گامی در جهت امیدواری بیشتر

نادر کریمی‌جونی- گفت‌وگوهای برقراری آتش‌بس در غزه در مراحل پایانی خود قرار دارد و بسیاری از کارشناسان امور خاورمیانه و سرزمین‌های اشغالی، هر روز منتظرند که خبر جدیدی در این‌باره بشنوند یا تاریخی برای شروع این آتش‌بس و تبادل زندانیان مشاهده کنند. تردیدی نیست که خوش‌بینی زیادی در مورد به امضا رسیدن و آغاز پیمان آتش‌بس و صلح موقت وجود دارد و ناظران مسائل فلسطین می‌گویند اگرچه دو طرف اسرائیل و حماس به خواسته‌های راهبردی خود دست پیدا نکردند، اما همین صلح موقت جای استقبال دارد و می‌تواند از درد و رنج فلسطینی‌های ساکن غزه بکاهد، ضمن آن آزاد شدن برخی زندانیان اسرائیلی از سوی حماس، نگرانی‌های خانواده‌های اسرائیلی را برطرف می‌کند. از این منظر توافق حاضر، اگر صورت بگیرد، بیشتر براساس منافع و اراده و فشار غیرنظامیان و شهروندان فلسطینی و اسرائیلی بوده تا دیدگاه‌های دولت‌های نتانیاهو و حماس.
از دید بنیامین نتانیاهو بهترین وضعیت، نابودی حماس و سپردن حاکمیت نوار غزه به یک گروه غیرنظامی فلسطینی است که دیگر دردسری برای تل‌آویو و نظامیان اسرائیلی پدید نیاید. از دید حماس هم پایان کامل جنگ در غزه و باقی ماندن حماس بر اریکه قدرت و بازسازی غزه به‌گونه‌ای که ظرفیت‌ها و توان اقتصادی-‌نظامی این باریکه بازگردد بهترین وضعیت است، اما روشن است که هیچ یک از دو طرف قابلیت و توان انجام خواسته خود را ندارند. دقیقا معلوم نیست که چه میزان از توان انسانی و لجستیکی حماس باقی مانده، اما به نظر می‌رسد این گروه با شیوه کنونی ماه‌ها بتواند بر تخت قدرت باقی بماند و در غزه فرمانروایی کند. برخی روزنامه‌نگارانی که از غزه گزارش می‌دهند، تاکید می‌کنند که حماس ماه‌های متمادی می‌تواند در همین حد کنونی به فعالیت‌های نظامی و مبارزاتی خود در نوار غزه ادامه دهد. از این بابت نتانیاهو دست‌کم تا ماه‌های آینده هم نمی‌تواند نابودی حماس را اعلام کند، ضمن آنکه طی ماه‌های گذشته و با همه توانی که اسرائیل برای نابودی حماس و پیدا کردن زندانیان خرج کرده هیچ توفیق قابل قبولی در این‌باره نداشته و همین ناکامی خشم جامعه اسرائیل را برانگیخت. اسرائیلی‌ها خطاب به کابینه جنگ اسرائیل می‌گویند گروگان‌ها و زندانیانی که نزد حماس است را آزاد کنید و به خانواده‌های خود برگردانید، سپس تا قیامت به جنگ با حماس ادامه دهید، اما حماس که می‌داند تنها برگ برنده‌اش در این منازعه گروگان‌ها و زندانیان اسرائیلی است، با محافظه‌کاری زیاد در مورد آزاد کردن آنان تصمیم می‌گیرد و چندان بعید نیست که آخرین اسیر اسرائیلی زمانی آزاد شود که تل‌آویو ناچار به پایان دادن به جنگ شده باشد.
با این حال حماس امیدوارانه تبادل زندانیان را در ازای برقراری آتش‌بس چند‌ماهه پذیرفته است. رهبران حماس پذیرش این آتش‌بس موقت را برای بقای خود حیاتی می‌دانند و بر این باورند که هم تقویت مشروعیت و مقبولیت در داخل و هم بازیابی قوای تحلیل‌رفته، می‌تواند در سایه این آتش‌بس موقت حاصل شود. رهبران حماس می‌دانند که ساکنان نوار غزه که تا پیش از وقوع جنگ در رفاه نسبی به سر می‌بردند، اکنون خسته و ناامید به آینده می‌نگرند و می‌دانند که در اثر جنگی که شروع‌کننده‌اش بوده‌اند، به خاک سیاه نشسته‌اند. لطیفه متواتری در جنگ وجود دارد که می‌گوید ممکن است جنگ را آغاز کنی ولی نمی‌توانی به آن پایان بدهی. اکنون حماس نه می‌تواند به جنگ پایان دهد و نه می‌تواند ضربه‌های وارد‌شده را با ضربه‌هایی که خود به اسرائیل وارد می‌کند برابر کند. کاملا درست است که اسرائیل در حملات خود به نوار غزه بسیاری از اصول انسانی را زیر پا گذاشته است، ولی تقریبا در همه جنگ‌ها این اصول نادیده انگاشته می‌شود و بالاخص طرف قدرتمند که دست برتر را در جنگ دارد گاهی به رفتاری متوسل می‌شود که با معیارهای اخلاقی و انسانی سازگار نیست.
یکی از موانع برقراری صلح و پایان جنگ شخص نتانیاهوست. نخست‌وزیر اسرائیل علی‌رغم همه ادعاهایی که کرده و به شهروندان و متحدان اسرائیل قول داده که گروگان‌ها را آزاد، حماس را نابود و حکومتی دست‌نشانده را جایگزین حماس در نوار غزه کند، به هیچ‌یک از اهدافی که از پیش اعلام شده بود نرسیده است.
حماس همچنان در غزه حکم می‌راند و حتی در گفت‌وگوهای آتش‌بس نقش ‌محوری ایفا می‌کند. با این شرایط نتانیاهو می‌داند که در پایان جنگ در نوار غزه، عمر سیاسی او نیز پایان می‌پذیرد و احتمالا دیگر هیچ اقبالی به او در میان سیاستمداران اسرائیلی و آمریکایی و شهروندان اسرائیل وجود ندارد. بنابراین راهبرد او این است که به امید دست یافتن به یک موفقیت نجات‌دهنده، جنگ را ادامه دهد حتی اگر این طولانی‌شدن هزینه‌های گزاف و غیرقابل جبرانی برایش داشته باشد.
با گذشت زمان، کسانی که همچنان به موفقیت‌های اسرائیل در صحنه جنگ امیدوارند، امیدشان را از دست می‌دهند و تعداد هواداران نتانیاهو کمتر و کمتر می‌شود. در این صورت نخست‌وزیر اسرائیل ناچار است شکست را بپذیرد و موجودیت حماس را به رسمیت بشناسد، البته مشکل بزرگ آن است که ایالات متحده و متحدان اسرائیل حاضر به پذیرش حماس به عنوان یک بازیگر در سرزمین‌های اشغالی نیستند و همین امر به گونه‌ای غیررسمی مواضع نتانیاهو را تثبیت می‌کند و باعث دلگرمی نتانیاهو شده و او را در پیگیری اهداف اعلامی‌اش مستحکم کرده است.
به هر حال همین گام که طی آن به مدت چند ماه آتش‌بس برقرار می‌شود، برخی زندانیان دو طرف آزاد می‌شوند و شهروندان فلسطینی غزه می‌توانند در این مدت نفس راحتی بکشند، گام مثبتی به حساب می‌آید که اگرچه درمان نیست، ولی زخم‌های آسیب‌دیدگان از این منازعه خونین را التیام می‌دهد.