از اشتراک امن داده تا توسعه GPU

گروه فناوری- برنامه ملی هوش مصنوعی با تاکید بر سه حوزه حکمرانی داده، زیرساخت‌های پردازشی و توسعه نیروی انسانی متخصص اعلام شده اما اجرای این طرح در شرایط کنونی با ابهامات و چالش‌های اساسی روبه‌رو است. در حوزه حکمرانی داده، فقدان قوانین شفاف و ساز و کارهای موثر برای مدیریت داده‌های ملی، به همراه انحصارگرایی و عدم شفافیت نهادی، سال‌هاست که پیشرفت این بخش را مختل کرده است. از سوی دیگر، زیرساخت‌های پردازشی کشور نه‌تنها از استانداردهای بین‌المللی فاصله زیادی دارد، بلکه با محدودیت‌های تحریم، کمبود سرمایه‌گذاری و ضعف در به‌روزرسانی فناوری‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند. این در حالی است که مهاجرت گسترده نیروهای متخصص و عدم جذابیت کافی برای حفظ و پرورش استعدادها، بحران سرمایه انسانی را به یکی از چالش‌های جدی این طرح تبدیل کرده است. با وجود این مشکلات، جای این پرسش باقی است که آیا این برنامه به ‌عنوان یک راهکار واقعی برای توسعه هوش مصنوعی در کشور طراحی شده یا تنها گامی نمایشی برای پاسخ به تحولات جهانی است؟ تجربه نشان داده که بسیاری از طرح‌های کلان در کشور، به دلیل نبود بودجه کافی، ناهماهنگی نهادی و اولویت‌های متزلزل، در مرحله اجرا ناکام می‌مانند. در چنین شرایطی، آیا این برنامه می‌تواند نقشه‌ای عملیاتی ارائه دهد یا مانند بسیاری از برنامه‌های پیشین، صرفا به مجموعه‌ای از اهداف کلی و غیرقابل اندازه‌گیری محدود خواهد شد؟
نیما شمساپور در تشریح طرح جامع اقدام مشترک ملی برای هوش مصنوعی که پیش از این معاون علمی رییس‌جمهور درباره آن خبر داده بود، اظهار کرد: با تصمیم‌گیری معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهور در دوره جدید، بنا بر این شد که موضوعات مربوط به هوش مصنوعی خروجی‌محور باشد و بر این اساس طرحی تحت عنوان طرح جامع اقدام مشترک ملی برای هوش مصنوعی کلید خورد و سه حوزه «توانمندسازی نیروی انسانی»، «زیرساخت» و «داده» در این طرح مورد توجه و تاکید قرار دارد. مدیر برنامه ملی هوش مصنوعی معاونت علمی برنامه نخست ذیل این طرح جامع را توانمندسازی نیروی انسانی عنوان کرد و دراین‌باره گفت: با توجه به کاربردپذیری هوش مصنوعی و از سوی دیگر افزایش نرخ مهاجرت نیروی انسانی باید برنامه‌هایی برای توانمندسازی نیروی حوزه هوش مصنوعی در دستور کار داشته باشیم. دنیا طی ۱۰سال آینده با توجه به تحولاتی که در حوزه هوش مصنوعی در حال رخ دادن است، تغییر خواهد کرد و یکی از اهداف ما این است که افراد بتوانند از این تغییر بیشترین استفاده را در راستای اهداف اقتصادی و… خود داشته باشند. شمساپور آموزش و آشنایی افراد با حوزه هوش مصنوعی را موضوعی مهم عنوان کرد و افزود: در همین راستا قرار است با کمک معاونت علمی، دانشگاه‌ها و آکادمی‌های صنعتی، مسیرهای شغلی را تعریف می‌کنیم که در این مسیر نهایتا متخصصان حوزه هوش مصنوعی تربیت می‌شوند. از آنجا که هوش مصنوعی در همه ابعاد از جمله تصمیم‌گیری‌ها، زندگی شخصی و… موثر است، برنامه کلی ما این است که افرادی که در حوزه تخصصی هوش مصنوعی نیستند، در حوزه خودشان از این فناوری استفاده کنند.
حمایت از پایان‌نامه‌های مرتبط با فناوری هوش مصنوعی
شمساپور همچنین درباره برنامه عملیاتی در حوزه توانمندسازی نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی توضیح داد و گفت: در حال حاضر معاونت علمی در حوزه آموزش حمایت‌هایی را در دستور کار خود دارد از جمله اینکه اساتیدی که کرس‌هایی در مورد هوش مصنوعی دارند و به دانشجویان آموزش می‌دهند، مورد حمایت قرار دارند ولی قرار است این طرح در برنامه ملی هوش مصنوعی با یک چشم‌انداز بزرگ‌تری اجرا شود. اقدام دیگری که معاونت علمی در دستور کار خود دارد، حمایت از پایان‌نامه‌های مرتبط با فناوری هوش مصنوعی است اما اینکه این اقدامات ذیل یک چشم‌انداز بزرگ‌تر، کلی‌تر و خروجی‌محور قرار بگیرد، هدف اصلی برنامه ملی هوش مصنوعی است. کار برنامه ملی هوش مصنوعی، کار ستادی نیست و به دنبال برنامه‌ریزی، هماهنگی و خروجی گرفتن در حوزه هوش مصنوعی هستیم.
امکان اشتراک‌گذاری داده
بین سازمان‌ها
شمساپور برنامه دوم ذیل برنامه ملی هوش مصنوعی را موضوع حکمرانی داده عنوان کرد و به مهر گفت: در بخش‌های مختلف کشور همه در حال تولید دیتا هستند، به طور مثال بانک مرکزی یا شرکت‌های زیرمجموعه آن، اپراتورها و در مجموع در حوزه‌های بهداشت، آموزش، صنعت و… دیتای زیادی در حال تولید است. یکی از موضوعات اصلی این است که این دیتاها معمولا به دلایل امنیتی و هک شدن بین سازمان‌های مختلف به اشتراک گذاشته نمی‌شود، اینکه یک حکمرانی دیتا داشته باشیم و اقتصاد اطلاعات را در نظر بگیریم و دیتاها را بی‌نام‌سازی کنیم تا امکان اشتراک‌گذاری آن بین سازمان‌ها وجود داشته باشد، کمک می‌کند که آینده تصمیم‌گیری و آینده کاربردی‌سازی هوش مصنوعی به وضعیت بهتری برسد. او با اشاره به تدوین اسنادی در معاونت در خصوص نحوه اشتراک‌گذاری دیتاها بین سازمان‌ها و شرکت‌ها گفت: اسنادی مرتبط با حکمرانی داده در حوزه هوش مصنوعی در معاونت علمی در حال تدوین است که در آینده منتشر خواهد شد البته باید توجه داشت که منظورمان در این مدل، حکمرانی با استفاده از دیتا نیست بلکه هدف این است که با چه راهکارهایی دیتا و اطلاعات ذخیره و به اشتراک گذاشته شود و مدل فنی آن به چه صورت باشد. ما قرار است اسنادی را منتشر کنیم که سازمان‌های مختلف اعم از بخش دولتی و خصوصی با توجه به سیاستگذاری اقتصادی که انجام می‌دهیم، انگیزه‌ای برای اشتراک‌گذاری دیتای خود داشته باشند.
مدیر برنامه ملی هوش مصنوعی معاونت علمی در ادامه در خصوص کاربرد دیتا در حوزه هوش مصنوعی در ۱۰سال آینده توضیحاتی ارائه داد و گفت: دیتا در حوزه سلامت به افراد کمک می‌کند که با هزینه کمتر چطور به ارتقا سلامت خود کمک کنند، به طور مثال اگر فردی مبتلا به یک بیماری است و در ژن‌های فرد دیده شده که پدر و مادر او هم این بیماری را داشته‌اند، می‌توان با دیتا پیش‌بینی کرد که این بیمار بعد از ۴۰سالگی چه عملیات پیشگیرانه‌ای را باید انجام دهد و به او هشدارهایی دراین‌باره داده خواهد شد. او ادامه داد: مثال دیگر اینکه در حال حاضر با استفاده از دیتا و هوش مصنوعی در دنیا تجویز دارو شخصی‌سازی شده به این صورت که ممکن است یک دارو برای فردی موثر باشد اما در فرد دیگری همان دارو تاثیری نداشته باشند و در این مدل، شاهد هستیم که هوش مصنوعی هزینه‌ها را کاهش داده است. هوش مصنوعی و دیتا در شخصی‌سازی در حوزه اقتصادی و مالی بسیار کاربرد دارد و می‌تواند اعتبار افراد را پیش‌بینی کند و ریسک‌های افراد را بداند و به افراد کمک می‌کند که مدیریت مالی بهتری داشته باشند. هوش مصنوعی در تصمیم‌گیری مبتنی بر دیتا در حکمرانی نیز کاربرد دارد و وزرا، مدیران و سیاستگذاران و… می‌توانند برای گرفتن تصمیمات خود یک دستیار داشته باشند و درباره تصمیمات روزمره که تعدادشان هم زیاد است، سوالات خود را بپرسند. در واقع وجود دیتاها می‌تواند تصمیم‌گیری درست با دقت بالا به مدیران ارائه دهد. حالا فرض کنید اگر نتوانیم به این کاربردها دسترسی پیدا کنیم، عقب‌ماندگی ما در حوزه‌های هوش مصنوعی قطعی است.
او ادامه داد: در خصوص بحث اشتراک‌گذاری دیتا معاون علمی رییس‌جمهور تاکنون جلسات و نشست‌هایی را با بخش خصوصی، سازمان‌های مختلف و نهادهای ذی‌ربط داشته‌اند و نظرات آنها در این رابطه اخذ شده است. در ضمن حتما درباره اسنادی که ذیل برنامه ملی هوش مصنوعی تدوین خواهد شد، نظرات آنها را قبل از قطعی شدن جویا خواهیم شد. شمساپور برنامه سوم را بحث زیرساخت‌های حوزه هوش مصنوعی عنوان کرد و افزود: در 6،5سال اخیر در دنیا‌ میلیارد دلارها هزینه زیرساخت و توسعه مدل‌های هوش مصنوعی شده است. مارک زاکربرگ برنامه‌نویس رایانه، بنیانگذار متا و یکی از موسسان فیس‌بوک گفته است در آینده‌ای نه‌چندان دور تنها محدودیت گسترش هوش مصنوعی برق است و این بدان معناست که زیرساخت فقط پردازنده گرافیکی یا GPU نیست و برق هم حائزاهمیت است. در تلاش هستیم برنامه‌ای بین نهادهای مختلف تنظیم کنیم که از یک سو خود نهادها انگیزه سرمایه‌گذاری در بخش GPU را پیدا کنند و از سوی دیگر سرمایه‌گذاری‌شان در این بخش را با سایر نهادها به اشتراک بگذارند تا هر نهادی برای خودش یک دیتاسنتر یا ظرفیت پردازشی راه‌اندازی نکند.
همگرایی بین نهادهای مختلف برای به اشتراک‌گذاری زیرساخت‌های پردازشی هوش مصنوعی
مدیر برنامه ملی هوش مصنوعی معاونت علمی وظیفه برنامه ملی هوش مصنوعی را ایجاد همگرایی بین نهادهای مختلف برای به اشتراک‌گذاری زیرساخت‌های پردازشی هوش مصنوعی عنوان کرد و گفت: به طور مثال فرض کنید وزارت بهداشت اگر یک زیرساخت پردازشی راه‌اندازی کرد، دانشجویان، دانشگاه‌ها و کسب‌وکارهای دانش‌بنیان هم امکان بهره‌برداری از آن را داشته باشند. معتقدم اگر سرمایه‌گذاری بلندمدت خوبی در این حوزه شکل گیرد، می‌توان آینده هوش مصنوعی را خوب توصیف کرد. مدل‌های هوش مصنوعی در حال بزرگ‌تر شدن هستند و به زیرساخت بزرگ‌تری نیاز داریم و با توجه به اینکه کشورهای دیگر این زیرساخت‌ها را به اشتراک نمی‌گذارند، لازم است زیرساخت خودمان را در کشور ایجاد کنیم.
او همکاری‌های بین‌المللی در حوزه هوش مصنوعی و همچنین همکاری با ایرانیان متخصص در حوزه هوش مصنوعی در خارج از کشور را از دیگر محورهای مورد توجه در معاونت علمی بیان کرد و گفت: برنامه ما این است با کشورهایی که در حوزه هوش مصنوعی پیشرو و همراه ما هستند، همکاری مشترک داشته باشیم که این همکاری‌ها هزینه عملیاتی را بسیار کاهش می‌دهد. به طور مثال وقتی یک کشور در یک بخشی، پنج سال کار تحقیق و توسعه انجام داده و به نتیجه رسیده، می‌توانیم با هزینه کمی از آن خروجی استفاده کنیم. شمساپور در پایان اعلام کرد که اسنادی ذیل برنامه ملی هوش مصنوعی در حوزه‌های توانمندسازی، حکمرانی دیتا و زیرساخت‌های پردازشی تدوین و منتشر خواهد شد.