9 - 03 - 2020
کودتا در کاخ
گروه جهان- در بحبوحه برگزاری نشست دو روزه مقامات دولتی ارشد کشورهای عضو گروه ۲۰ در عربستان با هدف رفع موانع تجاری و تضمین یک سیستم اقتصادی چندجانبه هدفمند، این کشور بار دیگر وارد یک بحران سیاسی شده است؛ بحرانی که ولیعهد سعودی برای تثبیت جایگاه خود بر اریکه قدرت با بازداشت چندین نفر از مقامات سعودی به آن دامن زده است.
محمدبن سلمان، ولیعهد و پسر ملک سلمان و حاکم دوفاکتوی عربستان از زمان براندازی محمدبن نایف و کنار زدن او از کرسی ولیعهدی در سال ۲۰۱۷ تقلا برای تقویت قدرت خود را آغاز کرده است. در همان سال محمدبن سلمان تعدادی از اعضای خاندان سلطنتی و شخصیتهای برجسته سعودی را در داخل هتل ریتس کارلتون در قالب کمپین مبارزه با فساد بازداشت کرد که ضربهای به وجهه او در داخل و خارج وارد کرد.
محمدبن سلمان به دلیل بسط قدرتش خشم و نارضایتی برخی شاخههای برجسته خاندان سلطنتی حاکم را برانگیخته است. برخی منتقدان بعد از کشته شدن جمال خاشقجی، روزنامهنگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول در سال ۲۰۱۸ و پس از بزرگترین حمله به زیرساختهای نفتی این کشور در سال گذشته میلادی در قدرت او در اداره کشور تردید دارند. افراد خاندان سلطنتی تلاش میکنند ترتیب ولیعهدی و قدرت را تغییر دهند و شاهزاده احمد بن عبدالعزیز را راهکاری ممکن میدانند که از حمایت طرفهای مختلف برخوردار است.
افراد خاندان سلطنتی بر این باورند که برخی افراد خاندان سلطنتی برای تغییر ولیعهد و به کرسی نشاندن شاهزاده احمد کوچکترین برادر ملک سلمان و تنها برادر در قید حیات ملک سلمان تلاش میکنند چون او را تنها راهکار ممکن میدانند که از حمایت برخی اعضای خاندان سلطنتی و برخی گروههای غربی برخوردار است. البته شاهزاده محمد در بین جوانان سعودی از حمایتهایی برخوردار است و گفته میشود برخی شخصیتها در داخل خاندان سلطنتی آلسعود که حدود ۱۰ هزار نفر هستند، از او شدیدا حمایت میکنند. شاهزاده هر چند به دلیل کاهش محدودیتهای اجتماعی در جامعه شدیدا محافظهکار عربستان و تلاش برای متنوعسازی منابع درآمدی این کشور به غیر از نفت حامیانی دارد، اما به دلیل جنگ در یمن، قتل خاشقجی و بازداشت مدافعان حقوق زنان به شدت با انتقادات بینالمللی روبهرو است.
میدل ایست آی: بازداشت ۲۰ شاهزاده سعودی
پایگاه انگلیسی «میدل ایست آی» در گزارشی به نقل از منابع آگاه نزدیک به خاندان سلطنتی ریاض گزارش کرد که دستکم ۲۰ شاهزاده سعودی در روزهای اخیر در عربستان بازداشت شدهاند. پس از دستگیری احمد بن عبدالعزیز، برادر شاه سعودی به اتهام طرح کودتا علیه محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان، کنار زدن شاهزادههای خاندان سلطنتی در عربستان سعودی همچنان ادامه دارد.
این رسانه در ادامه گزارش کرد که تاکنون نام چهار نفر از بازداشتشدگان برای این روزنامه مشخص شده که شامل شاهزاده احمد بن عبدالعزیز، شاهزاده نایف بن احمد بن عبدالعزیز، رییس سازمان اطلاعات و امنیت نیروهای زمینی، شاهزاده محمدبن نایف ولیعهد پیشین عربستان و نواف بن نایف عموزاده محمدبن سلمان میشوند.
منابع میدل ایستای تایید کردند که نایف بن احمد بن عبدالعزیز، عالیرتبهترین عضو نیروهای مسلح عربستان سعودی است که تاکنون بازداشت شده است. طبق این گزارش، لحظاتی بعد از بازداشت این افراد، محمدبن سلمان به شاهزادههای سعودی دستور داد تا با انتشار پیامهایی در صفحات توئیتر، وفاداری خود را به او نشان دهند. بنا به گفته منابع آگاه، محمدبن سلمان، افراد بازداشت شده را به برقراری تماسهایی با قدرتهای خارجی از جمله آمریکاییها و دیگران برای انجام کودتا متهم کرده است.
به گزارش رویترز، شخص سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان دستور بازداشت این شاهزادههای سعودی را صادر کرده است. این منابع آگاه مدعی شدهاند که وضعیت روحی و ذهنی پادشاه عربستان خوب است و این در حالی است که پادشاه عربستان بنا بر گزارشات، از زوال عقل رنج میبرد.
طبق این گزارش، روز جمعه هفته گذشته، نگرانیهایی درباره سرنوشت شاهزاده متعب بن عبدالله نیز وجود داشت. متعب بن عبدالله که زمانی وارث بالقوه تخت سلطنت تلقی میشد در سال ۲۰۱۷، پس از توافق برای پرداخت بیش از یک میلیارد دلار برای حل دعاوی با مقامها از بازداشت در هتل مجلل ریتس کارلتون آزاد شد. متعب ۶۵ ساله پسر ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان است و مدت اندکی پیش از بازداشت از سمت خود به عنوان سرپرست گارد ویژه اخراج شده بود.
طبق این گزارش، بازداشتهای اخیر، در مقایسه با بازداشتهای ۴ نوامبر سال ۲۰۱۷ تاثیرات به مراتب بیشتری بر ثبات پادشاهی عربستان خواهد داشت. در نوامبر ۲۰۱۷، حدود ۵۰۰ نفر از چهرههای سیاسی و بازرگانی عربستان طی عملیات تحت فرماندهی محمدبن سلمان که مبارزه با فساد خوانده شد، دستگیر و در هتل مجلل ریتس کارلتون تحت بازداشت قرار گرفتند.
در اکتبر ۲۰۱۸، سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و انگلیس تلاش کردند تا از محمدبن سلمان تضمین دریافت کنند که شاهزاده احمد بن عبدالعزیز پس از بازگشت به عربستان از لندن تحت بازداشت قرار نگیرد.
صحبت از خیانت و کودتا
پیش از این گزارش شده بود که صبح جمعه گذشته، شاهزاده احمد بن عبدالعزیز برادر شاه سعودی و محمدبن نایف و نواف بن نایف برادر کوچکتر محمدبن نایف به اتهام خیانت به دستور محمدبن سلمان بازداشت شدهاند.
بنا به گزارش منابع میدل ایست آی، محمدبن نایف (ولیعهد سابق) به دوستانش و همچنین در نامهای به خود پادشاه عربستان از حذف شدن کمکهزینههای سلطنتی به خودش گله کرده بود. منابع ارشد در خاندان سلطنتی به طور مداوم از نایف و احمد به عنوان جایگزینهای احتمالی ولیعهدی عربستان یاد میکردند.
شاهزاده احمد بن عبدالعزیز یکی از مقامهای عالیرتبه در پادشاهی سعودی است که آشکارا از محمدبن سلمان انتقاد میکند و زمانی که در اکتبر ۲۰۱۸ از خانه خود در لندن به عربستان بازگشت، فکر میکرد که جایگاه او به عنوان برادر کوچکتر پادشاه، مصونیت او را در مقابل اقدامات برادرزادهاش تضمین میکند.
ظاهرا احمد به توصیه دیگر شاهزادههای سعودی به عربستان بازگشته و به طور آشکارا با انتصاب محمدبن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان و همچنین با حمله ۲۰۱۵ عربستان به یمن به دستور محمدبن سلمان مخالفت کرده است.
این گزارش سپس به جنبه دیگری از مخالفتهای آشکار احمد بن عبدالعزیز با ولیعهد فعلی عربستان اشاره کرد و نوشت، احمد بن عبدالعزیز یک ماه قبل از آنکه به عربستان بازگردد، به جمعی از معترضانی که علیه خاندان آلسعود در مقابل خانهاش در لندن تجمع کرده بودند و شعار میدادند: «مرگ بر آلسعود، خاندان جنایتکار» گفت: «به چه دلیل چنین چیزی را درباره آلسعود میگویید. چه ارتباطی به کل خاندان آلسعود دارد؟ افراد خاصی مسوول هستند. بقیه را داخل نکنید. پادشاه و ولیعهد عربستان و برخی دیگر در دولت مسوول هستند.»
با این حال، با وجود تمامی مخالفتهای آشکار با ولیعهد عربستان سعودی، احمد پس از بازگشت مورد احترام قرار گرفت، کمکهزینه سلطنتی او پرداخت شد و تا پیش از بازداشت اخیرش، اجازه سفر داشت. میدل ایستای با اشاره به این موارد نوشت، برخلاف نوامبر ۲۰۱۷ که بن سلمان از محبوبیت زیادی در زمان بازداشت ۵۰۰ نفر از چهرههای سیاسی و بازرگانی برخوردار بود، اما هماکنون بیش از هر زمانی در خاندان سلطنتی منفور شده است.
بستن حرمین شریفین
گمانهزنیهای زیادی درباره بازداشتهای اخیر در عربستان سعودی مطرح است که در یکی از این موارد، آسوشیتدپرس به نقل از منابع آگاه نوشت، احمد بن عبدالعزیز در محافل خصوصی از نارضایتی خود درباره بستن حرمین شریفین سخن گفته است. عربستان از هفته گذشته و در پی شیوع ویروس کرونا عمره مفرده را ممنوع کرد. این کشور هفته جاری درهای مسجدالحرام را به روی زائران باز کرد اما ممنوعیت عمره پابرجاست.
نیویورکتایمز نیز در گزارشی در پی تحولات اخیر در عربستان نوشت که محمدبن سلمان ۳۴ ساله پیش از این نیز قدرت خود را برای جانشینی پدر ۸۴ ساله اش تثیبت کرده بود اما بنا به گفته چندین نفر از افراد نزدیک به خاندان سلطنتی ریاض، بازداشتهای اخیر نشان میدهد که ولیعهد عربستان تا چه اندازه برای محاصره مخالفانش در خاندان سلطنتی پیش میرود و در میان هم ردههای خود ایجاد رعب و وحشت میکند.
این روزنامه آمریکایی همچنین تاکید کرد که بازداشتیهای اخیر در خاندان سلطنتی ریاض همچنین نمایانگر ترس احتمالی محمدبن سلمان از توطئههای اعضای خاندان سلطنتی علیه او است و همچنین نشان میدهد احتمالا ولیعهد عربستان در آستانه برعهده گرفتن جانشینی کامل حاکمیت عربستان از پدر سالخوردهاش، تلاش میکند تا هرگونه مخالفتهای احتمالی را از میان بردارد.
روزنامه بلومبرگ آمریکا هم در این باره گزارش داد، دفتر سلطنتی به اعضای شورای بیعت اطلاع داده که احمد بن عبدالعزیز (۷۸ ساله) و محمدبن نایف (۶۱ ساله) درصدد انجام کودتا بودهاند. به نوشته این روزنامه، بازداشتهای جمعه گذشته تسلسل هرمی در عربستان را به طور گسترده به هم میریزد به خصوص که شاهزاده احمد آخرین پسر باقی مانده در قید حیات عبدالعزیز آلسعود، بنیانگذار پادشاهی عربستان سعودی است و به او به عنوان نامزد احتمالی برای پادشاهی عربستان نگریسته میشود.
گام بلند محمد بن سلمان برای تثبیت قدرت
در خصوص اقدام دربار سلطنتی در بازداشت دو نفر از شاهزادههای برجسته دو سناریو قابل طرح است؛ سناریوی نخست این است که شاهزادههای بازداشتی واقعا به فکر کودتا علیه محمدبن سلمان بودند و در نتیجه، ولیعهد جوان در اقدامی پیشگیرانه آنها را به زندان افکنده است. با توجه به سابقه شاهزاده احمد و شاهزاده محمد، این سناریو دور از انتظار نیست، اما در شرایط فعلی هیچ نشانهای از احتمال وقوع کودتا دیده نمیشود. هر چند که این دو شاهزاده پتانسیل کودتا علیه ولیعهد را دارند.
احمد بن عبدالعزیز، برادر کوچکتر پادشاه عربستان است که از معدود پسران باقی مانده عبدالعزیز، موسس عربستان امروزی است. با توجه به کهولت سن ملک سلمان (۸۴ سال) و شرایط جسمی نامطلوب او، امکان دارد که خاندان آلسعود بعد از مرگ پادشاه، از احمد حمایت کنند و جلوی پادشاه شدن محمد بن سلمان را بگیرند. خصوصا که تاج و تخت در عربستان تا همین چند سال پیش، از برادر به برادر به ارث میرسید نه از پدر به پسر. علاوه بر این، شاهزاده احمد نشان داده است که علاقه خاصی به ملک سلمان و پسرش ندارد. در سال ۲۰۱۸ شاهزاده احمد از کنار معترضان به جنگ یمن در لندن گذر کرد. وقتی که معترضان به این جنگ اعتراض کردند، او در پاسخ گفت: این جنگ ربطی به آلسعود ندارد و پادشاه و پسرش مسوول این جنگ هستند. این ماجرا موجب شد که شاهزاده احمد به عنوان رقیب محمد بن سلمان دیده شود. خاصه آنکه شاهزاده احمد عضو شورای بیعت است که درباره جانشینی تصمیمگیری میکند.
محمد بن نایف، سابقا ولیعهد بود و توسط پسر عمویش محمد بن سلمان مجبور به ترک قدرت شد. علاوه بر این، محمد بن نایف، برای مدت طولانی وزارت کشور را در اختیار داشت و نفوذ زیادی در میان نیروهای امنیتی داشت. همچنین محمدبن نایف، به دلیل مقابله با القاعده، تماسهای زیادی با آمریکاییها داشت و حتی زمانی گفته میشد او گزینه آمریکاییها برای حکومت بر عربستان است. از همین رو، محمدبن سلمان بعد از قدرتگیری، اولین کاری که کرد تضعیف محمدبن نایف و برکناری وی از مناصب حساس امنیتی بود. محمد بن نایف، بعد از کنارهگیری صوری از ولایتعهدی، عملا در حصر خانگی به سر میبرد و تحرکات او و فرزندانش به شدت کنترل میشد بنابراین این سوال مطرح میشود که چرا بن سلمان با وجود کنترلی که بر تحرکات بن نایف داشت تصمیم گرفت در این برهه او را بازداشت کند؟ سناریوی اول نمیتواند به این پرسش پاسخ دهد.
بنابراین سناریوی دوم این است که محمدبن سلمان، قصد دارد به زودی پادشاه را کنار بزند و خودش پادشاه شود. از آنجا که محمدبن نایف و احمد بن عبدالعزیز دو رقیب اصلی محمدبن سلمان هستند و در خاندان چند ده هزار نفری آلسعود از احترام زیادی برخوردار هستند، میتوانند در روند جانشینی ملک سلمان اختلال ایجاد کنند. بنابراین احتمالا محمد بن سلمان به منظور پرهیز از هر گونه اختلال در روند انتقال قدرت، اقدام به بازداشت دو شاهزاده برجسته کرد.
آنچه این سناریو را تقویت میکند، نحوه تحرکات شاهزاده احمد است. محمدبن نایف از مدتها پیش تقریبا در حصر بود. اما شاهزاده احمد آزادانه در حال سفر بود و هیچ محدودیتی بر وی اعمال نشده بود. از جمله اینکه وی به مدت یک ماه در کشور مراکش مشغول شکار بود و همین چهارشنبه گذشته اندکی بعد از بازگشت به عربستان بازداشت شد. اگر بن سلمان به تحرکات شاهزاده احمد مشکوک بود، بعید بود که اجازه دهد عمویش به راحتی به خارج از عربستان سفر کند.
اوضاع اقتصادی نیز در بازداشت شاهزادگان ممکن است دخیل باشد. به تازگی در اثر فروپاشی توافق کاهش تولید نفت گروه اوپکپلاس، قیمتهای نفت به شدت کاهش پیدا کرده است؛ امری که بر بودجه متکی به نفت عربستان تاثیرات زیادی میگذارد. احتمالا بن سلمان چشمانداز وقوع بحران اقتصادی را محتمل میبیند و در نتیجه، انتقال قدرت در سایه بحران اقتصادی ممکن است با دشواریهایی از جانب شاهزادگان مدعی قدرت مواجه شود.
به هر حال، هنوز معلوم نیست که دقیقا چرا محمددبن سلمان اقدام به بازداشت دو نفر از رقبای خود کرده است. ولی او با این کار آخرین بقایای رویه حکمرانی سنتی در خاندان آلسعود را از بین برد. قبل از روی کار آمدن محمد بن سلمان، خاندان آلسعود در تصمیمگیریهای مهم حاکمیتی رویهای مبتنی بر اجماعسازی در میان بزرگان خاندان داشتند. ریشسفیدان خاندان حاکم، در مسائل مهم مشورت میکردند و به پادشاه در تصمیم گیریها کمک میکردند. از همین رو، این ریشسفیدان، خصوصا فرزندان عبدالعزیز، از احترام خاصی در میان نسلهای جوان آلسعود برخوردار بودند. بعد از اینکه محمدبن سلمان زمام امور را به دست گرفت این رویه تغییر پیدا کرد و ریشسفیدها کنار گذاشته شدند. حالا با بازداشت فرزند عبدالعزیز، احترام بزرگان خاندان نیز زیر سوال رفته است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد