یک سال و دو جایزه

گروه فرهنگ و هنر- انتظار مخاطبان حرفه‌ای ادبیات برای شناختن برنده جایزه نوبل بالاخره به پایان رسید و جایزه نوبل ادبیات این بار برندگان خود را شناخت؛ جایزه‌ای که سال پیش به دلیل حواشی پیش آمده در آکادمی سوئد، برگزارکنندگان آن را بر آن داشت تا از معرفی برنده نوبل ادبیات خودداری کنند. اما امسال «اولگا توکارچوک» نویسنده لهستانی و «پیتر‌ هاندکه» نویسنده اتریشی در حالی موفق به کسب جایزه‌های نوبل ادبیات ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ شدند که تحصیلات آکادمیک آنها در رشته‌های روان‌شناسی و حقوق بوده است.
این آکادمی که برگزارکننده جایزه نوبل ادبیات است، در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که پس از ۷۵ سال اعطای این جایزه، برای نخستین بار، نوبل ادبیات را در این سال اهدا نمی‌کند.
کارل- هنریک هِلدین، رییس هیات‌مدیره بنیاد نوبل‌ اظهار داشت: «این بحران در آکادمی سوئد تاثیرهای‌ منفی روی جایزه نوبل داشته‌ است. تصمیم آنها تاکید بیشتری بر جدیت موقعیت می‌گذارد و باعث می‌شود از اعتبار جایزه نوبل در طولانی‌مدت حفاظت شود. هیچ‌یک از این مسائل بر اهدای جوایز دیگر نوبل در سال ۲۰۱۸ تاثیر نخواهد گذاشت.»
آکادمی سوئد که به‌خاطر ارتباطش با مردی که متهم به حمله جنسی به زنان شده، گرفتار یک رسوایی بزرگ طی چند ماه اخیر شده، اعلام کرد سال ۲۰۱۸ جایزه نوبل ادبیات اهدا نخواهد شد تا آکادمی بتواند با نتایج بی‌سابقه این مساله کنار بیاید.
در رسوایی یادشده، موضوع بر سر مردی به نام ژان-کلود آرنو است که به‌عنوان شخصیتی فرهنگی در سوئد شناخته می‌شود. او در رابطه نزدیک با آکادمی سوئد قرار دارد. روزنامه داگنس نوهتر چند ماه پیشتر گزارش داده بود که آرنو طی سال‌های اخیر، ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند، مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده‌ است.
حالا بعد از یک سال وقفه در اعطای این جایزه مهم ادبی، آکادمی سوئد تصمیم گرفت جایزه نوبل ادبیات سال گذشته و امسال را همزمان اهدا کند و به این ترتیب جایزه نوبل ادبی سال ۲۰۱۸ را به «اولگا توکارچوک» نویسنده لهستانی و نوبل ادبی ۲۰۱۹ را به «پیتر‌ هانکه» نویسنده و نمایشنامه‌نویس اتریشی اهدا کرد.
اهدای دو جایزه در یک سال کم‌نظیر است اما بی‌سابقه نیست. قبلا در سال‌های ۱۹۱۷، ۱۹۶۶‌ و ۱۹۷۴ نوبل ادبیات به دو نفر اهدا شده بود.
چند روز پیش هم آکادمی سوئدی اعلام کرده بود در انتخاب برندگان امسال اهمیت زیادی برای «گوناگونی» قائل هستند و مایلند فردی از گروه‌های اقلیت جامعه را انتخاب کنند. علاوه بر این مایل هستند در جایزه امسال از تمرکز روی مردان و همچنین اروپایی‌ها بکاهند. به همین دلیل خیلی‌ها پیش از اهدای جایزه اعتقاد داشتند ماریز کُنده از فرانسه، نگوگی وا تیونگو از کنیا، لاسلو کراسناهورکایی از مجارستان و‌ اولگا توگارچوک از لهستان برنده جایزه نوبل امسال هستند.
علاوه بر این داوران تمرکز زیادی بر نویسندگان اروپایی داشته‌اند. ۱۰۲ از مجموعه ۱۱۴ عدد جایزه به زبان‌های اروپایی اهدا شده است. از مجموعه ۱۱۴ جایزه فقط ۱۴ نویسنده زن موفق به دریافت نوبل ادبیات شدند. تاکنون هیچ نویسنده آثار علمی- تخیلی برنده جایزه نوبل ادبیات نشده و منتقدین این موضوع را هم یکی از ضعف‌های آکادمی سوئدی می‌دانند.
جایزه نوبل ادبیات یکی از پنج جایزه نوبل است و هر سال به نویسنده‌ای داده می‌شود که به گفته‌ آلفرد نوبل، برجسته‌ترین اثر با گرایش آرمان‌خواهانه را نوشته باشد. منظور از «اثر» معمولا مجموعه کارهای نویسنده است، اگرچه گاه در متن مربوط به جایزه از آثار مشخص نیز نام برده شده‌ است.
بر اساس وصیت‌نامه آلفرد نوبل، جایزه هر سال باید به کسی اعطا شود که در حوزه ادبیات، برجسته‌ترین مجموعه‌ آثار را در جهتی آرمانی یا ایده‌آل خلق کرده‌ باشد.‌ آکادمی سوئد هر‌ساله برنده را تعیین و در اوایل اکتبر آن را اعلام می‌کند.
از برنده نوبل ادبی ۲۰۱۸ چه می‌دانیم‌
اولگا توکارچوک نویسنده لهستانی متولد ۱۹۶۲ است. این نویسنده ۵۷‌ساله و فعال اجتماعی و روشنفکر به عنوان یکی از موفق‌ترین نویسندگان نسل خود شناخته می‌شود. وی سال ۲۰۱۸ برنده جایزه من‌بوکر بین‌المللی برای رمانی با عنوان «پروازها» شد و به عنوان اولین نویسنده لهستانی این جایزه را از آن خود کرد. او امروز به عنوان برنده نوبل ادبی ۲۰۱۸ که سال ۲۰۱۹ معرفی شد، نیز انتخاب شد.
توکارچوک برای لحن اسطوره‌ای نوشته‌هایش شناخته شده است. وی که به عنوان روانشناس از دانشگاه ورشو فارغ‌التحصیل شد مجموعه‌ای از اشعار، چندین رمان و نیز شماری کتاب متشکل از داستان‌های کوتاه و کتاب‌های غیرداستانی در کارنامه دارد.
«پروازها» به عنوان برنده جایزه نایک که مهم‌ترین جایزه ادبی لهستان است در سال ۲۰۰۸ انتخاب شد.
این نویسنده سال ۲۰۱۰ مهمان جشنواره کتاب ادینبورگ بود تا درباره کتاب «کهن و دیگر زمان‌ها» صحبت کند. او سال ۲۰۱۵ با کتاب «کتاب‌های جیکوب» بار دیگر جایزه نایک را برد. در همان سال او جایزه پل بین‌المللی آلمان- لهستان را از آن خود کرد که برای تلاش نویسنده‌ای در عرصه صلح، فعالیت‌های دموکراتیک و درک متقابل بین ملت‌های اروپا اهدا می‌شود.
وی از سال ۱۹۸۰ به عنوان دانشجوی روانشناسی وارد دانشگاه ورشو شد و در زمان تحصیل به عنوان داوطلب به نوجوانان با مشکلات رفتاری کمک کرد. او سال ۱۹۸۵ پس از فارغ‌التحصیل شدن به عنوان درمانگر شروع به کار کرد و از آنجا که خود را شاگرد کارل یونگ می‌داند، از روانشناسی به عنوان الهام‌بخشی برای ورود به کار ادبی بهره گرفت. از سال ۱۹۹۸ وی در دهکده‌ای کوچک نزدیک نوا روا زندگی و دفتر نشر خود را با عنوان «ورتا» اداره می‌کند.
برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۸، اولین کتابش را سال ۱۹۸۹ منتشر کرد که مجموعه شعری با عنوان «شهرها در آینه‌ها» بود. رمان نخست او با عنوان «سفری در کتاب- مردم» درباره جست‌وجوی دو عاشق برای کشف راز کتاب است که به عنوان استعاره‌ای برای معنای زندگی به کار گرفته شده است. این داستان که در قرن هفدهم فرانسه می‌گذرد، سال ۱۹۹۳ منتشر شد.
رمان بعدی او «E..E» در سال ۱۹۹۶ درباره زنی به نام ارنا التسنر است که در خانواده‌ای بورژوایی آلمانی- لهستانی بزرگ شده و توانایی‌های روانی‌اش را پس از جنگ دوم جهانی گسترش می‌دهد.
رمان سوم وی با عنوان «کهن و دیگر زمان‌ها» سال ۱۹۹۶ منتشر و با موفقیت زیادی روبه‌رو شد. این داستان در دهکده‌ای تخیلی به نام پراویک (کهن) می‌گذرد که در قلب لهستان واقع است و زندگی مرم آنجا را در هشت دهه از سال ۱۹۱۴ روایت می‌کند. این کتاب به زبان‌های مختلفی ترجمه شد و برای نویسنده‌اش شهرتی جهانی به ارمغان آورد.
پس از این موفقیت، او به سمت داستان کوتاه رفت و متون نظمی و مقاله نوشت. «گنجه» در سال ۱۹۹۷ مجموعه‌ای از سه داستان بلند بود و سال ۱۹۹۸ «خانه روز، خانه شب» منتشر شد که گرچه از نظر اسمی رمان است، اما متشکل از تکه‌تکه‌هایی از داستان‌ها و طرح‌هاست.
پس از آن مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه وی با عنوان «نواختن روی طبل‌های متعدد» در سال ۲۰۰۱ منتشر شد و کتاب بعدی او که مجموعه‌ای از مقاله‌ها بود در سال ۲۰۰۰ با عنوان «عروسک و مروارید» به بازار آمد.
«آخرین داستان‌ها» در سال ۲۰۰۴، «آنا در دخمه قبور» در سال ۲۰۰۶ و «پروازها» دیگر کتاب‌های وی هستند که با تمرکز بر نمادهای مدرن نوشته شده‌اند.
رمان «دب اکبرت را روی استخوان‌های مرگ بران» در سال ۲۰۰۹ داستانی کارآگاهی از زاویه دید زنی سالخورده است که از طریق طالع‌بینی مرگ و میرهای روستای کوچکش را بررسی می‌کند.
این نویسنده که از سوی کمیته نوبل به دلیل «قوه تصوری توصیفی که با اشتیاقی کلامی توانسته نمایانگر عبور از مرزها به عنوان سبکی از زندگی باشد»، شایسته دریافت این جایزه شد ۱۶ عنوان کتاب در کارنامه‌اش دارد.
برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۹ کیست
«پیتر ‌هانکه» یکی از اصیل‌ترین نویسندگان آلمانی‌‌زبان زنده در جهان است که پیش‌تر در اظهارنظری جنجالی خواستار اعطا نشدن جایزه نوبل ادبیات و لغو برگزاری آن شده بود.
این رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، شاعر و مترجم در سال ۲۰۱۴ در مصاحبه با یکی از رسانه‌های اتریشی اظهار کرده بود: جایزه نوبل ادبیات با تقدیس کاذب نویسنده، یک لحظه توجه و شش صفحه در روزنامه همراه می‌شود. جایزه نوبل ادبیات بالاخره باید منسوخ شود. این جایزه‌ای است که شما را اذیت می‌کند و آن‌گاه شما خود را اذیت می‌کنید چون به آن فکر می‌کنید. این بسیار بی‌ارزش است.
این اولین‌باری نبود که «هانکه» در نقش یک بت‌شکن ظاهر می‌شد. او پیشتر ‌توماس مان‌، از بزرگان ادبیات آلمان و برنده نوبل ادبیات ۱۹۲۹ را نویسنده‌ای «افتضاح» و نوشته‌های او را «بچگانه و ناپخته» توصیف کرده بود.
اما آن‌چه بسیاری از نویسندگان و طرفداران «هانکه» را شوکه کرد، حضور او در مراسم تدفین ‌اسلوبودان میلوشویچ‌ رییس‌جمهور سابق صربستان و ابراز همدردی با صرب‌ها در جنگ یوگسلاوی در دهه ۹۰ میلادی بود. «میلوشویچ» در حالی درگذشت که به جرم جنایت علیه بشریت محاکمه می‌شد و از «هانکه» خواسته بود در دفاع از او شهادت دهد؛ «پیتر‌ هانکه» نیز در مقابل هزاران نفر در مراسم تدفین او سخنرانی کرد.
زمانی که «هانکه» در سال ۲۰۱۴ برای دریافت جایزه «ایبسن» به نروژ رفت تعدادی با پلاکاردهایی با عنوان فاشیست و انکارکننده نسل‌کشی از او استقبال کردند.
«نامه کوتاه، وداع طولانی»، مجموعه شعر «دنیای درونی دنیای بیرونی دنیای درون» و «اندوهی فراتر از رویاها»، درباره مادرش که در سال ۱۹۷۱ خودکشی کرد از مهم‌ترین آثار «پیتر ‌هانکه» هستند.