2 - 02 - 2023
احیای برجام؛ خیلی دور، خیلی نزدیک
چند ماهی بیشتر تا پایان دومین سال دولت رییسی نمانده و در حالی که بسیاری از ناظران در ماه‌های پایانی دولت روحانی، از این می‌گفتند که جمهوری اسلامی و طرف‌های توافق هسته‌ای به توافق اولیه برای احیای برجام دست یافته‌اند، دولت رییسی هنوز نتوانسته این گره را از سیاست خارجی کشور باز کند. چراکه به‌ویژه در این چندماه گذشته، نه‌تنها نشانه‌ای از نزدیک شدن به امضای توافق دیده نمی‌شود، بلکه در مقاطعی اوضاع روابط جمهوری اسلامی و طرف‌های اروپایی برجام چنان غیردوستانه بود و شاهد چنان مواضع تند و تیزی ازسوی دیپلمات‌های اروپایی علیه برجام بوده‌ایم که به نظر می‌رسد دیگر نباید امید چندانی به احیای برجام داشت. با این همه اما در چند هفته گذشته، ظاهرا تحولاتی به‌خصوص پشت صحنه مذاکرات و در رایزنی‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا رقم خورده و پیام‌هایی رد‌وبدل شده که بار دیگر امید به احیای برجام را زنده کرده است.
همین چند روز پیش بود که حسین امیرعبداللهیان در حاشیه یک نشست خبری مشترک با همتای قطری خود، از این مهم خبر داد که وزیر امور خارجه این کشور حاشیه خلیج‌فارس، حامل پیام کاخ‌سفید برای جمهوری اسلامی بوده است؛ پیامی با محتوای مذاکرات هسته‌ای که احتمالا امیدبخش بوده که وزیر امور خارجه ضمن تایید آنچه همتای قطری‌اش در این رابطه گفت، خود نیز به‌طور جداگانه درباره آن صحبت کرد. همزمان با این افزایش امیدواری نسبت‌به احیای برجام اما تحولاتی منفی و رویدادهایی نگران‌کننده در این خصوص رقم خورده و می‌خورد. رویدادهایی که شاید آخرین نمونه‌اش، حمله به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران بود که به‌رغم انگیزه‌های شخصی مهاجم، ظاهرا باکو سعی دارد از این آب گل‌آلود‌شده روابطش با ایران، ماهی خود را بگیرد. کشوری که به‌رغم همسایگی و قرابت فرهنگی عمیق با ایران، در تمام این سال‌ها به عنوان یکی از متحدان ایالات‌متحده، مناسباتش را با تهران تنظیم می‌کرد و این اواخر، حتی از این فراتر رفته و همکاری‌هایش را با اسراییلی‌ها گسترش داده است. راهبردی قابل‌اعتنا در سیاست خارجی این کشور حاشیه دریای خزر که به‌زعم برخی ناظران، نشانه‌هایش را می‌توان از جمله در همین سماجت عجیب در بحث حمله به سفارتخانه این کشور در تهران دید.
اما در حالی که هنوز چند روزی بیشتر از این ماجرا نگذشته بود که ماجرای حمله پهپادی به کارگاهی متعلق به وزارت دفاع در اصفهان نیز به پیچیدگی و ناهمواری‌های مسیر احیای برجام افزود. حمله‌ای که باتوجه به آنچه روز گذشته بنیامین نتانیاهو در خصوص نقش دولتش در این دست حملات گفته، به‌زعم برخی ناظران، احتمالا کار اسراییل بوده است. بنیامین نتانیاهو در گفت‌وگو با «سی‌ان‌ان» گفته: «اسراییل اقداماتی علیه برخی تولیدات تسلیحاتی در ایران انجام داده است.» او البته از تایید صریح اینکه آیا دولتش در حمله پهپادی اخیر در اصفهان نیز نقش داشته، خودداری کرده اما این مهم را تکذیب نیز نکرده و صرفا گفته است: «من هیچ‌گاه درباره عملیات‌های ویژه صحبت نمی‌کنم. هر موقع انفجاری در خاورمیانه رخ می‌دهد، اسراییل مقصر یا مسوول آن دانسته می‌شود؛ گاهی ما [مسوول] آن هستیم، گاهی هم نه.»
اما شاید خبر مهم دیگری که پیش از این تحولات، بیشتر موردتوجه ناظران سیاست خارجی ایران بود و با بالا گرفتن تنش‌های ناشی از این تحولات، تاحدودی رو به فراموشی رفت، خبری در خصوص سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به تهران است. خبری که ابتدا یک خبرنگار به نقل از رافائل گروسی در حساب کاربری خود در توئیتر همرسان کرد و در ادامه از سوی رییس سازمان انرژی اتمی ایران نیز تایید شد. حال محمد اسلامی در شرایطی در آخرین اظهارات خود در این رابطه، بر لزوم روشن شدن «اهداف و برنامه سفر گروسی به تهران» سخن گفته که نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز بار دیگر در خصوص احتمال از سرگیری مذاکرات احیای برجام اظهارنظر کرده و البته همچون گذشته، تاکید کرده که این مذاکرات، درصورت تحقق، به‌طور «غیرمستقیم» انجام خواهد شد. رابرت مالی که از آمادگی آمریکا برای «ازسرگیری مذاکرات غیرمستقیم با ایران» سخن گفته، همچنین تاکید کرده که «دیپلماسی بهترین راه حل‌‌وفصل مساله توافق هسته‌ای است.» او که در گفت‌وگویی با شبکه «سی‌بی‌سی» به این مهم پرداخته، البته در عین حال گفته: «اگر روش‌های دیپلماتیک و مذاکراتی میان دو طرف در زمینه توافق هسته‌ای کارآمد نباشد، گزینه نظامی به بحث گذاشته می‌شود.» هرچند بلافاصله با اشاره به نقل‌قولی از رییس‌جمهوری آمریکا تاکید کرده که رجوع به این گزینه، صرفا به عنوان «آخرین چاره» مدنظر کاخ‌سفید خواهد بود. او همچنین پس از تاکید بر آمادگی ایالات متحده برای بازگشت به میز مذاکرات برجامی، گفته: «ما در انجام اقداماتی دیگر برای محدود ساختن برنامه هسته‌ای ایران تردید نخواهیم کرد.» مالی بی‌توجه به آنچه تهران بر آن تاکید دارد و بارها اعلام کرده که «تولید و به کارگیری تسلیحات اتمی جایی در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ندارد»، مدعی شده است: «ایران بسیار به در اختیار داشتن اورانیوم غنی‌شده در سطح تولید یک بمب اتمی نزدیک است.»
نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در حالی در بخشی از همین گفت‌وگو، به پیشرفت غیرقابل‌انکار جمهوری اسلامی در صنعت هسته‌ای اذعان کرده که روز گذشته رییس سازمان انرژی هسته‌ای ایران در حاشیه برگزاری نشست هفتگی هیات دولت، در جمع خبرنگاران حاضر شد و به بیان توضیحاتی در این رابطه و برخی دیگر از مسائل مرتبط با پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی پرداخت. محمد اسلامی همچنین با اشاره به زمان سفر مدیرکل آژانس به تهران گفته: «این سفر نیازمند تدوین و محتواست و باید اهداف و برنامه این سفر مشخص باشد.» او با تاکید بر اینکه رافائل گروسی نیز این سفر را تایید کرده و گفته پس از اجلاس سری که با وزیران شورای اروپا، در پارلمان اروپایی دارد، راهی تهران خواهد شد، از «حقایقی در ادبیات و سیستم غربی» سخن گفت که به‌باور او، «بیان نمی‌شود.» اسلامی گفت: «در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، حدود ۲ هزار بازرسی آژانس انجام داده و در این ۳ سال، میزان بازرسی از ایران ۵۰۰ مورد بازرسی بوده است؛ یعنی یک‌چهارم تمام بازدیدها. ما در ایران ۲۱ سایت هسته‌ای داریم و کل دنیا ۷۳۰ سایت هسته‌ای دارد و با این حال باز هم احساس نگرانی می‌کنند و این روند نشان می‌دهد ادبیات آنها را که ادبیات دشمن و عملیات تخریبی است و ما از اینها تاثیر نمی‌گیریم.» او با تاکید بر پیشرفت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی و همچنین پیشرفت‌هایی که در حوزه امنیت و دفاع از تاسیسات هسته‌ای ایران حاصل‌شده، به موضوع مهم «تغییر در سطح تعهدات هسته‌ای ایران» نیز پرداخت و گفت: «ما تعهد جامانده‌ای نداریم، عملیات روانی و اظهارات آنها متمرکز بر بحث برجام است. برجام یک معامله است که دو سمت دارد وقتی تعهدات‌شان را انجام نمی‌دهند دیگر دلیلی ندارد ما پایبند به تعهداتی باشیم که با عملیات فشار سعی دارند در ایران تشدید کنند.» اسلامی همچنین در واکنش به پرسش خبرنگاری که از او درباره چگونگی پاسخگویی به پرسش‌های آژانس پرسید، گفت: «همه اینها پاسخ داده شده و هیچ مورد بدون پاسخ وجود ندارد، پاسخ‌ها را تفصیلی دادیم. ما دعوت کردیم و آمدند و باز هم دعوت می‌کنیم از آنها که بیایند و پاسخ‌ها را بشنوند اما این مساله وقتی حل می‌شود که آنها اراده کنند که باور کنند.» رییس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی تصریح کرد: «تنشی بین ما و آژانس نیست، تنشی که هست از سوی سیستم نظام صهیونیستی است که دارد فشار می‌آورد.»
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد همان‌قدر که احیای برجام می‌تواند اتفاقی دور از انتظار و همچنین بعید به‌لحاظ زمانی باشد، ممکن است ناگهان شاهد گشایش این گره پیچیده دیپلماتیک باشیم و ورق مذاکرات، این بار به‌سود احیای برجام برگردد. هرچند بیراه نیست اگر بگوییم نقیض این گزاره نیز تقریبا به همین میزان، از شانس وقوع و تحقق برخوردار است و آنچه می‌توان با قطعیت از آن سخن گفت، چیزی نیست جز انتظار و البته رصد تحولات. تحولاتی که گاهی پیشرفت به سوی توافق را به امری نزدیک و در دسترس تبدیل می‌کند و گاهی، بالعکس.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد