آیا سیاستمداران به تداوم کرونا علاقه‌مندند

مجید سلیمی‌بروجنی*
کرونا یک ‌سالگی خود را پشت ‌سر گذاشت و طی این مدت نزدیک به ۵/۱ میلیون استان را در سراسر جهان به کام مرگ کشاند. کرونا از منظر شدت و سرعت سرایت کم‌سابقه بود و اقتصاد جهانی در تقابل با آن خیلی زود مغلوب شد. نوسان بازارها، رکود تقاضا و لطمات واردشده به سمت عرضه و از بین رفتن سرمایه‌هایی چون نیروی کار اقتصاد جهان را متاثر و نرخ رشد را متوقف یا منفی کرده است. اغلب اقتصادهای توسعه‌یافته در سال ‌جاری با رشد منفی نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته دست‌وپنجه نرم می‌کنند و برای نگه داشتن اقتصاد و حفظ جان مردم دست به سیاست‌های انبساطی و پول‌پاشی زده‌اند.
کووید۱۹ در همین مدت کوتاه بحرانی حتی فراگیرتر از بحران سال ۲۰۰۸ ایجاد کرد به طوری که هیچ کشور و اقتصادی از آن مصونیت ندارد. کووید۱۹ برای اقتصاد جهان یک غافلگیری تمام‌عیار بود؛ شوک بزرگی که باید امیدوار بود هرچه زودتر جلوی پیشروی‌اش در همه جای دنیا گرفته شود. جوامع مختلف در مواجهه با این چالش واکنش‌های گوناگونی از خود نشان دادند و مدیریت دولت‌ها نیز از این منظر زیر ذره‌بین قرار گرفت. کرونا شکاف‌ها و شکست‌ها را در مدیریت‌های شهری بیش از پیش نمایان کرد و مولفه‌هایی نظیر حفظ تاب‌آوری شهری، اقتصاد مبتلا به بحران شهرها و سطح توانمندی شهروندان در مواجهه با یک همه‌گیری (آن هم در جلوی یک بحران) را آزمود.
جنبه فرسایشی بحران کرونا و ماندگاری آن در جوامع به محلی برای عصیان‌هایی منجر شد که از کم‌توجهی به اقتضائات تا حتی تقابل با پروتکل‌های بهداشتی وضع‌شده را شامل می‌شد. به نظر می‌رسد در چنین موقعیت دشواری، استفاده از ظرفیت اجتماعی و قدرت کنشگری جامعه مدنی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند همگرایی و همراهی بیشتری را در میان عامه جامعه رقم بزند.
تعطیلی بسیاری از مشاغل ناشی از شیوع ویروس کرونا و بحران اقتصادی جهانی مربوط به آن در سال ۲۰۲۰ موجب شده چشم‌انداز بازار نیروی کار و مشاغل بیش از پیش دچار نااطمینانی شود.

اهداف اصلی «گزارش آینده مشاغل ۲۰۲۰» مجمع جهانی اقتصاد که اخیرا منتشر شده نیز نشان داد آثار مخرب مربوط به شیوع کووید۱۹ در سال ۲۰۲۰ و مروری بر تاریخچه حرفه‌های اقتصادی و همچنین چشم‌انداز تطبیق مشاغل و مهارت‌ها در پنج سال آینده بوده است.
کرونا نوعی شرایط اضطراری را بر جامعه حاکم کرد به گونه‌ای که شیوع و همه‌گیری این بیماری باعث شد همه امور کشور از جمله افکار عمومی تحت‌الشعاع قرار گیرد. از رسانه‌ها که تقریبا بخش عمده اخبارشان به کرونا اختصاص پیدا کرد تا جلسات تصمیم‌گیری مسوولان کشور و رفتار و گفتار روزمره شهروندان در خانواده، در خیابان و در محل کار و تاکسی و… همه و همه به موضوع کرونا پرداختند چراکه کرونا به یک بساط فراگیر کشورمان تبدیل شد که همه دهک‌های جامعه با کمی تفاوت در نگاه‌شان، در معرض خطر جانی و معیشتی آن قرار گرفتند.
نتیجه این نگاه خاص سیاستمداران، کارشناسان و مردم به مساله کرونا منجر به ایجاد وضعیت خاص برای دولت شد که جامعه هر روز به انتظار نتیجه عملکرد دولت در مهار کرونا و بازیابی اقتصاد بیمار و متورم نشسته است. نگاهی به تاریخ به ما خواهد گفت در حکومت‌های ارگانیک، دولت‌ها هدف‌هایی دارند که مقدم بر رفاه شهروندان هستند و اگر هدف‌های دولت در تضاد با رفاه شهروندان باشد، رفاه شهروندان تحت‌الشعاع برنامه‌های دولت قرار می‌گیرد و در صورتی که مردم در مسیر استراتژیک دولت حرکت نکنند، دولت‌ها این حق را برای خود قائل هستند که آنها را با ابزارهای آمرانه به سوی هدف‌های خود حرکت دهد. دولت‌های ارگانیک به مرور زمان به سمت تمامیت‌خواهی می‌روند و نتیجه این کار بزرگ‌تر شدن دولت و کاهش سهم سایر بخش‌ها همچون بخش خصوصی و نهادهای جامعه مدنی در اداره جامعه و بیشتر شدن فاصله حاکمیت و مردم خواهد بود.
حکومت ایران نیز در ردیف حکومت‌های ارگانیک قرار می‌گیرد به گونه‌ای که ایدئولوژی و سیاست‌های حکومت جایگاه بالاتری نسبت به رفاه مردم دارد. ایران در حالی با ویروس کرونا رودررو شد که درگیر تحریم‌های سنگین آمریکا و کاهش ذخایر ارزی و مصائب انتقال پول در بانک‌های جهانی شد و این موارد در یک زمینه مدیریتی فاقد هر گونه آمادگی برای مواجهه با بحران‌ها، زیرساخت‌های ضعیف و نظام تصمیم‌گیری به شدت سیاست‌زده تشدید شده و در نهایت مدیریت این بحران را با دشواری بیشتری مواجه کرده است.
طی چند ماه اخیر آمار و ارقام متفاوتی در مورد فوت موارد کرونا از سوی مسوولان اعلام و این موجب سردرگمی مردم شده است. از سوی دیگر دولت در به‌کارگیری روش‌های علمی و واکسیناسیون نیز تعلل داشته و موجبات نگرانی بیشتر مردم را فراهم کرده است. درگیر شدن مردم در مشکلات ناشی از همه‌گیری کرونا اعم از بیماری و مشکلات آن با فشارهای اقتصادی ناشی از رکود کسب و کارها، توان و انگیزه برای توجه به شیوه اداره امور عمومی را از آنها سلب می‌کند و دست حکومت را برای حرکت در راستای هدف‌های خود و بی‌توجهی به منافع عمومی، بازتر از قبل می‌گذارد. ضمن اینکه اعمال محدودیت‌های لازم برای پیشگیری از گسترش بیشتر پاندمی، امکان اعمال آمریت بیشتر حکومت بر زندگی خصوصی شهروندان را فراهم می‌آورد.
به ‌طور نمونه مقررات منع تردد از ساعت ۹ شب به بعد یا برخورد با مهمانی‌ها، برای یک حکومت که تمایل به کنترل زندگی مخصوص شهروندانش دارد، بسیار مطلوب است. با گسترش پاندمی کرونا و ایجاد قرنطینه‌های سنگین سراسری و ممانعت از حضور شهروندان در فضاهای عمومی انگار حکومت‌ها به نوعی آرامش رسیده‌اند که در مناطقی که به نوعی اعتراض‌های سیاسی وجود داشت این اعتراضات آرام گرفته است. دولت‌ها تلاش می‌کنند از این فرصت فوق‌العاده‌ای که برایشان فراهم شده، به بهترین شکل استفاده کنند تا با وضع سیاست‌ها نظم جدیدی در جوامع‌شان بچینند و یا به بهانه انتشار کرونا سیاست‌های سفت و سخت‌تری در پیش بگیرند.ویروس کرونا کشورهای جهان را غیردموکراتیک‌تر کرده است و بحران ویروس کرونا مزایای قابل توجهی برای رهبران نظام‌های سیاسی دنیا چه در کشورهای دموکراتیک و چه در کشورهای غیردموکراتیک داشت به ‌طوری که در سراسر جهان دولت‌ها، محدودیت‌های وسیعی برای آزادی‌های فردی و آزادی‌های مدنی اعمال کردند. گروه‌ها و تشکل‌های مدنی به واسطه کرونا فعالیت‌هایشان محدود شد و رژیم‌های اقتدارگرا و مستبد با تکیه بر شرایط اضطراری که در کشورهایشان ایجاد شده، نیروها و جریان‌های سیاسی منتقد و مخالف را سرکوب کردند. آنها سطح دسترسی به اطلاعات و موقعیت شهروندان را افزایش دادند و همچنین اختیارات ویژه‌ای هم به نهادها و سازمان‌های اطلاعاتی و نظامی اعطا کردند تا هر چه بیشتر وارد حریم خصوصی شهروندان شوند.
دولت‌ها با این استدلال که ابتلا به کرونا در محدوده حریم خصوصی شهروندان نسبت به انتقاداتی که درباره نقش حریم خصوصی شهروندان بیان می‌شود پاسخ می‌دهند. گرچه بحران ویروس کرونا منازعه را به تاخیر می‌اندازد ولی به تاخیر انداختن به قیمت تلنبار شدن مسائل چالشی است که در جامعه وجود دارد. به عبارتی زمانی که جامعه از چنگال کرونا رها شود، گسل‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با قدرت تخریبی بیشتری شروع به حرکت خواهند کرد.بنابراین دولتمردان و حاکمیت چه بخواهند و چه نخواهند باید در مدیریت کرونا از تجربیات سایر کشورها و دانش‌شان استفاده کنند. این در حالی است که هر روز تاخیر در اجرای طرح واکسیناسیون آسیب‌های زیادی در آینده به ما خواهد زد. لازمه بقا و توسعه یک کشور داشتن ارتباطات گسترده با جهان است و با بستن درهای کشور به روی بقیه آینده‌ای همچون کره‌شمالی خواهیم داشت. واقعیت ماجرا این است که تحریم‌های بین‌المللی یکی از موانع رشد اقتصاد و کنترل کرونا در کشورمان است و حاکمیت و دولت باید تلاش کنند با روی کار آمدن بایدن و دادن پالس‌های مثبت از سوی آمریکا این طلسم را بشکنند. محروم کردن ایران از علم و دانش روز جهان برای مهار کرونا می‌تواند در آینده عواقب و بحران‌های اجتماعی و سیاسی سنگینی به همراه داشته باشد.واکسن‌های کرونا پس از یک سال از شیوع کرونا یکی پس از دیگری به مرحله تزریق رسیده‌اند و بارقه‌های امید در دل مردم روشن شده است چراکه واکسن‌ها توانسته‌اند بدون عارضه و با اثربخشی بیش از ۹۰ درصدی در برابر ویروس کرونا ایمنی ایجاد کنند. در این بین اعتماد به کوواکس زیر نظر سازمان بهداشت جهانی ایجاد شده تا کشورهای مختلف جهان بتوانند واکسن را براسای عدالت دریافت کنند و ۱۸۱ کشور جهان جزو این اتحادیه هستند و کشورهای فقیر بدون هزینه، واکسن دریافت خواهند کرد.در این میان کشورهای سطح متوسط و بالا باید واکسن را پیش‌خرید کنند و یکی از سه‌راهی که ایران برای تامین واکسن کرونا دنبال می‌کند، همین اتحادیه کوواکس است. با این حال طبق گفته دولتمردان باز هم تحریم‌های آمریکا دسترسی به واکسن را برای ایرانیان دشوار کرده است.البته طی چند روز اخیر خبرهای خوبی از همکاری کره‌جنوبی مبنی بر آزاد کردن یک میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران به گوش می‌رسد و این امر می‌تواند به نقل‌وانتقال ارز برای خرید واکسن وارداتی کمک‌های بسیاری کند. دولتمردان و حاکمیت باید بپذیرند که جان هموطنان‌مان امانتی است نزد آنها و اخلاقا و شرعا باید تمام توان‌شان را برای تامین واکسن مورد نیاز همه مردم به کار گیرند؛ کاری که اکثر کشورهای جهان و حتی همسایگان‌مان همچون ترکیه و امارات به سرعت در حال انجام آن هستند.این روزها تمام امید مردم به واردات واکسن مطمئن و تزریق هر چه زودتر آن به همگان است تا شاید کمتر شاهد مرگ هموطنان عزیزمان بر اثر این ویروس منحوس باشیم. مردم دیگر از دعواهای سیاسی بر سر کرونا و سایر موارد اطراف‌شان خسته شده‌اند. ایرانیان همیشه مردمان صبوری بوده‌اند و تاریخ نشان داده همیشه با کم‌کاری و اشتباهات دولتمردان کنار آمده‌اند. اما این کاسه صبر نیز حدی دارد. پس بجاست که حاکمیت و دولتمردان تمام تلاش و فکر و سیاستگذاری‌شان در راستای تامین واکسن مورد نیاز کشور و ایمن کردن هر چه زودتر مردم در برابر این بیماری مرموز باشد. هر روز تاخیر در اجرای این امر می‌تواند در آینده تبعات امنیتی و سیاسی سنگینی برای کشورمان داشته باشد.
* کارشناس اقتصادی