های جدی درباره احتمال محدودسازی ارتباطات جهانی و کاهش حق انتخاب کاربران وجود دارد. تجربه نشان داده که موفقیت چنین پروژه‌هایی، وابسته به اعتماد عمومی، رقابت آزاد در فضای دیجیتال و شفاف‌سازی مستمر در مورد سیاست‌های اجرایی است. اگر شبکه ملی اطلاعات به بستری برای کنترل بیشتر بر جریان اطلاعات و محدودسازی اینترنت تبدیل شود، نه‌تنها هدف توسعه اقتصاد دیجیتال محقق نخواهد شد، بلکه شکاف میان دولت و جامعه فناوری عمیق‌تر می‌شود. اکنون زمان آن رسیده که متولیان این طرح با رویکردی واقع‌بینانه، به دغدغه‌های منتقدان پاسخ دهند، برنامه‌های خود را شفاف‌سازی کنند و به‌ جای تمرکز صرف بر استقلال زیرساختی، به آزادی اطلاعات و کیفیت خدمات نیز توجه داشته باشند. آینده شبکه ملی اطلاعات نباید به مسیری یک‌سویه و انحصارگرایانه ختم شود، بلکه باید به پلی برای تقویت نوآوری، تعامل با جهان و رشد پایدار اقتصاد دیجیتال ایران تبدیل شود.