گاز امسال هم قربانی می‌گیرد

گروه انرژی- معجزه رخ نمی‌دهد مگر آنکه از همین امسال دولتمردان چهاردهم برای رفع ناترازی گاز اقدام کنند؛ توصیه‌ای که بسیاری از کارشناسان با شروع فصل سرما و اولین آزمون ناترازی دولت مطرح می‌کنند، چه آنکه اگر زمستان امسال سرما بیشتر از پارسال باشد، ناترازی گاز 350‌میلیون متر‌مکعب خواهد شد، عددی که در مقایسه با شروع به کار دولت دوازدهم بیش از یک‌ونیم برابر شده است .
از آنجا که بیش از 45‌درصد از تولید گاز کشور به مصرف بخش خانگی می‌رسد با تشدید تقاضای مصرف گاز در بخش خانگی، امکان افزایش ناترازی تا ۳۵۰‌میلیون مترمکعب در روز نیز وجود دارد و این به‌معنای افزایش محدودیت در تامین گاز بخش مولد کشور است.
ناترازی گاز براساس گزارش‌های رسمی در زمستان 1400 به میزان 200‌میلیون متر‌مکعب بود که این رقم در سال 1401 به 250‌میلیون متر‌مکعب افزایش یافت. تشدید ناترازی دولت وقت را برآن داشت تا گاز صنایع و نیروگاه‌ها را در پیک مصرف قطع کند و برای واردات گاز از ترکمنستان وارد مذاکره با این کشور شود.
در زمستان 1402 میزان ناترازی به آستانه 300‌میلیون متر‌مکعب رسید. بسیاری از نیروگاه‌ها سوخت جایگزین شامل فرآورده‌های نفتی مثل مازوت و گازوئیل مصرف کردند و آلودگی هوای شهرهای بزرگ افزایش یافت. امسال در آستانه چهارمین زمستان ناترازی پیش‌بینی‌ها از افزایش میزان مصرف و شکاف تولید و مصرف دارد. رقمی که برخی کارشناسان آن را تا 350‌میلیون متر‌مکعب پیش‌بینی می‌کنند.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در هنگامه افزایش تقاضا برای گاز در زمستان، نیاز کشور به گاز رقمی در حدود یک‌میلیارد و 150‌میلیون مترمکعب است که این میزان گاز برای پوشش مصرف خانگی، تجاری، اداری، صنایع، نیروگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و کشاورزی مورد نیاز است. این در حالی است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، امکان تامین 850‌میلیون مترمکعب گاز در کشور وجود دارد. حتی با وجودی که دولت سیزدهم فاز‌11 پارس‌جنوبی را در بوق و کرنا افتتاح کرد و وعده داد که با ورود این فاز ناترازی‌ها جبران می‌شود، اما بعدها مشخص شد که نه‌تنها وعده‌ها محقق نمی‌شود، بلکه میزان تولید از این فاز مرزی به زحمت به ۱۲میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.
کارنامه فاز پرسروصدای 11
75درصد از تولید گاز کشور در میدان گازی پارس‌جنوبی که با قطر مشترک است، تولید می‌شود. براساس آخرین گزارشی که شرکت نفت و گاز پارس، منتشر کرده سهم ایران از ذخایر گازی این میدان ۱۴تریلیون مترمکعب و سهم قطر ۲۵تریلیون مترمکعب است. اگرچه با وجود سهم 8/1برابری قطر از این میدان، از سال ۹۷ تاکنون تولید گاز ایران از پارس‌جنوبی به بیش از ۷۰۰‌میلیون مترمکعب در روز رسیده و قطر روزانه ۶۲۸‌میلیون مترمکعب گاز از این میدان تولید می‌کند. با این حال قطر این گاز را به صورت ال‌ان‌جی صادر می‌کند، در حالی که در ایران 45‌درصد از این گاز به مصرف خانگی می‌رسد.
در پارس‌جنوبی اما مساله فقط برداشت بیشتر از قطر نیست که مساله‌ساز است، بلکه کاهش رشد تولید گاز طبیعی در کشور به دلیل فقدان سرمایه‌گذاری کافی در طرح‌های توسعه میادین جدید و نگهداشت میادین قبلی به‌ویژه پارس‌جنوبی شرایط تولید را در تنگنا قرار داده است، زیرا واردات گاز طبیعی از مسیر خطوط لوله به دلیل محدودیت خطوط گاز وارداتی و عدم وجود پایانه‌های دریافت LNG نیز بسیار محدود است و تامین گاز طبیعی کاملا بر تولیدات داخلی متکی است. از این رو دیگر عرضه گاز طبیعی کشور پاسخگوی تقاضای صعودی نیست.
کارشناسان می‌گویند، با عدم سرمایه‌گذاری مجدد در پارس‌جنوبی و کندشدن روند توسعه میادین جدید، شکاف میان عرضه و تقاضای گاز طبیعی در ماه‌های سرد سال افزایش خواهد یافت و سپس متوسط تقاضای کل سال از متوسط عرضه کل سال پیشی خواهد گرفت و عمق ناترازی افزایش خواهد یافت.
دولت سیزدهم تلاش کرد که با راه‌اندازی تنها فاز باقیمانده از این میدان، تولید گاز را از پارس‌جنوبی افزایش دهد. فاز۱۱ پارس‌جنوبی تنها فاز توسعه‌نیافته این میدان مشترک گازی بود که با وجود مرزی ‌بودن، توسعه آن طی دودهه گذشته، بارها توسط شرکت‌های ایرانی و خارجی با تعویق مواجه شده بود.
هرچند از مردادماه ۱۴۰۲ تولید زودهنگام 5/7‌میلیون مترمکعبی گاز از ۳حلقه چاه فاز ۱۱ آغاز شده و در حالی که قرار بود طی روزهای بعدی این میزان تولید با اضافه شدن چاه چهارم بافزایش یابد، با این وجود گزارش‌ها نشان می‌دهد که میزان تولید از این فاز مرزی به زحمت به ۱۲‌میلیون مترمکعب می‌رسد و هدف‌گذاری که بر مبنای آن قرار بود تولید از این فاز به 28‌میلیون متر‌مکعب برسد، همچنان روی زمین مانده است.
هرچند برنامه زمان‌بندی برای رسیدن به این عدد برای پاییز 1404 است، با وجود این ابهام در تولید بیشتر موضوعی است که به آزمون دولت چهاردهم برای تکمیل این فاز و افزایش تولید تبدیل شده است.
گفته می‌شود اگر میزان تولید گاز از فاز‌11 افزایش یابد، با بهره‌برداری از چندحلقه چاه فاز‌11، تعدادی از چاه‌های سکوی 13A و خط لوله جدید فاز 16 امکان افزایش روزانه 20 تا 30‌میلیون مترمکعبی تولید گاز تا زمستان از پارس‌جنوبی وجود دارد.
ناترازی‌ها؛ چالش امروز، نگرانی فردا
گاز در میان حجم عظیمی از ناترازی‌های انرژی وضعیت نگران‌کننده‌تری نسبت به سایر فرآورده‌های ناتراز در کشور دارد، به همین دلیل هم استفاده از توان بخش خصوصی می‌تواند در شرایط عدم امکان تامین مالی برای پروژه‌ها کمکی برای دولت باشد. بخش خصوصی پیشنهاد کرده که از طریق مشارکت شرکت‌های پتروشیمی در طرح‌های ذخیره‌سازی تحت‌الارضی گاز طبیعی با تسهیل وزارت نفت می‌تواند فرصت مناسبی برای تامین پایدار گاز طبیعی در ماه‌های
سرد باشد.
شرکت‌های پتروشیمی اعلام آمادگی کرده‌اند که با توسعه فعالیت خود به بالادست برای تامین نیاز خوراک و سوخت خود، بخشی از محدودیت عرضه خوراک و سوخت خود را برطرف کنند که این موضوع نیازمند تصمیم‌گیری در سطوح بالای وزارت نفت و حتی دولت و ایجاد بسترهای قراردادی و روال‌های معین برای سرمایه‌گذاران داخلی دارد که تمام یا بخشی از سرمایه‌گذاری خود را به صورت اصل محصول برداشت کنند.
سیدحمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با تاکید براینکه در بحث انرژی با دوچالش رو‌به‌رو هستیم، گفت: چالش مهم بحث گذار انرژی است؛ در دنیا جایگزینی انرژی‌های تجدید‌پذیر مثل باد، خورشیدی، هیدروژن و سایر انرژی‌ها تهدیدی جدی برای انرژی‌های فسیلی است.
او اضافه می‌کند: ما با توجه به منابع عظیم انرژی فسیلی اگر نتوانیم افزایش تولید دهیم و از این ذخایر که مقدار زیادی از این سرمایه‌های بین نسلی هستند، استخراج و صرف سرمایه‌گذاری در کشور کنیم، ممکن است بعدها ارزشی برای استخراج و صادرات نداشته باشد یا به شدت قیمت آنها کاهش پیدا کند .
وی افزود: دومین بحث کمبود گاز است که به شدت بر صنایع و واحد‌های پتروشیمی اثر می‌گذارد که افزایش مصرف آن در زمستان در واحد‌های خانگی به یک مساله جدی و معضل در اقتصاد کشور تبدیل شده است. از طرف دیگر درست است که با کمبود بنزین هم مواجه هستیم ولی باز می‌توانیم وارد کنیم ولی تامین برق کشور هم تبدیل به چالش شده است که اگر سرمایه‌گذاری هم در این زمینه صورت بگیرد باز 1 الی 2سال طول می‌کشد تا بتوانیم نسبت به تامین برق کشور اقدام کنیم.
حسینی بر این باور است که برای عبور از این چالش‌ها به یک برنامه 2 یا 3ساله به همراه یک‌سری اقدامات برای افزایش تولید و اصلاح مصرف نیاز داریم.