اداره کشور به شکل قبیله‌گرایانه

گروه اقتصادی- از دید برخی از اقتصاددانان جریان اصلی، اقتصاد ایران در وهله نخست از فقدان انضباط رنج می‌برد و فقدان انضباط هم در ساحت بودجه‌ریزی دولت و هم در سیستم بانکی کشور به وضوح هویداست. اتوبوسی بودن مدیران سازمان برنامه و بودجه نیز، اصلی‌ترین رکن برنامه‌ریزی اقتصادی و توسعه ایران را از ریخت انداخته و آن را از یک سازمان تخصصی به یک ارگان نیمه‌عمومی بدل ساخته است. به این ترتیب افزایش فروش نفت در این دولت نسبت به دولت قبل هم، دردی از دردهای اقتصاد ایران دوا نکرده شرایط رو به وخیم شدن بیش از پیش رفته است. اینها بخشی از نگرش دکتر مهدی پازوکی اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه طباطبایی نسبت به شرایط جاری در اقتصاد ایران است که مشروح گفت‌وگوی گروه اقتصادی روزنامه «جهان‌صنعت» با ایشان را در ادامه از نظر می‌گذرانید:
این اقتصاددان در ابتدا با اشاره به علت‌العلل مصائب اقتصادی ایران گفت: اقتصاد ایران در حال حاضر به شدت از بی‌ثباتی اقتصادی رنج می‌برد. مهم‌ترین متغیر این بی‌ثباتی اقتصادی تورم است، یعنی اگر دولت موفق شود تورم را کنترل کند می‌تواند ثبات اقتصادی را به اقتصاد ایران برگرداند که متاسفانه اینگونه نیست. اینکه دولت در این زمینه موفق نشده دو دلیل دارد؛ یکی اینکه اقتصاد ایران به شدت بسته است. در همه جای دنیا سیاست خارجی در خدمت اقتصاد است، در ایران اقتصاد در گرو سیاست و خصوصا سیاست خارجی است. وقتی اقتصاد بسته است، حتی اگر نوبلیست‌های اقتصاد را هم به ایران دعوت کنیم، نمی‌توانند هیچ کاری از پیش ببرند. دومین مشکل به مدیریت کلان اقتصادی کشور برمی‌گردد. مدیریت کلان اقتصادی کشور می‌خواهد با یک دیدگاه سنتی مسائل اقتصادی را حل کند که به نظرم موفق نخواهد شد.
وی افزود: بی‌انضباطی اقتصاد ایران را فرا گرفته است. این بی‌انضباطی اقتصادی هم در سیستم بانکی و هم در بخش بودجه‌ای دولت است. بی‌انضباطی پولی باعث شده که حجم فزاینده‌ای از بدهی شرکت‌های دولتی و اشخاص به بانک‌ها و بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی ایجاد شود. در بخش بی‌انضباطی مالی ملاحظه می‌شود که مخارج دولت بیش از درآمدهایش است که معنی و مفهومش کسری بودجه است. کسری بودجه باعث افزایش حجم نقدینگی می‌شود و افزایش حجم نقدینگی مهم‌ترین عامل تورم در اقتصاد ایران است. وقتی تورم رخ دهد قدرت خرید مردم به شدت کاهش می‌یابد و در نتیجه رفاه جامعه پایین می‌آید.
پازوکی تصریح کرد: تورم به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی حدود پنج سال است که بالای ۴۰ درصد است، در نتیجه اقتصاد ایران از یک شاخص بی‌ثبات‌کننده اقتصادی رنج می‌برد. در دنیا چهار الی پنج کشور وجود دارد که تورم‌شان در این حد است. اگر فرمان اداره اقتصاد کشور در سال ۱۴۰۳ همین مسیر سال ۱۴۰۲ باشد، قطعا مشکلات اقتصادی باقی خواهد ماند.
سازمان برنامه غیرتخصصی شده است
پازوکی با تاکید بر اینکه برای حل مشکلات اقتصادی نیاز به تغییرات اساسی در ساختار دولت ازجمله در مدیران کلان اقتصادی کشور است، تصریح کرد: با این مدیران سنتی که اسمش را مدیران قبیله‌ای گذاشتم و از یک قبیله مثل دانشگاه امام صادق آمده‌اند، امکان حل مشکلات اقتصادی وجود ندارد. این افراد با یک بینش سنتی و بدون داشتن تجربه لازم نه تنها مشکلات کشور را حل نکرده‌اند، بلکه به آن اضافه هم کرده‌اند. برای مثال اگر مدیران امروز سازمان برنامه و بودجه را با مدیران ۲۰ یا ۳۰ سال قبل مقایسه کنید، قابل قیاس نیستند، یعنی سطح دانش و تجربه مدیران برای سازمانی به اهمیت برنامه و بودجه بسیار ضعیف‌ است و چون ضعیف‌تر هستند سعی می‌کنند صورت‌مساله را پاک کنند.
او اضافه کرد: امروز سازمان برنامه به عنوان مهم‌ترین رکن برنامه‌ریز کشور که مسوول توسعه اقتصادی کشور است، تقریبا از مدیران کارآمد خالی شده و دیگر یک سازمان تخصصی نیست. بر اساس استانداردهای بین‌المللی سازمانی را تخصصی می‌نامیم که حداقل ۷۰ درصد مدیران آن از درون آن سازمان انتخاب می‌شوند، این در حالی است که بیش از ۸۰ درصد مدیرانی که انتخاب شده‌اند از بیرون سازمان آمده‌اند. اگر مدیران قوی هم آورده بودند، هیچ اشکالی نداشت، متاسفانه مدیرانی را منصوب کرده‌اند که کوچک‌ترین آشنایی با اقتصاد ایران یا کوچک‌ترین تجربه عملی برای حل معضلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور ندارند، در نتیجه با این مدیران ضعیف امکان اینکه بتوانند مشکلات حاد اقتصادی ایران را حل کنند، ندارند.
این مدیر اسبق سازمان برنامه و بودجه خاطرنشان کرد: کشور نیاز به مدیران تکنوکرات دارد، حال آنکه دولت تقریبا از عناصر تکنوکرات تهی شده است. علی‌رغم اینکه دولت در سال ۱۴۰۲ بیشتر از دولت روحانی نفت فروخته، ولی وضع مردم بدتر شده، ابعاد فقر گسترش بیشتری پیدا کرده و فشار تورمی بر مردم بیشتر شده است، این در حالی است که گروه‌هایی که برای دولت قبلی بحران درست می‌کردند دیگر وجود ندارند و هماهنگی بین سران سه قوه کاملا وجود دارد.
غیاب تکنوکراسی در دولت
پازوکی با بیان اینکه اگر دولت رییسی با معضلات، برخورد علمی و کارشناسی کند قطعا مشکلات برطرف می‌شود، یادآور شد: ما مدیران تکنوکراتی هم در میان اصولگرایان داریم، حال آنکه حتی دولت از انتصاب آنها در اداره امور کشور پرهیز می‌کند. نمونه این افراد دکتر فرهاد رهبر است که در دوره احمدی‌نژاد رییس سازمان برنامه بود. خوب کار می‌کرد و چون احمدی‌نژاد پوپولیست بود و دکتر رهبر به دستورهای احمدی‌نژاد گوش نمی‌داد و معتقد بود باید برخورد علمی با مسائل بودجه کرد، منتج به کنار گذاشتنش از سازمان برنامه شد.
او با تاکید بر اینکه در اداره کشور لازم است از افرادی استفاده شود که تجربه کاری دارند و فهم و درک‌شان نسبت به مسائل اقتصادی بالا باشد، متذکر شد: برای اینکه بتوان مشکلات موجود را حل کرد و تا حدودی بی‌ثباتی اقتصادی که به وجود آمده را برطرف کرد اولین راهکاری که باید در پیش گرفت تعامل با جامعه جهانی یا غرب است. منظورم از غرب، فقط آمریکا نیست. غرب می‌تواند شامل ژاپن و استرالیا هم باشد. تعامل با جامعه جهانی به نفع ما و به ضرر رقبای منطقه‌ای ما است.پازوکی گفت: امروز می‌بینیم که کشورهایی مثل امارات، قطر، کویت، عربستان سعودی، ترکیه و آذربایجان در شاخص‌های کلان اقتصادی از ما پیشی گرفته‌اند، به این دلیل که در این کشورها عقلانیت حاکم است، در حالی که ما به شدت دچار جهالت اقتصادی شده‌ایم. اگر امروز شرکت‌های آمریکایی یا اروپایی با تکنولوژی بالایی که دارند در صنعت نفت ما سرمایه‌گذاری کنند به سود ما و به ضرر رقبای منطقه است، اما آقایان متوجه این موضوع نیستند. اگر در دولت آقای رییسی یک شرکت آمریکایی یا اروپایی مثل توتال در پارس جنوبی کار فشارافزایی چاه‌های نفت ما را به عهده بگیرد، به ضرر ما است؟ مشخص است که چنین نیست، اما متاسفانه دیدگاهی که در دولت حاکم است می‌گوید توتال جاسوس است. با طرز تفکری که می‌گوید شرکت‌های خارجی جاسوس هستند نمی‌توان توسعه ایجاد کرد.
او اضافه کرد: پس اولین راهکار تعامل با جهان است و باید نگاه دیپلماسی اقتصادی کشور تغییر کند؛ عناصر تکنوکراتی که در وزارت خارجه مسوولیت به عهده بگیرند که بتوانند آخرین تحولات منطقه‌ای و جهانی را رصد کنند و براساس آن به نفع منافع ملی کشور تصمیم بگیرند و به دنبال ارتقای منافع ملی کشور باشند. همین الان عراق در اوپک جای ما را گرفته و بعد از عربستان سعودی دومین صادرکننده نفت در اوپک است. این کشور به سرعت در حال توسعه زیربناهایش است. کشوری که رهبر احمقش یعنی صدام حسین با جنگ با جامعه جهانی باعث شد میلیون‌ها تن بمب بر سر مردمش ریخته شود و نیروگاه‌های کشورش از بین برود، امروز به این عقلانیت رسیده که باید با جامعه جهانی تعامل کند.
مصائب تعطیلی کتابخانه برنامه و بودجه
این کارشناس اقتصادی دومین راهکار برای خروج از بن‌بست موجود را ایجاد یک تحول اساسی در ساختار دولت ذکر کرد و گفت: دولت باید یک خانه‌تکانی اساسی کند. نمی‌گویم مثلا از دانش‌آموختگان دانشگاه امام صادق استفاده نشود، اتفاقا می‌گویم اگر یک دانش‌آموخته دانشگاه امام صادق باسواد است، تجربه لازم را دارد و کارشناس خوبی است، قطعا باید همه دولت‌ها از او استفاده کنند، اما نه آن مدیری که تجربه ندارد و با اقتصاد ایران آشنا نیست. ابزار یک کارشناس برای اینکه گزارش تهیه کند تا واقعیت‌ها را به مقامات بگوید آمار و اطلاعات و اسناد است. نتیجه استفاده از مدیران بی‌تجربه این می‌شود که همین مدیران تصمیم بگیرند بزرگ‌ترین کتابخانه تخصصی ایران که در سازمان برنامه و بودجه است را به یک سوله انتقال بدهند، حتی یک سال است که نرم‌افزارش را عوض نکرده‌اند.
او گفت: در همه جای دنیا بهترین فضا را به کتابخانه و مرکز اسناد اختصاص می‌دهند. با حرف و شعار و بدون علم نمی‌شود مشکلات را حل کرد. ابزار حل مشکلات برخورد علمی کارشناسی است و ابزار این برخورد علمی و کارشناسی آمار و اطلاعات و اسناد پشتیبان علمی است. ما به تغییر پارادایم نیاز داریم. اگر پارادایم تحولات در جهت ارتقای نیروی انسانی در دولت ایران شکل نگیرد و نیروهای تکنوکرات را کنار بزنند قطعا مشکلات بیشتر خواهد شد. اما آقایان متوجهش نیستند و این مساله را نمی‌فهمند، یعنی اگر در دولت رییسی یک شرکت آمریکایی یا اروپایی مثل توتال در پارس جنوبی کار کند به نفع ما است، ولی دیدی که در دولت حاکم است می‌گوید توتال جاسوس است. طرز تفکری که می‌گوید اینها جاسوس و در این دولت صاحب منصب هستند، نمی‌تواند مشکلات را حل کند. پس اولین راهکار تعامل با جهان است و باید سیاست خارجی تغییر کند.
عناصر تکنوکراتی که در وزارت خارجه باشند و بتوانند آخرین تحولات منطقه‌ای و جهانی را ارائه دهند و به دنبال ارتقای منافع ملی کشور باشند اصلا وجود ندارد، بنابراین باید تغییر اساسی در سیاست خارجی در جهت حفظ منافع ملی ایجاد شود. همین الان عراق در اوپک جای ما را گرفته و بعد از عربستان سعودی دومین صادرکننده نفت در اوپک است و بندر می‌سازد و در زیربناهایش به شدت سرمایه‌گذاری می‌کند؛ کشوری که رهبر احمقش یعنی صدام حسین با جنگ با جامعه جهانی باعث شد میلیون‌ها تن بمب ریخته شود و نیروگاه‌های کشور از بین برود و زیربناهایش نابود شود، امروز به این عقلانیت رسیده که باید با جامعه جهانی تعامل کند.
وی‌ افزود: دومین راهکار این است که یک تحول اساسی در ساختار دولت ایجاد شود، یعنی دولتخانه‌تکانی کند. اگر یک دانش‌آموخته دانشگاه امام صادق باسواد است، تجربه لازم را دارد و کارشناس خوبی بوده قطعا باید همه دولت‌ها از او استفاده کنند. ابزار یک کارشناس برای اینکه گزارش تهیه کند تا واقعیت‌ها را به مقامات بگوید آمار و اطلاعات و اسناد است. در سازمان برنامه بزرگ‌ترین کتابخانه تخصصی ایران وجود دارد که به آن اهمیت نمی‌دهند و یک سال است نرم‌افزارش را عوض نکرده‌اند. در همه جای دنیا بهترین فضا را به کتابخانه و مرکز اسناد اختصاص می‌دهند. با حرف و شعار و بدون علم نمی‌شود مشکلات را حل کرد.پازوکی در پایان گفت: ما به تغییر پارادایم نیاز داریم، یعنی اگر پارادایم تحولات در جهت ارتقای نیروی انسانی در دولت ایران شکل نگیرد و نیروهای تکنوکرات را کنار بزنند قطعا مشکلات بیشتر خواهد شد.