از اتلاف تا استراتژی بهره‌وری

«جهان‌صنعت»- دورریز محصولات کشاورزی به معنای اتلاف و ازدست‌رفتن بخشی از محصولات غذایی تولیدشده در فرآیندهای مختلف از تولید تا مصرف است. این موضوع یکی از چالش‌های بزرگ در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی به‌شمار می‌رود. طبق آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، حدود یک‌سوم از کل مواد غذایی تولیدشده در جهان هدر می‌رود که معادل 3/1‌میلیاردتن در سال است. این آمار نگران‌کننده، نه‌تنها به معنای اتلاف منابع طبیعی و اقتصادی عظیم است بلکه به افزایش فشار بر محیط‌زیست و تشدید تغییرات آب‌وهوایی نیز منجر می‌شود.
دورریز محصولات کشاورزی می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که هر‌یک از آنها در مراحل مختلف زنجیره تامین از تولید تا مصرف تاثیرگذارند. یکی از اصلی‌ترین دلایل دورریز محصولات کشاورزی، مشکلات موجود در زنجیره تامین است. این مشکلات از مرحله برداشت آغاز می‌شود و تا زمان رسیدن محصول به ‌دست مصرف‌کننده ادامه دارد. عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف زنجیره تامین، مشکلات در فرآیند بسته‌بندی، نگهداری و حمل‌ونقل ناکارآمد، همگی می‌توانند به از دست رفتن مقدار زیادی از محصولات کشاورزی منجر شوند. به‌عنوان مثال، نبود امکانات مناسب برای ذخیره‌سازی، می‌تواند سبب فساد محصولات حساس به دما، مانند میوه‌ها و سبزیجات شود.
تغییرات آب‌وهوایی و شرایط جوی نامساعد، مانند باران‌های سیل‌آسا، خشکسالی، یا یخبندان، می‌تواند به شدت بر تولید محصولات کشاورزی تاثیر بگذارد. این شرایط اغلب منجر به از بین رفتن بخشی از محصول در مرحله برداشت یا پس از آن می‌شود. همچنین عدم پیش‌بینی دقیق این شرایط و آمادگی ناکافی برای مقابله با آنها می‌تواند به اتلاف محصولات بینجامد. در بسیاری از مناطق، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، نقص در زیرساخت‌های کشاورزی یکی از دلایل اصلی دور‌ریز محصولات است. این نقص‌ها شامل کمبود امکانات پیشرفته برای برداشت، نگهداری و فرآوری محصولات می‌شود. به عنوان مثال، در غیاب تکنولوژی‌های مدرن برای برداشت مکانیزه، بخش قابل‌توجهی از محصولات ممکن است در مزرعه باقی بماند و از بین برود. همچنین نبود امکانات مناسب برای حمل‌ونقل سریع و موثر محصولات به بازارهای مصرف، باعث فساد و از بین رفتن بخش زیادی از محصولات می‌شود.
عوامل اقتصادی نیز نقش مهمی در دورریز محصولات کشاورزی دارند. تغییرات ناگهانی در قیمت‌ها، نبود بازارهای مناسب برای فروش محصولات و نبود دسترسی به بازارهای بین‌المللی می‌تواند باعث شود که محصولات فروخته نشده و در نتیجه فاسد شوند. علاوه بر این، عوامل اجتماعی مانند عادات مصرفی نادرست و مصرف بیش از حد نیز می‌تواند به افزایش دورریز محصولات کشاورزی منجر شود. به‌عنوان مثال، تقاضای بالا برای محصولات خاص در برخی فصول ممکن است باعث شود که محصولات مازاد تولید شوند و سپس به‌دلیل عدم تقاضا هدر بروند. در بسیاری از موارد، محصولات کشاورزی به دلیل عدم تطابق با استانداردهای بازار، حتی اگر از نظر کیفی مشکلی نداشته باشند، دور ریخته می‌شوند. مصرف‌کنندگان معمولا محصولات بدون نقص را ترجیح می‌دهند و این موضوع می‌تواند باعث شود محصولاتی که ظاهر نامطلوب یا کوچک‌تر از اندازه معمول دارند، حتی اگر کاملا قابل مصرف هستند، از چرخه مصرف خارج شوند.
در مجموع، دلایل دورریز محصولات کشاورزی پیچیده و چندبعدی است و نیاز به رویکردهای متنوع و هماهنگ برای کاهش این مشکل وجود دارد.
اثرات دورریز محصولات کشاورزی
دور‌ریز محصولات کشاورزی نه‌تنها به معنای هدررفت منابع ارزشمند است، بلکه اثرات گسترده‌ای بر اقتصاد، محیط‌زیست و جامعه دارد.
اثرات اقتصادی
دورریز محصولات کشاورزی به معنای اتلاف سرمایه‌گذاری‌های مالی انجام‌شده در مراحل مختلف تولید، از کاشت تا برداشت و توزیع است. این اتلاف می‌تواند تاثیرات منفی بر درآمد کشاورزان، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه داشته باشد. کشاورزان ممکن است به‌دلیل فروش نرفتن محصولات خود دچار زیان شوند و در نهایت به از دست رفتن منابع مالی و کاهش انگیزه برای تولید بیشتر منجر شود. علاوه بر این، دورریز محصولات کشاورزی می‌تواند باعث افزایش قیمت موادغذایی در بازار شود زیرا عرضه کاهش می‌یابد و در نتیجه، تقاضا و قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند. این مساله به‌ویژه در شرایط اقتصادی نامطلوب می‌تواند مشکلات جدی برای مصرف‌کنندگان و جوامع فقیر ایجاد کند.
اثرات محیط‌زیستی
دور‌ریز محصولات کشاورزی تاثیرات منفی گسترده‌ای بر محیط‌زیست دارد. یکی از مهم‌ترین این اثرات، اتلاف منابع طبیعی مانند آب، خاک و انرژی است که برای تولید این محصولات به ‌کار رفته‌اند. به‌عنوان مثال، تولید موادغذایی نیاز به مقادیر زیادی آب دارد و اتلاف آن به معنای هدررفتن این منابع ارزشمند است. همچنین، دورریز محصولات کشاورزی منجر به افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. وقتی موادغذایی به‌طور نادرست دفع و در محل‌های دفن زباله تجزیه می‌شوند، متان و دی‌اکسید کربن تولید می‌شود که منجر به تغییرات آب‌وهوایی می‌شود. علاوه بر این، دورریز محصولات کشاورزی می‌تواند به کاهش تنوع زیستی منجر شود. افزایش تولید موادغذایی برای جبران اتلاف می‌تواند فشار بر اکوسیستم‌های طبیعی را افزایش داده و به از بین رفتن زیستگاه‌های حیاتی منجر شود.
اثرات اجتماعی
دور‌ریز محصولات کشاورزی تاثیرات مهمی بر جامعه دارد. یکی از مهم‌ترین این تاثیرات، کاهش امنیت غذایی است. درحالی‌که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به غذای کافی دسترسی ندارند دور‌ریز موادغذایی به معنای کاهش دسترسی به منابع غذایی است. این امر می‌تواند به افزایش گرسنگی و سوءتغذیه، به‌ویژه در کشورهای فقیر منجر شود. علاوه بر این، دورریز محصولات کشاورزی می‌تواند باعث نابرابری در دسترسی به منابع غذایی شود. در جوامع نابرابر، بخشی از جمعیت به منابع غذایی کافی دسترسی ندارند درحالی‌که در نقاط دیگر، موادغذایی به هدر می‌رود. این مساله می‌تواند به ایجاد نارضایتی‌های اجتماعی و افزایش فشارهای اقتصادی منجر شود.
دورریز محصولات کشاورزی مانع از دستیابی به اهداف توسعه پایدار می‌شود. یکی از اهداف اصلی توسعه پایدار، تضمین امنیت غذایی برای همه انسان‌ها است. اما با وجود این دور‌ریزها، منابع مورد نیاز برای تامین غذای کافی برای همه مردم به هدر می‌رود. علاوه بر این، دورریز محصولات کشاورزی با تخریب محیط‌زیست و افزایش نابرابری‌های اجتماعی، به مانعی برای دستیابی به توسعه پایدار تبدیل می‌شود.
در مجموع، اثرات دورریز محصولات کشاورزی بسیار گسترده و پیچیده است و نیاز به توجه فوری و اقدامات موثر در سطوح ملی و بین‌المللی دارد. کاهش این اتلاف می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی منجر شود و به تامین امنیت غذایی برای همه کمک کند.
راه‌حل‌ها و راهبردها
برای کاهش دورریز محصولات کشاورزی و ارتقای کارایی زنجیره تامین غذایی، به مجموعه‌ای از اقدامات و راهکارها نیاز دارد که شامل ارتقای تکنولوژی‌، تغییرات در سیاست‌ها و افزایش آگاهی عمومی است.
استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته برای برداشت محصولات می‌تواند سرعت و دقت کار را افزایش و اتلاف محصول را کاهش دهد. بهره‌گیری از تکنولوژی‌های ذخیره‌سازی مانند سیستم‌های سردخانه و بسته‌بندی تحت خلأ می‌تواند عمر مفید محصولات را افزایش دهد و از فساد آنها جلوگیری کند.
استفاده از وسایل حمل‌ونقل مناسب و مجهز به سیستم‌های کنترل دما می‌تواند از بروز آسیب و فساد محصولات در طول مسیر جلوگیری کند. استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت زنجیره تامین و تحلیل داده‌ها برای پیش‌بینی تقاضا و مدیریت بهتر موجودی می‌تواند به کاهش دور‌ریز کمک کند.
ایجاد بازارهای آنلاین برای اتصال مستقیم تولیدکنندگان با مصرف‌کنندگان می‌تواند به کاهش هدررفت ناشی از مشکلات توزیع کمک کند. برگزاری دوره‌های آموزشی برای کشاورزان در مورد روش‌های نوین کشت و برداشت می‌تواند به کاهش دورریز در مراحل اولیه کمک کند.
آموزش به کشاورزان در زمینه مدیریت منابع آب، خاک و انرژی می‌تواند به بهینه‌سازی تولید و کاهش هدررفت منجر شود. برنامه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد خرید، مصرف و نگهداری صحیح موادغذایی می‌تواند به کاهش دورریز در سطح خانگی کمک کند. تشویق به استفاده مجدد از غذاهای باقی‌مانده و تهیه غذاهای جدید از موادغذایی اضافی می‌تواند به کاهش هدررفت کمک کند.
وضع قوانین و مقرراتی برای محدود کردن هدررفت غذا در مراحل مختلف زنجیره تامین، از جمله قوانین سختگیرانه برای مدیریت دورریز و ترویج استفاده از محصولات باقی‌مانده و ایجاد برنامه‌های حمایتی برای کشاورزان به منظور کاهش ضررهای ناشی از هدررفت محصولات، از جمله حمایت مالی و فنی از دیگر راهکارها برای کاهش دورریز محصولات کشاورزی است.
کاهش دور‌ریز محصولات کشاورزی نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ است که شامل بهبود زیرساخت‌ها، آموزش و آگاهی‌رسانی، تدوین قوانین و سیاست‌های موثر و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه می‌شود. با پیاده‌سازی این راهکارها و استفاده بهینه از منابع موجود، می‌توان به کاهش هدررفت محصولات کشاورزی، بهبود امنیت غذایی و حفاظت از محیط‌زیست کمک کرد.
وزارت کشاورزی ایالات‌متحده حدود 5/11‌میلیون دلار در پروژه‌های کمپوست‌سازی و کاهش ضایعات غذایی در 23 ایالت سرمایه‌گذاری می‌کند.
وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) تقریبا 5/11‌میلیون‌دلار در 38 قرارداد همکاری سرمایه‌گذاری می‌کند که از برنامه‌های مدیریت زباله نوآورانه و مقیاس‌پذیر برای کاهش و منحرف‌کردن زباله‌های مواد‌غذایی از محل‌های دفن زباله حمایت کند. قراردادهای تعاونی کمپوست‌سازی و کاهش ضایعات غذایی که توسط قانون طرح نجات آمریکا تامین می‌شود، بخشی از حمایت گسترده وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا از کشاورزی شهری است. این برنامه به‌طور مشترک توسط دفتر کشاورزی شهری و تولید نوآورانه USDA و موسسه ملی غذا و کشاورزی (NIFA) اداره می‌شود. پروژه‌های پیشنهادی از سال 2024میلادی تا سال 2026 اجرا خواهند شد. تری‌کازبی، رییس سرویس حفاظت از منابع طبیعی (NRCS) اعلام کرد: «پروژه‌های کمپوست‌سازی و کاهش ضایعات غذایی به جوامع کمک می‌کنند تا ضایعات مواد غذایی و انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند. استراتژی‌ها و ابزارهای محلی، راه‌حل‌های مهم آب‌وهوایی هستند و همچنین به امنیت غذایی در سطح جامعه
کمک می‌کنند.»
وزارت کشاورزی ایالات متحده پروژه‌هایی را اولویت‌بندی کرد که مزایای اقتصادی را پیش‌بینی می‌کند، طرح‌هایی را برای دسترسی آسان به کمپوست‌ها برای کشاورزان، از جمله باغبان‌های محلی، ادغام سایر استراتژی‌های ضایعات غذایی، از جمله تلاش‌های بازیابی غذا در نظر می‌گیرند. همکاری بین NIFA و دفتر کشاورزی شهری و تولید نوآورانه بخشی از چارچوب وزارت کشاورزی ایالات‌متحده برای تغییر سیستم غذایی ایالات متحده به نفع مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و جوامع روستایی با ارائه گزینه‌های بیشتر، افزایش دسترسی و ایجاد بازارهای جدید و بهتر است.