18 - 03 - 2023
۳ کتابی که درس‌هایی جدی برای سیاستگذاری خارجی ایران دارند
کیهان برزگر استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ خورشیدی که مصادف بود با تحولاتی شگرف در مناسبات سیاست خارجی جمهوری اسلامی، ۳ کتاب مهم این حوزه را معرفی کرد. کتاب‌هایی که به باور این استاد روابط بین‌الملل، درس‌هایی جدی برای سیاستگذاری خارجی ایران خواهند داشت. او در نوشتاری مختصر در این رابطه، از سه کتاب «درباره چین»، «کانکتوگرافی» و رمان معروف «جنگ و صلح» به این عنوان نام برده و آورده است: «با توجه به تحولات جاری ژئوپلیتیک در سطح جهانی و منطقه‌ای این سه کتاب درس‌هایی جدی برای سیاستگذاری خارجی ایران دارند.» برزگر در معرفی اجمالی این سه کتاب نوشته است: «یک، «درباره چین» On China اثر هنری کیسینجر نویسنده و سیاستمدار یهودی‌الاصل آمریکایی، چون تجربه برجسته دیپلماتیک این نویسنده در حل یکی از مهم‌ترین معضلات ژئوپلیتیک قرن بیستم، یعنی برقراری روابط چین و آمریکا را توصیف می‌کند. نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که برای نزدیکی با چین باید مفهوم منافع ژئوپلیتیک را از زاویه نگاه و اقناع چینی‌ها به منفعت آن رابطه تعریف کرد، نه صرفا از زاویه منافع آمریکا (رویکردی که امریکایی‌ها در مورد ایران به کار نمی‌گیرند). این امر یک درس تاریخی است که برای ایران هم در تنظیم رابطه متعادل با چین مهم است. چین از زاویه منافع خود به یک ایران ضعیف به لحاظ اقتصادی بهای چندانی نمی‌دهد. به همین دلیل، از نظر اینجانب برای برقراری رابطه صحیح و بر مبنای منفعت با چین، نباید صرفا از زاویه منبع بودن تجارت و منفعت اقتصادی (همان رویکرد سنتی و نادرست ایران که در دولت‌های مختلف و با آدم‌های مشابه دائما تکرار می‌شود) به این کشور نگریست. یک ایران قوی و ثبات‌ساز در منطقه برای چینی‌ها اهمیت استراتژیک بیشتری دارد تا نگاه به چین از زاویه صرف تبادل انرژی و تجارت چون چین انرژی را از هر طرفی به راحتی می‌تواند بخرد. اولویت سیاست منطقه‌ای چین «امنیت انرژی» یعنی ثبات منطقه‌ای است. بر مبنای چنین منطقی، چینی‌ها اخیرا آشتی تاریخی ایران و عربستان سعودی را رغم زدند.
دو، کتاب «جنگ و صلح» War & Peace اثر لئو تولستوی نویسنده برجسته روسی؛ اکنون که شاهد جنگ روسیه و اوکراین (بخوانید با غرب و ناتو) هستیم، اهمیت فهم «state» و مقدس بودن آن از نگاه روسی، درک بهتری به خواننده ایرانی از سرنوشت نهایی جنگ اوکراین به دست می‌دهد. نویسنده این اثر از یک نگاه جامعه‌شناختی رومانتیک نشان می‌دهد که چگونه روس‌ها با سرسختی و اتحاد از تمامی ابزارهای موجود، از جمله به آتش کشیدن شهر تاریخی خود یعنی مسکو و عقب‌نشینی تاکتیکی برای ذخیره آخرین قوای نظامی خود، با هدف حفظ «state» روسی استفاده می‌کنند تا قوای نظامی ناپلئون بناپارت را در راه بازگشت به فرانسه شکست دهند. این کتاب به ما می‌آموزد که در مواجهه مسکو با اوکراین و غرب احتمالا شاهد سرسختی شدید روس‌ها و احتمال اندک شکست آنها در این جنگ (اگر پیروز میدان نباشند) خواهیم بود. این امر به لحاظ تنظیم و جهت‌گیری سیاست خارجی کشورمان در جهت چگونگی ایجاد تعادل در روابط با روسیه و غرب در این لحظه تاریخی تغییر و گذار در ساختار سیاست جهانی مهم است. سه، کتاب «کانکتوگرافی» اثر پاراگ خانا نویسنده هندی‌الاصل سنگاپوری است که به اهمیت جایگزینی «زنجیره انتقال منطقه‌ای کالا» در کنار «زنجیره انتقال جهانی کالا» یعنی روند هژمونی‌محور در تئوری غربی «وابستگی متقابل» در مفهوم جهانی شدن و دنیای بدون مرز می‌پردازد. در این کتاب، جهان در حال منطقه‌ای شدن تصویر می‌شود و اتصال جغرافیایی به عنوان مهم‌ترین عنصر تاثیرگذار در رشد اقتصادی و تنظیم روابط استراتژیک کشورها تلقی می‌شود. این مفهوم از نگاه و تجربه اینجانب به معنای حرکت به سوی الگوی جدیدی از «چندجانبه‌گرایی منطقه‌ای» است که کشورمان با توجه به برتری ژئوپلیتیک منطقه‌ای منفعت فراوانی از آن می‌برد. توجه به زنجیره انتقال منطقه‌ای در کریدور شمال و جنوب، از سن‌پترزبورگ تا بمبئی و کریدور شرقی و غربی چینی، یعنی جاده ابریشم جدید یا BRI، از بی‌جینگ تا اروپای شرقی که ایران بنا به جبر جغرافیایی در نقطه اتصال آن قرار می‌گیرد، درس‌های مهمی برای تنظیم سیاستگذاری خارجی و اقتصادی کشورمان دارد.»