14 - 03 - 2020
آیا صندوق بین‌المللی پول به تقاضای ایران پاسخ می‌دهد
دکتر صلاح‌الدین هرسنی*
صندوق بین‌المللی پول یک سازمان بین‌المللی است که بر اجرای سامانه پولی بین‌المللی نظارت دارد و یکی از معتبر‌ترین منابع ارزیابی و پیش‌بینی وضعیت اقتصاد جهانی محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین کارکرد‌های این نهاد مالی، کمک به کشور‌ها در شرایط بحران از طریق منابع عمومی صندوق است. در سایه همین کارکرد‌های مالی صندوق بین‌المللی پول، اخیرا عبدالناصر همتی رییس کل بانک مرکزی و بعد از آن محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در پستی اینستاگرامی از این نهاد مالی خواستار بهره‌مندی از تسهیلات تامین مالی سریع به میزان پنج میلیارد دلار شدند. این تقاضا به آن جهت صورت گرفته است که ویروس کرونا در ایران در حال اپیدمی است و شرایط سختی در پیش است. ضمن آنکه تمامی نهاد‌های درمانی و مراکز بهداشتی ایران در خط‌مقدم مبارزه با کرونا قرار گرفته‌اند. حال در پرتو این نیاز ایران و با توجه به کارکرد‌های مالی صندوق بین‌المللی پول، پرسش این است که آیا این نهاد مالی به تقاضای ایران پاسخ خواهد داد و در صورت قبول و پذیرش چنین تقاضایی، چگونه می‌تواند کمک مالی خود را در اختیار ایران قرار دهد؟ در پاسخ به این پرسش‌های مطرح شده چند نکته
درخور توجه و قابل اهمیت است؛ اول آنکه صندوق بین‌المللی پول یا هر نهاد مالی دیگر اعتمادی به کارکرد درمانی چنین کمکی ندارند و بیشتر هراس آنها از بی‌اعتمادی است به این معنی که آیا چنین کمکی صرف هزینه …
ادامه در صفحه ۳
مبارزه با ویروس کرونا خواهد شد یا قرار است برای امور دیگر و اهداف منطقه‌ای هزینه شود؟ بنابراین مشکل اصلی در اعطا و قبول چنین کمکی در بی‌اعتمادی است.
نکته دوم در ارتباط با حجم پرداخت چنین کمکی در قالب نظام پرداخت‌هاست. در این‌باره نظام پرداختی صندوق بین‌المللی پول فقط اجازه مرحله‌ای پرداخت چنین اعانه‌ای را می‌دهد، به این معنی که صندوق بین‌المللی پول چنین اعانه‌ای را نمی‌تواند یکجا و در یک مرحله و البته در صورت رفع موانع نظام پرداخت‌ها، به ایران پرداخت کند.سومین نکته که به نظر می‌رسد کلیدی‌تر است، در ارتباط با شروطی است که اساسا صندوق بین‌المللی پول در قبول پرداخت چنین وام‌ها و اعانه‌هایی برای کشور‌های تقاضا‌کننده دستخوش بحران در نظر می‌گیرد. به نظر می‌رسد شروط مورد نظر صندوق بین‌المللی پول در دادن اعانه و وام به کشور‌های تقاضا‌کننده دستخوش بحران آنقدر پیچیده و آنقدر مشمول قواعد بوروکراسی است که شاید بتوان آن را شرط محال دانست. در این باره کلیدی‌ترین شرط صندوق بین‌المللی پول همان پیوستن ایران به لوایح چهارگانه (AFTF) و برقراری تبادل مالی بانکی در قالب نظام سوئیفت است. از سوی دیگر برخی قراین و شواهد نشان می‌دهند که سوئیفت اروپایی یا همان اینستکس هنوز اجرایی نشده و روی کاغذ مانده است و هیچ تراکنش مالی در مبادله با ایران به وسیله آن انجام نشده است. حال تحت این شرایط چگونه باید چنین اعانه و کمکی به بانک مرکزی انتقال یابد و آیا اساسا صندوق بین‌المللی پول حاضر می‌شود چنین اعانه و کمکی را به صورت نقدی در اختیار ایران قرار دهد؟
به نظر می‌رسد با توجه به قواعدی که در نظام پرداختی صندوق بین‌المللی پول وجود دارد، ایران باید عطای چنین اعانه‌ای را به لقایش ببخشد. در این ارتباط ایران دو مسیر در گرفتن اعانه برای شکست پروژه کرونا در پیش دارد؛ اول آنکه اگر ایران قرار نیست چنین پولی را از صندوق توسعه ملی بردارد، باید چنین کمکی را از چین تقاضا کند، چون این آشی است که چین آن را برای ایران پخته است. از طرف دیگر از آنجا که رفتار ایران در عصر ترامپ تا میزانی یک تصمیم درست و استراتژیک بود و چون ایران بخشی از تخم‌مرغ‌های خود را در سبد چین قرار داده بود، به نظر می‌رسد با تقاضا از چین در رسیدن به چنین کمکی زودتر به نتیجه می‌رسد. دوم آنکه ایران می‌تواند تحت ملاحظات بشردوستانه روی پیشنهادات واشنگتن نیز حساب کند، چراکه از آغاز اپیدمی شدن ویروس کرونا، واشنگتن با ارسال سیگنال‌هایی آمادگی خود را برای حل بحران کرونا اعلام کرد. اگر ایران بتواند پیشنهاد واشنگتن را رد نکند، شاید همین ویروس ظرفیت‌هایی برای دیپلماسی و گفت‌وگو برای حل سایر جنبه‌های منازعه‌آمیز تهران- واشنگتن ایجاد کند. شکی نیست که اگر مسوولان تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز از میان دو مسیر یکی و حتی هر دو را انتخاب نکنند، با توجه به شیوع و گسترش وحشتناک کرونا و با توجه به سوء‌مدیریت در توزیع اقلام بهداشتی محسوس مورد نیاز، شرمسار مردم خود خواهند شد. یادمان نرود که کرونا شوخی ندارد و مسوول و غیرمسوول، فقیر و غنی، آقازاده و غیرآقازاده هم نمی‌شناسد و حتی ممکن است افراد دارای ژن قوی را نیز مبتلا و به کام مرگ کشد و سرانجام اینکه (ما کرونا را شکست خواهیم داد)، فقط یک شعار فریبنده، دل‌خوش‌کننده و سرانجام ناامید‌کننده و مرگبار است.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
S.Harsani.k@gmail.com