کلید نجات وزارت میراث فرهنگی

نادر نینوایی- عاقبت انتظارها به پایان رسید و با رای اعتماد مجلس به کل کابینه مسعود پزشکیان، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز سکاندار خود را شناخت.
سیدرضا صالحی‌امیری با 168رای موافقی که از مجلس گرفت حالا باید در چهار سال آتی هدایت کشتی گرفتار در امواج خروشان میراث فرهنگی را برعهده بگیرد و مطمئنا در این مسیر با چالش‌های جدی رو‌به‌رو خواهد بود.
در این سه سال تخریب بافت‌های تاریخی در گوشه و کنار کشور، تعداد کم گردشگران خارجی که از کشور بازدید کردند و فروش و صادرات اندک صنایع‌دستی، از مهم‌ترین چالش‌هایی بوده که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با آنها مواجه بوده است و این امیدواری وجود دارد که صالحی‌امیری با برنامه‌ریزی دقیق بر این انبوه مشکلات فائق آید.
در این مسیر اما پرهیز از تکرار عدم تخصص‌گرایی در معاونت‌های وزارتخانه که در دوره ضرغامی شاهد آن بودیم و سپردن سکان معاونت‌های کلیدی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و پارلمانی به چهره‌های متخصص و با سابقه می‌تواند راهگشا باشد.
معضل در اولویت نبودن وزارت میراث فرهنگی
برای بررسی بیشتر چالش‌های حوزه‌های سه‌گانه وزارت میراث فرهنگی و مطالبات فعالان به سراغ مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی و گردشگری رفتیم و به بررسی مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان در آستانه تغییر و تحولات مدیریتی پرداختیم. وی ضمن تاکید بر در اولویت نبودن وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای مجلس و دولت به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه مجلس و دولت عموما وزارت میراث فرهنگی را استراتژیک و حائز‌اهمیت نمی‌دانند. این در حالی است که سه حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تمام جامعه را در برمی‌گیرند و تمام مردم به سفر و گردشگری رفته یا از اماکن تاریخی بازدید می‌کنند. با این همه این وزارتخانه برای دولت و مجلس حالتی سمبلیک و تشریفاتی دارد و شاید به همین خاطر هم در گفت‌وگوها و حتی در شعارهای رییس‌جمهور، موضوعات مرتبط با میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مطرح نشد.
گهستونی خاطرنشان کرد: برای فعالان این نکته اهمیت ویژه‌ای داشت که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، حداقل به یک یا دو حوزه از حوزه‌های تخصصی وزارتخانه آشنا باشد یا تجربه کار در این وزارتخانه را داشته باشد. زمانی که سازمان‌های جداگانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در قالب یک سازمان ادغام شدند، خواسته یا ناخواسته این بخش تبدیل به حیاط‌خلوت سیاسیون شد، یعنی این سازمان‌های جداگانه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از حالت تخصصی خودشان خارج شده و سیاسیون صاحب مسوولیت شدند. ایجاد وزارتخانه نیز اگرچه در ابتدای امر خوشحال‌کننده بود اما هنوز این وزارتخانه حکم یک نهال را دارد و رشد لازم را نداشته است.
چالش‌های حرایم آثار تاریخی
مساله تعیین حرایم آثار تاریخی در طول این سال‌ها همواره یکی از مسائل پرحاشیه وزارت میراث فرهنگی بوده است و بسیاری به سیاست‌های کوچک‌سازی حرایم که در دوره تصدی ضرغامی بر وزارت میراث فرهنگی دنبال شد، انتقاد داشتند. آنطور که از صحبت‌های صالحی‌امیری بر می‌آید اما او نیز سیاست‌های مشابهی را دنبال می‌کند.
گهستونی ضمن اشاره به بحث تعیین حریم که در صحبت‌های صالحی‌امیری در مجلس مطرح شده و مورد تاکید قرار گرفت، گفت: ممکن است که صحبت‌های وزیر پیشنهادی درخصوص حرایم آثار تاریخی در مجلس از سر دلسوزی باشد اما به معنای واقعی برای حوزه میراث فرهنگی ناخوشایند بود. موضوع تعیین حرایم مساله‌ای حساس، تخصصی و زمان‌بر است و در آینده تبدیل به سند می‌شود و این سند لازم‌الاجرا خواهد بود. در نظر داشته باشید که با چراغ سبز وزیر میراث فرهنگی درخصوص حرایم، عملا دست خیلی از نهادها باز خواهد شد و خطر اجرای پروژه‌های عمرانی در حرایم حفاظتی آثار تاریخی افزایش می‌یابد. به نظرم گفتن اینکه شاید 90‌درصد نمایندگان مجلس با حرایم(کنونی) آثار تاریخی مخالف هستند، به نوعی بی‌احترامی به فعالان میراث فرهنگی بود. توجه داشته باشید که اجرای پروژه‌های شهری، روستایی و صنعتی و سازمانی در طول سال‌های گذشته حرایم آثار تاریخی را با مخاطره جدی مواجه کرده است.
وی افزود: به نظرم اینکه وزیر بگوید اگر رای اعتماد داده شود با نمایندگان بیشتر همکاری خواهد شد، به نوعی از آن استنباط معامله می‌شود. در گذشته دیده‌ایم که برخی نمایندگان بدون انجام گرفتن مطالعات، خواستار تبدیل یک روستا به روستای هدف گردشگری شده‌اند یا مثلا اصرار کرده‌اند که یک اثر خاص از فهرست آثار ملی خارج شده یا بدون انجام مطالعه و امکان‌سنجی، اصرار بر ثبت جهانی برخی آثار داشته‌اند. این موارد نشان می‌دهد که هدف این درخواست‌ها لزوما توسعه گردشگری و صنایع‌دستی یا حفاظت از میراث فرهنگی نیست.
مطالبات فعالان از صالحی‌امیری
گهستونی ضمن بر شمردن مهم‌ترین توقعاتی که فعالان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از صالحی‌امیری دارند، گفت: مهم‌ترین درخواست فعالان این است که وزیر، معاونان خود را با نگاه تخصصی و از میان متخصصان حوزه‌های سه‌گانه وزارت انتخاب کند و از مشاوران تخصصی بهره کامل ببرد.
در مرحله بعد ضروری به نظر می‌رسد که از کوچک‌سازی حرایم و عرصه‌های آثار تاریخی خودداری شود. به نظرم وزیر میراث فرهنگی همچنین باید نگاه ویژه‌ای در زمینه ثبت آثار تاریخی و احیای آیین‌های فرهنگی و باستانی داشته باشد. در حوزه صنایع‌دستی نیز لازم است که بیمه فعالان صنایع‌دستی به سرانجام برسد و در ارائه وام‌ها و تسهیلات به فعالان صنایع‌دستی نیز ساز‌و‌کاری ایجاد شود که مبالغ وام‌ها حتما صرف صنایع‌دستی شود؛ درواقع باید نظارت‌ها در این بخش تقویت شوند. وی در ادامه ضمن تاکید بر الزامات برای حوزه گردشگری نیز گفت: باید به گردشگری موضوعی توجه بیشتری شده و به مباحثی نظیر گردشگری ورزشی توجه ویژه داشته باشیم. در مورد اعطای مجوز به اقامتگاه‌های بومگردی نیز باید از دادن مجوزهای فله‌ای جلوگیری شده و صرفا بعد از مطمئن شدن از رعایت استانداردها و شاخص‌ها، مجوز اعطا شود. در زمینه گردشگری ورودی هم باید به گونه‌ای عمل شود که شرایط برای حضور بیشتر گردشگران خارجی در کشور مهیا باشد. همچنین باید برنامه‌ای قابل اجرا برای ایجاد موزه در شهرهایی که با وجود مستعد بودن فاقد موزه هستند، در نظر گرفته شود.