کلید تامین بودجه‌های حفاظتی میراث

نادر نینوایی- ایران به لحاظ برخورداری از جاذبه‌های تاریخی یکی از شاخص‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود و به لحاظ تعداد آثار ثبت شده در یونسکو کشورمان یکی از ۱۰‌کشور برتر جهان است.
برخورداری از این پتانسیل بالا اگرچه می‌تواند در زمینه توسعه گردشگری نقشی مهم ایفا کند اما از سوی دیگر مسوولیتی بزرگ نیز در زمینه حفاظت و مرمت از این حجم بالای آثار تاریخی کشور به وجود می‌آورد.
از آنجایی که در طول سال‌های گذشته کشور به سبب فضای ایران‌هراسی موجود در جهان نتوانسته در زمینه جذب گردشگران بین‌المللی آنطور که باید و شاید موفق عمل کند، لذا تامین هزینه‌های حفاظتی و مرمتی آثار و ابنیه تاریخی در این سال‌ها تبدیل به چالشی جدی شده است.
در طول این سال‌ها پیشنهادات مختلفی از جمله ایجاد انجمن خیرین میراث فرهنگی برای حفاظت از آثار مطرح شده است. با این همه نگاهی به عملکرد کشورهای موفق در زمینه حفاظت از آثار تاریخی نشان می‌دهد که فرصت بهره‌گیری از روش‌های نوین و مبتکرانه برای حفاظت و مرمت مستمر از آثار تاریخی وجود دارد.
ترفند ایتالیا برای حفاظت از آثار تاریخی
کشور ایتالیا یکی از کشورهایی است که بیشترین میزان آثار تاریخی را در خود جای داده و حفاظت از این حجم بالای آثار در مقابل انبوه گردشگرانی که از آنها بازدید می‌کنند، امری هزینه‌بر و طاقت‌فرسا است. در این میان مسوولان این کشور با بهره‌گیری از ظرفیت‌های برندهای مطرح شناخته شده ایتالیایی، اقدام به تامین هزینه‌های حفاظت و مرمت از آثار کرده‌اند.
به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۲ میلادی مرمت بنای تاریخی کولوسئوم که در شهر رم واقع شده، به برند کفش‌های لوکس ایتالیایی (تادز) سپرده شد. این برند شناخته شده برای مرمت نماد شهر رم چیزی کم نگذاشت و نزدیک به ۳۱‌میلیون دلار برای این موضوع هزینه کرد. طبیعتا هزینه‌های هنگفتی که برندهای ایتالیایی برای حفاظت از آثار تاریخی کشورشان می‌پردازند به مذاق مردم ایتالیا خوش آمده و زمینه را برای فروش بیشتر محصولات برندهای دوستدار میراث فرهنگی فراهم می‌کند.
در سال ۲۰۱۳ برند «فندی» بیش از 2میلیون یورو برای مرمت فواره «تروی» هزینه کرد. برند «بولگاری» نیز در سال ۲۰۱۶ چیزی حدود
یک و نیم میلیون یورو را به مرمت «پله‌های اسپانیایی» به عنوان یکی از جاذبه‌های شهر رم اختصاص داد. نگاهی به عملکرد ایتالیا در زمینه تامین بودجه‌های مرمت و ساماندهی ابنیه‌های تاریخی نشان می‌دهد در صورت برنامه‌ریزی صحیح و داشتن شجاعت لازم جهت کلید زدن اقدامات شجاعانه، می‌توان از مشارکت بخش خصوصی برای ساماندهی میراث فرهنگی کشور استفاده کرد؛ آنچه که شاید تاکنون تا حدود زیادی در ایران مغفول مانده است و نیاز به توجه ویژه دارد.
ترکیه و بهره‌گیری از منافع گردشگری
ترکیه یکی از کشورهایی است که با وجود قرارگیری در فاصله‌ای نه چندان دور از کشورهای اروپایی تا حدود زیادی حال و هوای شرقی داشته و معماری و آثار تاریخی آن برای گردشگران غربی جذابیت‌های خاص خود را دارد.
دولت ترکیه برای ساماندهی و مرمت آثار تاریخی کشور خود در مرحله اول از عواید حاصل از گردشگری استفاده می‌کند. جذب سرمایه‌گذارهای محلی و بهره‌مندی از ظرفیت‌هایی که با فروش بلیت اماکن گردشگری و تاریخی حاصل می‌شود این فرصت را به دولت ترکیه داده که با دست و دلبازی کامل به مرمت و حفاظت از آثار تاریخی کشورش بپردازد.
ترکیه همچنین از طرح‌های بین‌المللی برای حفاظت از اماکن تاریخی این کشور بهره می‌گیرد. امضای قراردادهای همکاری با کشورهای اثر‌گذار در حوزه حفاظت و مرمت نظیر ژاپن این فرصت را برای ترکیه فراهم کرده تا با بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های جهان کلیساهای سنگی و محوطه‌های تاریخی خود را حفاظت و مرمت کند.
شایان ذکر است که شهرداری شهر استانبول در ترکیه در زمینه حفاظت از بافت تاریخی این شهر عملکرد موفقی داشته و توانسته با سرپا نگه داشتن بافت تاریخی این شهر و با کمک به زنده بودن و پویایی بافت تاریخی، هم زمینه جذب گردشگران را فراهم کند و هم شرایط مناسبی برای حفاظت از آثار تاریخی با کمک مالکان بناها را پی بگیرد.
گام‌های نخستین ایران
در طول سال‌های گذشته ایران اقداماتی را جهت حفاظت و مرمت کم‌هزینه‌تر از آثار تاریخی به انجام رسانده است. ایجاد صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی و واگذاری مدت‌دار ابنیه قدیمی به بخش خصوصی یکی از راهکارهایی است که در این مدت به کار گرفته شده است. در واقع صندوق احیا به عنوان زیرمجموعه‌ای از وزارت میراث فرهنگی به شرط مرمت و حفاظت اصولی بنا و پرداخت اجاره‌بها، برای مدتی کاربری ابنیه تاریخی را به بخش خصوصی واگذار می‌کند. در این خصوص پیش از این کوچکی‌نژاد نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی واگذاری بناهای تاریخی برای نوسازی و بهره‌برداری توسط بخش خصوصی را فرصتی مغتنم در راستای احیای میراث گرانبهای کشورمان دانسته و گفته بود: خوشبختانه تاکنون اقدامات خوبی در این راستا انجام شده است. وی با بیان اینکه متاسفانه بودجه وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای احیا و نگهداری بناهای تاریخی کافی نیست و باید از منابع بخش خصوصی بهره برد، ادامه داد: به عنوان مثال در استان کاشان بناهای تاریخی بسیاری توسط بخش خصوصی احیا و مرمت شده که دستاورد خوبی است. کوچکی‌نژاد با اشاره به اینکه در برنامه توسعه نیز تاکید ویژه‌ای برای احیای بناهای تاریخی شده است، تصریح کرد: در این بین می‌توان با ارائه تسهیلات مالی به بخش خصوصی زمینه مناسب‌تری برای فعالیت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی فراهم کرد. این نماینده مردم در مجلس دهم افزود: «همه اذعان دارند که آثار تاریخی کشورمان، نشان‌دهنده هویت ملت بزرگی است، لذا نباید از هیچ تلاشی برای نگهداری از این بناها دریغ کرد.»
گفتنی است این رویکرد البته با نقدهایی نیز مواجه است و باید مراقب بود که ابنیه نفیس و دارای ارزش بالای تاریخی واگذار نشده یا سایر ابنیه قدیمی به سبب بهره‌برداری سرمایه‌گذار از بنا با کاربری رستوران یا اقامتگاه سنتی آسیب نبینند.
از سوی دیگر باید اذعان داشت که دولت قبل گام‌هایی را برای ایجاد انجمن خیرین میراث فرهنگی برداشته اما هنوز این طرح نتوانسته در قالب انجمن آنطور که باید و شاید از ظرفیت برندها و سرمایه‌گذاران ایرانی برای حفاظت و مرمت آثار تاریخی کشور بهره بگیرد و البته نقدهایی نیز به غیرمردمی بودن یا به بیان بهتر دولتی بودن انجمن خیرین میراث فرهنگی وارد است.