اتحاد؛ امید زیادی وجود ندارد

نادر کریمی‌جونی
حتی تصور متحد شدن آزادیخواهان و علاوه بر ایشان مسلمانان هم شوق‌برانگیز و امیدوار‌کننده است. در این‌باره تصور آن است که مسلمانان در همه نقاط جهان با یکدیگر هماهنگ و همراه باشند، در موقعیت‌ها و رویدادهای گوناگون، رویکردی مشابه داشته باشند، مواضع هماهنگ و گاه همانند اتخاذ کنند و اگر لازم به اقدام شد، اقدامی واحد، همانند، هم‌ارز و همسو اتخاذ کنند. تصور اینکه مسلمانان در وهله اول چنین عمل کنند و در امور هم‌افزایی داشته باشند، شیرین و امیدبخش است. در یک حالت انتزاعی تصور کنید که چنین اتفاقی رخ دهد و این اتحاد پدید آید. در این صورت پرسش آن است که این اتحاد چگونه و با چه مکانیسمی تصمیم اتخاذ می‌کند و اختلاف‌هایی که میان ملت‌های مسلمان وجود دارد چطور برطرف می‌شود.
این امر ممکن است با سازوکارهایی نظیر سازمان همکاری‌های اسلامی مرتفع شود و نهادهای ذیل آن راهبری و رهبری مسلمانان را برعهده گیرند. تا اینجای کار و روی کاغذ متحد شدن مسلمانان و آزادیخواهان امکان‌پذیر است و می‌توان سازوکارهای اجرایی برای آن تهیه کرد اما در عمل ماجرا آنقدرها هم ساده نیست.
قرن‌هاست که اعراب برای برقراری اتحاد و همراهی میان خود تلاش می‌کنند. این تلاش در حالی صورت می‌گیرد که براساس نژاد و پشتوانه خانوادگی، اعراب با یکدیگر عموزاده هم محسوب می‌شوند و بالاخره ریشه نژادی یکسان دارند اما بعد از آنها، هنوز اعراب نتوانسته‌اند با یکدیگر متحد باشند.
چه اهمیتی دارد که مکانیسم یا علل عدم وقوع اتحاد میان اعراب چه چیز یا چه عواملی باشد، مهم آن است که اعراب بعد از گذشت قرن‌ها، هنوز حتی در مقدمه اتحاد نیز قرار ندارند.
البته آنچه در اتحادیه اروپا هم دیده می‌شود در واقع اتحاد نیست چراکه بسیاری از کشورهای اصلی و حاشیه‌ای اتحادیه اروپا در مواقع گوناگون- از جمله در ماجرای تحریم روسیه- به جای اجرای مصوبه‌های این اتحادیه، براساس منافع خود عمل کرده و چه پنهانی و چه آشکار، منافع ملی خویش را بر راهبرد یا رویکرد اتحادیه اروپا و اتحاد میان کشورهای غربی ترجیح داده‌اند.
به این ترتیب فرق چندانی نمی‌کند که درباره اعراب و مسلمانان سخن گفته شود یا در مورد اقوام و مناطق جغرافیایی دیگر، مهم آن است که اصولا تحقق وحدت و اتحادیه میان جوامع انسانی به لحاظ رجحان منافع فردی بر منافع جمعی، امکان‌پذیر نیست و شانس تحقق ندارد.
البته کسانی که درباره وحدت صحبت می‌کنند متوجه این نکات و واقع‌بینی‌هایی که باید لحاظ شود، هستند اما آنان تصور می‌کنند که در راه ایجاد اتحاد میان جوامع اسلامی، مسوولیت و تکلیف دارند و باید این تکلیف را تا آنجا که برایشان امکان‌پذیر است انجام دهند.
واقع امر آن است که هم‌اکنون در میان همین کشورهای اسلامی اختلاف‌های زیادی
وجود دارد.
مثلا در حالی که کشورهایی نظیر ایران دشمنی آشکار با رژیم‌صهیونیستی ابراز می‌کند، برخی کشورهای مسلمان به دادن شعارهای پرهیجان منفی علیه اسرائیل بسنده کرده و در مقابل برخی ملزومات نظامی اسرائیل را برای تداوم جنگ علیه کشورهای دیگر مهیا و ارائه می‌کنند و در همین جامعه مسلمان کشورهایی مانند تونس هم هستند که از بیان مواضع‌ له یا علیه اسرائیل پرهیز می‌کنند و عملا سکوت را بر هر اقدام و کنش دیگری ترجیح داده‌اند.
کشورهایی مانند اردن هم هستند که به اسرائیل کمک می‌کنند و از رسانه‌ای و افشا کردن این کمک به اسرائیل پرهیز نمی‌کنند. در همین جامعه مسلمانان روزی گفته شد که مهم‌ترین دشمن مسلمانان و اعراب، نه اسرائیل که
ایران است.
با این وضعیت روشن است که ایجاد اتحاد میان کشورهای مسلمان چندان ساده نیست. در مواضع سیاسی نیز برخی کشورها مانند ایران معتقدند که نبود و نابودی اسرائیل به هر حال از بودن آن بهتر است، برخی کشورها مانند عربستان سعودی معتقدند که چه اشکالی دارد که اسرائیل هم باشد ولی فلسطین هم باشد.
برخی کشورها مانند اردن هم معتقدند که اگر اسرائیل و حکومت تل‌آویو بتواند شهروندان فلسطینی را تامین و خوشبخت کند، چه عیبی دارد که همه اعراب و یهودیان زیر پرچم اسرائیل زندگی کنند. برخی کشورها مانند لیبی هم اصولا نقشی خنثی دارند و در این مسیر موضع خاصی ابراز نمی‌کنند.
البته این نظر وجود دارد که به جای دولت‌ها، ملت‌های مسلمان با هم متحد شوند. در این هدف آرمانی، ملت‌های مسلمان با یکدیگر متحد می‌شوند و دولت‌ها را به تغییر مواضع و سیاست‌های خویش وادار می‌کنند.
جدا از آنکه بعید به نظر می‌رسد که ملت‌ها بتوانند دولت‌هایشان را به تغییر مواضع وادارند.
ذکر این نکته نیز مهم است که ظرفیت اندکی برای اتحاد میان ملت‌های مسلمان
وجود دارد.
همایش بزرگ جهان اسلام در مکه معظمه شاهد غیرقابل انکاری برای این ادعاست، در حالی که حج مهم‌ترین، بزرگ‌ترین و اجتماعی‌ترین عبادت اسلامی است و همه فرقه‌های اسلامی در انجام آن در زمان و مکان خاص اعتقاد دارند، هیچ‌گاه اراده‌ای برای اتحاد میان مسلمانان حاضر در حج وجود نداشته یا دست‌کم به‌طور موثر عملیاتی
نشده است.
از این بابت اتحاد میان مسلمانان چه در سطح دولت‌ها و چه در سطح ملت‌ها، چشم‌انداز امیدبخشی ندارد.