آوازخوانی که انقلاب موسیقایی به پا کرد

گروه فرهنگ و هنر- آیین یادمان نخستین سالگرد درگذشت استاد اکبر گلپایگانی، خواننده پیشکسوت موسیقی ایرانی برگزار و در این آیین ضمن گرامیداشت یاد استاد گلپا مطرح شد که او کسی بود که توانست با آواز، انقلاب موسیقایی ایجاد کند.
آیین یادمان نخستین سالگرد درگذشت استاد اکبر گلپایگانی ملقب به «مرد حنجره طلایی موسیقی ایرانی» با حضور حسن گلپایگانی، خواننده و برادر اکبر گلپایگانی، میلاد کیایی، آهنگساز و نوازنده سنتور، محمد منتشری، صدیق تعریف، عبدالحسین مختاباد، فاضل جمشیدی خواننده، فریدون خشنود آهنگساز، جهانشاه برومند آهنگساز و نوازنده ویولن، سیدعباس سجادی مدیر موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، میرعلیرضا میرعلینقی نویسنده، پژوهشگر و منتقد موسیقی و جمعی دیگر از هنرمندان و چهره‌های موسیقی با مشارکت موسسه ‌»هزارصدا» و اجرای آرش نصیری در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.
میرعلیرضا میرعلینقی نویسنده، پژوهشگر و منتقد موسیقی با گرامیداشت یاد استاد گلپا اظهار داشت: ارزش شخصیت موسیقایی و شخصیت انسانی این هنرمند باید بیشتر شناخته شود و مردمان امروز و آینده، قدر و منزلت این استاد خلاق و نابغه مسلم آواز و مردی که مانند خاک وسیع بود را بیشتر بدانند.
وی گفت: زنده‌یاد گلپا از سال ۱۳۳۸ و آغاز رسمی فعالیت موسیقیایی خود بر قلب‌ها سلطنت داشت. از سال ۱۳۶۷ امکان و فرصت هم‌صحبتی با استاد گلپایگانی را پیدا کردم و درس‌های بسیاری از او آموختم. استاد گلپا نکته‌های بسیاری درباره تاریخ معاصر موسیقی و شخصیت‌های این حوزه مطرح کرد که تاکنون هیچ منبع دیگری به دقت، عدالت و انصاف او ندیدم. استاد گلپا در این زمینه منحصربه‌فرد بود.
این پژوهشگر موسیقی افزود: استاد گلپایگانی از لحاظ بهره هوشی و هوش اجتماعی یکی از برترین افرادی بود که تاکنون دیدم و جای خالی ایشان، در زمانه‌ای که ما خواننده برجسته کلاسیک و خواننده مردمی و ارجمندی نداریم، خالی است. وی در زمره افرادی بود که همیشه من می‌گفتم در هر سنی از دنیا بروند حیف است. از دوستداران گلپایگانی و خانواده وی که یگانه خاندان واقعی آواز در ایران هستند قدردانی می‌کنم.
پیشینه و پشتوانه خانوادگی
سیدعباس سجادی، مدیر امور موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران نیز در این آیین با خواندن بیتی از مجذوب همدانی با این مضمون «یا با خدا چو ابلیس دانسته سرکشی کن/ یا همچو او مگو من تا همچو او نگردی» اظهار داشت: راز ماندگاری اکبر گلپایگانی این بود که پیرو نبود. موسیقی را آموخت پا بر دوش بزرگان گذاشت اما نگاهش به افق‌های دور بود او می‌توانست مقلد باشد اما مولد بود. استاد گلپایگانی کسی بود که توانست با آواز، انقلاب موسیقایی ایجاد کند.
سجادی گفت: اکبر گلپایگانی با توجه به پیشینه و پشتوانه خانوادگی‌اش که از بزرگان بودند، هوشمندی و تیزهوشی خود توانست افق‌هایی را طی کند که بسیاری به گرد پای او هم نرسیدند. تمام آوازهای اکبر گلپایگانی میراث فرهنگی ماست، ترانه‌ها و تصنیف‌هایی که او خواند، به‌عنوان ارجمندترین ترانه‌ها و تصنیف‌هاست. او هیچ‌وقت تن به ابتذال در موسیقی نداد. آوازها و ترانه‌های درجه یکی را خواند و من از شما بسیار سپاسگزارم که هنوز این را اثبات می‌کنید به ناباورانی که اکبر گلپایگانی نمرده و زنده است. تا شما هستید، فرهنگ و هنر این مملکت زنده می‌ماند.
کتاب «گنجینه گلپا»
همچنین در این آیین، کتاب «گنجینه گلپا» نوشته مسیح سام‌خانیان در قالب تحلیل و بررسی موسیقایی آثار مرحوم اکبر گلپایگانی معرفی شد. علیرضا میرعلینقی و حجت عبدی، ویراستاران و مریم قدیم، طراح جلد این اثر هستند. این کتاب شامل مجموعه کامل آثار مرحوم گلپا در پروژه‌های «گل‌های جاویدان»، «گل‌های رنگارنگ»، «یک شاخه گل»، «برگ سبز»، «گل‌های تازه»، «موسیقی ایرانی (ارکستر برنامه سوم)»، «بزم شاعران» و آثار متفرقه مشتمل بر اجراها، برنامه‌های رادیویی، محفل‌های خصوصی و کنسرت‌های داخلی و خارجی (اجرای یونسکو)، معرفی ردیف‌های آوازی و تحلیل دستگاه و گوشه‌های آوازی تمام آثار اجراشده استاد گلپا توسط استاد حسن گلپا، بررسی بحور و اوزان شعری اجراشده استاد گلپا توسط محمدجواد سام‌خانیان، نظرات اساتید موسیقی و شعر در مورد استاد گلپا، استاد گلپا در آیینه مطبوعات، رسانه‌ها، بیوگرافی تمام موسیقیدانان، شاعران و هنرمندانی که با استاد گلپا همکاری داشتند، عکس‌هایی از استاد گلپا، سایر موسیقیدانان و هنرمندان به همراه سه لوح فشرده اورجینال برنامه «گلها» است.
حسن گلپایگانی برادر زنده‌یاد اکبر گلپایگانی در این آیین با خواندن بیتی از اقبال لاهوری با این مضمون «زندگی در صدف خویش گهر ساختن است/ در دل شعله فرو رفتن و نگداختن است» اظهار داشت: باید کاری انجام دهیم و قدر هنرمندان و پیشکسوتانی که در قید حیات هستند را بدانیم.
وی درباره کتاب «گنجینه گلپا» تالیف مسیح سام‌خانیان گفت: این کتاب یک دایره‌المعارف است و هر چیزی که شما از موسیقی سنتی بخواهید در این کتاب وجود دارد. پس بیایید در این روزگار آشفته قدر هنرمندان را بدانیم. من بعد از برادرم پشتم خالی شد و شعری را برای وی سرودم؛ «در اینجا خفته گنجی شایگانی، که گویی در صدا، داوود ثانی/ که گلپا نام او در وادی عشق، که اکبر شهره بر گلپایگانی/ نمی‌زاید دگر مادر چو گلپا، نباشد جز بهشت او را مکانی/ چه گویم از صدای دلکش او، که از زیر و بمش حیران بمانی/ دگر کو‌ ای حسن همچون برادر، اجل یاری کن و مرگم رسانی».
مسیح سام‌خانیان نویسنده، خواننده و نوازنده سنتور نیز در این آیین با خواندن بیتی با این مضمون «هیچ دانی میوه را تاثیر شیرینی ز چیست؟/ بس که در زیر زمین شیرین لبان خوابیده‌اند» بیان کرد: از خانواده استاد گلپایگانی تشکر می‌کنم که به من اعتماد کردند و این افتخار را داشتم که گنجینه را منتشر کنم. از استاد حسن گلپایگانی و همراهی او هم در نگارش این کتاب قدردانی می‌کنم.
فریدون خشنود، موسیقیدان و آهنگساز نیز در این آیین درباره همکاری خود با زنده‌یاد گلپا دلنوشته‌هایی را خواند و اظهار داشت: در گذشته، نوع کار در استودیو همچون امروز نبود. نخستین آهنگی که من ساختم «خدا چرا عاشق شدم من» بود. این اثر را در یک اتاق به‌عنوان استودیو، با دستگاه ریل آکایی، اجرای ارکستر و خواننده ساختیم که این اتاق به مرور زمان به استودیو تبدیل شد. ارکستر و سازهای مختلف اجرا می‌کردند و یک خط برای خواننده باقی ماند، خواننده باید در این یک خط، از ابتدا تا انتها، کارش را اجرا می‌کرد و استاد گلپایگانی در این کار استثنایی بود، هوش و ذکاوت ایشان در حدی بود که در همان استودیو با چند بار تمرین، اثر را بدون وقفه اجرا می‌کرد.
شعر معروف حافظ
این آهنگساز بیان کرد: امروز در استودیوها، صدای خواننده را به صورت تکه‌تکه و دیجیتال با سیستم هوشمند ضبط می‌کنند و اگر هنگام اجرا در بخشی اشکالی ایجاد شود به او می‌گویند که همین یک تکه را بخواند و بعد به قطعه اصلی اضافه می‌کنند. در این سیستم جدید، حس، شور، حال و هیجانی وجود ندارد، استاد گلپایگانی بی‌نظیر بود و همچون او دیگر وجود نخواهد داشت. او یک‌بار در استودیو اثرش را اجرا می‌کرد و بار دومی وجود نداشت. سهم من از سال‌های عشق‌ورزی با آهنگ‌هایی است که برایش ساختم و گوش موسیقایی ایرانی آنها را می‌شنید. عبدالحسین مختاباد نیز در این آیین گفت: داستان استاد گلپایگانی این شعر معروف حافظ است؛ «می‌خواست گل که دم زند از رنگ و بوی دوست/ از غیرت صبا نفسش در دهان گرفت»، من افتخار زندگی کردن با این صدا را از دهه ۶۰ داشتم و یک دهه افتخار داشتم با ایشان همکلام شوم. روزهای خوبی را با او داشتم و واقعا محضرش گرم و بی‌نظیر بود، انسان بی‌آلایشی بود و به خاطر همین فکر می‌کنم اگر این مراسم در سالن ۱۰‌هزار نفری هم برگزار می‌شد، سالن مملو از جمعیت بود.
این خواننده افزود: استاد گلپا، صدای مردم بود از راننده کامیون گرفته تا دانشجو، استاد دانشگاه، با این صدا زندگی کردند و همه ما که محصل آواز بودیم از این صدا، بهره‌ها گرفتیم و افسوس که به وی جفا شد البته مردم گلپا را در قلب و ذهنشان زنده نگه داشتند. روانش شاد باشد.
سپس مختاباد، قطعه‌ای از آثار زنده‌یاد گلپا و قطعه «شبانگاهان» از آثار خود را با همراهی فریدون احتشامی نوازنده تار و سعید احتشامی، نوازنده تنبک اجرا کرد. اجرای موسیقی از آثار زنده‌یاد اکبر گلپایگانی توسط هنرمندان (دلارام عبدی نوازنده تنبک، دانش خشرو آواز، ‌هاشم سرداری نوازنده ویولن، صفا مجیدی ویولن و رضا مهاجر آواز)، (محمود شیخ آواز، فرشید فرهمند نوازنده ویولن، محمدرضا امیرقاسمی نوازنده پیانو، فریبرز جعفری نوازنده تنبک)، (علی کلانتری آواز، غزال ناظرفصیحی نوازنده پیانو)، اجرای گروه نوجوانان برگزیده جشنواره (علیرضا قربانپور آواز، شهنام جهان‌آبادی ویولن، امیرحسین جمشیدیان سنتور و نفس خرمیان تنبک)، پخش چند کلیپ درباره زندگی و جایگاه هنری استاد گلپایگانی از دیگر بخش‌های این آیین بود.

تاریخ چه می‌گوید؟
اکبر گلپایگانی ملقب به «گلپا» و «مرد حنجره طلایی موسیقی ایرانی» دهم بهمن‌ماه سال ۱۳۱۲ در تهران متولد شد. گلپایگانی سال ۱۳۱۸ پس از ورود به دبستان فرهنگ به عنوان قاری قرآن مدرسه برگزیده شد و از این پس بود که به فراگیری مقدمات آواز و خوانندگی موسیقی ایرانی پرداخت. وی سال ۱۳۲۶ پس از شاگردی از محضر پدرش نخستین تجربه حضور در یک ارکستر و گروه کُر را کسب کرد و سال ۱۳۲۷ عضو انجمن موسیقی مدرسه نظام شد. این هنرمند از سال ۱۳۲۸ به بعد با هنرمندان سرشناس موسیقی آشنا شد و آموزش را زیر نظر آنها آغاز کرد. از جمله استادان اکبر گلپایگانی می‌توان به هنرمندانی همچون حسن یکرنگی، نورعلی برومند، اسماعیل قهرمانی، ابوالحسن صبا، یوسف فروتن، محمد ایرانی مجرد، عبدالله دوامی، ادیب خوانساری، حسین طاهرزاده و سلیمان امیرقاسمی اشاره کرد. این هنرمند پیشکسوت موسیقی ایرانی سال ۱۳۳۵ به دعوت سازمان یونسکو با همراهی نورعلی برومند و علی‌اصغر بهاری برای اجرای آواز و موسیقی ایرانی برنامه‌ای را اجرا کرد. «موی سپید»، «مست عشق»، «عقیق»، «دل‌ای دل»، «بزم عاشقان»، «روی برگی بنویس عشق»، «چرا عاشق نباشم»، «قدر محبت» از جمله آثاری است که در قالب آلبوم علاوه بر کنسرت و اجراهای زنده از گلپایگانی منتشر شده است. گلپا ۱۳ آبان سال گذشته در بیمارستان نیکان به دلیل ایست قلبی دار فانی را وداع گفت.