آتش زهد و ریا خرمن دین خواهد سوخت

۲- از منظر حق بر شهر
فضاهای سبز شهری به عنوان ریه‌های شهر تهران بخشی از مالکیت عمومی و حق عمومی مردم شهر تهران است، بنابراین باید رضایت کلیه مردم، مالکان و وقف‌کنندگان باغ در این تغییر کاربری و کاهش فضای سبز پارک کسب شود.
ساخت مسجدی که بخشی از جامعه رضایت ندارند، مصداق بارز مسجد ضرار است، چراکه برمبنای عناد با مردم و تفرقه‌اندازی و دوقطبی‌سازی احداث می‌شود.
۳- از منظر وظایف شهرداری
مطابق ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، ایجاد فضاهای فرهنگی و مذهبی در درجه دوم وظایف شهرداری محسوب می‌شود و تنها شهرداری‌ها وظیفه مشارکت در امر توسعه فضاهای فرهنگی را دارند و عمده وظایف شهرداری ایجاد و توسعه معابر و نظافت شهر و مدیریت امور جاری شهر است.
۴- از منظر تاریخی و باستانی
پارک قیطریه امروزی بخشی از شکارگاه قیطریه است که بعدها توسط خانواده اتابک وقف پارک عمومی شده است. در اراضی موضوع طرح بقایایی از تمدن سفال‌های خاکستری در کاوش‌های دهه ۴۰ شمسی یافت شده است و در جای‌جای این اراضی احتمال وجود آثار تاریخی دیگر وجود دارد و هرگونه ساخت‌وساز نیازمند دریافت مجوز از وزارت میراث فرهنگی است.
۵- از منظر محیط‌زیست:
تهران با فقر فضای سبز و باز به عنوان ریه‌های تنفسی شهر روبه‌رو است، بنابراین حفظ یک درخت نیز از منظر عضوی از اکوسیستم حیاتی شهر حائز اهمیت است. برای اجرای این طرح و براساس محدوده حصارکشی‌شده بیش از ۵۰ اصله درخت که نیمی از آنها قطر بیش از ۴۰ سانتیمتر دارند (درخت ارزشمند) باید قطع یا جابه‌جا شود.
کارشناسی این موضوع نیازمند رای کمیسیون ماده ۷ شهرداری و رای موافق کمیته کارشناسی است. از طرفی در عمل تجارب جابه‌جایی درخت به دلیل فقدان ادوات مکانیزه مورد نیاز در ایران ناموفق بوده است، بدین ترتیب اجرای طرح مذکور برابر با نابودی درختان واقع در محدوده خواهد بود.
همچنین بالغ بر ۲۵ گونه مختلف جانوری و گیاهی در محدوده باغ- پارک قیطریه شناسایی شده است که این امر اهمیت اکوسیستم پارک را نشان می‌دهد و حفظ آن از وظایف اصلی شهرداری است.
۶- از منظر معماری مساجد در ایران
نقش و جایگاه مسجد در بافت شهر ایرانی به‌گونه‌ای است که با زندگی روزمره مردم گره خورده. مساجد ایرانی در پیوستگی با بافت مسکونی و بازار در شهرها شکل گرفته و برپا شده‌اند و سابقه ساخت مسجد به صورت کوشکی در باغ در خارج از مرزهای ایران وجود دارد. در ایران تنها مقابر و امام‌زاده‌ها به صورت منفرد و جدا از بافت در وسط محوطه‌ای مفروض، بنا شده‌اند. از این منظر، مکان‌یابی ساخت مسجد قیطریه براساس معیارهای معماری مساجد ایرانی در دوران اسلامی نبوده و همین موضوع شائبه مقاصد تجاری را در سایه ساختن این مسجد در جداره خیابان با توجه به معافیت‌های خاص این کاربری، آن‌هم به صورت دوبر ایجاد کرده است؛ موضوعی که در صورت صحت، به باورهای دینی مردم ضربه خواهد زد. از سوی دیگر پس از اعلام سخنگوی شورای شهر مبنی بر عدم قطع حتی یک درخت و عدم اشغال فضای باغ- پارک قیطریه و همچنین امتناع شهرداری از انتشار طرح مسجد مذکور، این سوال در ذهن معماران ایجاد شده است که آیا طرح این مسجد به صورت طرح خانه‌های درختی و در ارتفاع است و درختان موجود در محدوده از داخل فضای مسجد عبور کرده و از بام سربرخواهند آورد و مردم به راحتی در زیر مسجد و در فضای پارک قدم خواهند زد؟
۷- از منظر حقوقی و فقهی
از منظر وقف، باغ تاریخی قیطریه برای ایجاد پارک عمومی وقف شده است، تغییر کاربری زمین به مذهبی ضمن نقض اهداف واقف نیازمند طی مراحل قانونی تغییر کاربری ملک وقفی بوده که در این زمینه اسنادی توسط شهرداری منتشر نشده است.
واقف مسجد (مرحوم سیدمحمود محتشمی‌پور) نیز در وصیت خود، بودجه را برای ساخت مسجدی در مناطق کم‌برخوردار در اختیار شهرداری قرار داده است.
آیا قیطریه منطقه کم‌برخوردار است؟
آیا تغییر وصیت واقف، امری قانونی است؟
از نظر فقهی در حدیثی متواتر از حضرت علی(ع) آمده است: حریم مسجد ۴۰ گز است و همسایگان ۴۰ خانه از چهار سو نزدیک به ۴۰۰ متر امروزی است. براین اساس و با توجه به مساجد موجود در نزدیکی این مکان، ساخت مسجد پارک قیطریه صحیح نیست.
* جمع‌بندی:
نگارنده این نوشتار بر این باور است که ساختن مسجد در شهرها الزامی است، اما مساجد باید بنابه نیاز و خواست عمومی جامعه و مبنی بر مطالعات امکان‌سنجی فنی- تخصصی بنا شوند و چون در این زمینه، توسعه با هدف رسیدن به عدالت اجتماعی باید باشد، مناطق کم‌برخوردار در اولویت قرار خواهند گرفت. از این رو توسعه فضاهای فرهنگی و مذهبی باید در مناطقی که در حال حاضر با فقدان این مکان‌ها رو‌به‌رو است، آغاز شود. در خصوص پارک قیطریه با توجه به مطالب فوق‌الذکر و پیمایش میدانی احداث مسجد فاقد توجیه شهرسازی و فنی است.
از سوی دیگر، حتی در صورت عدم وجود درخت در محدوده، به استناد ضوابط شهرسازی و قوانین حقوقی، شهرداری مجاز به تصرف بخشی از زمین باغ وقف شده برای پارک عمومی برای احداث مسجد نخواهد بود و در صورت ضرورت احداث مسجد باید پلاک‌هایی خریداری و در اختیار واقف مسجد قرار گیرد.
در راستای اصل شفافیت و رعایت حقوق شهروندی، شهرداری موظف است اسناد و مطالعات پشتیبان مکان‌یابی مسجد را منتشر نماید و از هرگونه برچسب‌زنی به کارشناسان متخصص به جای پاسخ فنی خودداری کند.
ما نه رندان ریاییـم و حریفان نفــــاق
آنکه او عالمِ سرّ است بدین حال گواست
* دکترای معماری – * دکترای برنامه‌ریزی شهری