گلایه‌های احمد مسجدجامعی درباره ناشناخته ماندن موسیقی ایران با تاریخ 5هزار ساله

احمد مسجدجامعی، قائم‌مقام ریاست مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی با اشاره به اینکه کشفیات باستان‌شناسی شوش، قدمت موسیقی ایران را پنج‌هزارسال برآورده کرده است، گفت: موسیقی ایران یک ظرفیت ملی است که ناشناخته مانده است.
مسجدجامعی عصر در سمینار پژوهشی «شناخت موسیقی ایرانی» اظهارکرد: موسیقی یکی از ساحت‌های ملی ایران است و قدمتی در حد کشفیات باستان‌شناسی دارد. در کشفیات باستان‌شناسی شوش، لوح‌هایی باقی مانده که روی آنها تصاویری از نوازندگان وجود دارد که این برآورد تاریخی پنج‌هزارساله دارد. وی گفت: هنر موسیقی در دوره‌های مختلف تاریخی استمرار پیدا کرده است، در شرایط کنونی، کشور ما را در دنیا به شعر و ادب می‌شناسند و شعر، ادب، موسیقی و هنر ما یکپارچه و به هم‌آمیخته است بدین معنا که نخستین شاعر ایرانی به معنای پدر شعر فارسی که دیوان مدون شعری از او باقی مانده است، ابوعبدالله رودکی پدر حوزه موسیقی هم هست. مسجدجامعی ادامه داد: شاید به افسانه شبیه باشد که وقتی او شعر «بوی جوی مولیان آید همی» را سرود و برای یکی از امیران سامانی خواند، او با شنیدن این شعر تحت‌تاثیر قرار گرفت و با شتاب از هرات به‌سمت بخارا بازگشت. این شاید اغراق‌ باشد اما گوشه‌ای از حقیقت است که ظرفیت موسیقایی ایران را در آن روزگار و به‌کارگیری موسیقی در شعر نشان می‌دهد، بعدها روح‌الله خالقی روی این شعر آهنگسازی کرد و غلامحسین بنان و دیگر خوانندگان اجرا کردند.
وی افزود: همچنین شعر «ای ایران ای مرز پرگهر» اثر حسین گل‌گلاب، آهنگسازی خالقی و خوانندگی بنان یکی از آثار ماندگار را رقم زد؛ در شرایطی که ایران در اشغال کشورهای بیگانه بود، امکان حرکتی وجود نداشت و آن حرکت را این بیان موسیقایی شکل داد، در گزارش‌هایی آمده است که بخشی از ایران توسط شوروی اشغال شده بود و گروه‌های مزدور حزب دموکرات پیشه‌وری در آنجا مستقر شده بودند تا بخشی از ایران را به شوروی ملحق کنند و گروه‌های مقاومت با زمزمه‌کردن این اثر موسیقی، مقاومت خود را اعلام می‌کردند. این ظرفیت ملی است که در موسیقی، شعر و آواز نهفته است.
مسجد‌جامعی ادامه داد: احمد منزوی کتاب نسخ خطی فارسی در شبه‌قاره را تالیف کرده است، در این مجموعه حدود ۲۳‌دیوان مجموعه شعر ذکر شده که در بیش از نیمی از آنها با نام شاعر آمده که موسیقیدان، نقاش، معمار یا ریاضیدان بودند یا تسلط به هندسه داشتند. براین اساس می‌توان نتیجه گرفت که موسیقی همان‌قدر که با شعر آمیخته با ریاضیات هم آمیخته است، یعنی نُت‌ها، علایم، نشانه‌ها، فاصله‌ها و صوت‌ها از منطق ریاضیات پیروی می‌کنند و ریاضیات چه نظم ذهنی ایجاد می‌کند و در عین حال چه علم بی‌گفت‌وگویی است و این چه حالتی است که از ریاضیات با این ویژگی‌هایی که دارد، لطیف‌ترین آهنگ‌ها، نواها و سرودها نواخته می‌شود و بیشترین تاثیر را دارد. وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: هنر بدون نظریه ماندگار نیست، اگر موسیقی ما ماندگار است، به این دلیل است که نظریه، حکمت و فلسفه پشت آن وجود دارد، ابن‌سینا یک حکیم جهانی است، در همه جای دنیا آثار او وجود دارد و آنها را ترجمه کردند، ابن‌سینا موسیقیدان بزرگی است. همچنین زریاب که موسیقی ایران را به اسپانیا برد و در آنجا بسط داد. مسجدجامعی گفت: فارابی نیز یک معلم است، مکتب موسیقایی دارد. کتاب فارابی ام‌الکتاب موسیقی برای علاقه‌مندان این حوزه است. بنابراین موسیقی، نظریه، فلسفه، تفکر و تعقل دارد و یک علم است و پژوهش در این حوزه ضروری است. ما با این سابقه موسیقایی که در طول تاریخ داریم، موسیقی نظامی هم به آن اضافه شد که موسیقی نظامی را براساس آموزش‌های لومر می‌دانند. ما موسیقی رزمی هم داریم. در شاهنامه ماندگار فردوسی نیز موسیقی را در حالت‌های مختلف، بزمی و رزمی می‌بینیم. شاهنامه از فرهنگ موسیقی هم پشتیبانی می‌کند، سازهای موسیقی در آن نامبرده شده و اکنون بعضی اساتید موسیقی این سازها را می‌سازند. وی خاطرنشان کرد: موسیقی ایران یک ظرفیت ملی است که ناشناخته مانده است، در گوشه‌های مختلف موسیقی که نام تک‌تک نقاط کشور همچون گوشه اصفهان از قبل از اسلام وجود دارد، اینها اتفاقی نبوده است. در دوره‌ای موسیقی سنتی را شکل دادند و سازهای آن از نقاط مختلف کشور گردآوری شده که این سازها ملی است یعنی نوازندگان آنها در همه جای ایران یافت می‌شوند. وقتی زبان فارسی عنصر ملی است یعنی در همه جای کشور قابل فهم، خوانده و شنیده می‌شود، اگر نوا، ساز و شعری را در همه جای کشور بتوانند به کار ببرند، ملی است و یک ظرفیت ملی و بین‌المللی با رویکرد ایرانی محسوب می‌شود که باید به این موضوع بها داده شود. مسجدجامعی در ادامه با اشاره به سفرنامه‌های گردشگران خارجی از ایران اظهارکرد: در این سفرنامه‌ها در مواردی اقتباس سایر هنرها از جمله موسیقی از تجدد بیان شده است، به‌عنوان مثال گفته شده ایرانیان وقتی موسیقی ایرانی می‌نوازند، چه لطف و صفایی دارد و چقدر شنیدنی و دلنشین است و وقتی موسیقی غربی اجرا می‌کنند، گوش‌خراش است. قائم‌مقام ریاست مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: باید از ظرفیت موسیقی بهره‌مند شویم، از داشته‌های خود غافل نباشیم و آنها را روزآمد کنیم. به اوج و اعتلای موسیقی ایرانی بیفزاییم، با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، ۸۰ مدخل موسیقایی از اساتید برجسته همچون حسین میثمی، امیرحسین پورجوادی، نرگس ذاکر حسینی و ساسان فاطمی در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی وجود دارد.