کرادفاندینگ، کاتالیزور رشد

«جهان‌صنعت»- تامین مالی یکی از اساسی‌ترین نیازهای هر کسب‌وکار است که بدون آن حتی بهترین ایده‌ها نیز نمی‌توانند به مرحله اجرا برسند. فرقی نمی‌کند که یک استارتاپ نوپا باشد یا یک شرکت بزرگ و باسابقه، همگی برای رشد و توسعه خود به منابع مالی نیاز دارند. در گذشته، روش‌های تامین مالی عمدتا به دریافت وام‌های بانکی محدود می‌شدند اما امروزه با پیشرفت‌های اقتصادی و فناوری‌های مالی، ابزارهای جدیدی برای تامین سرمایه ایجاد شده‌اند که می‌توانند کسب‌وکارها را در مراحل مختلف رشد همراهی کنند. این روش‌ها شامل سرمایه‌گذاری خطرپذیر، عرضه اولیه سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مدل‌های نوینی همچون تامین مالی جمعی هستند که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.
در میان این روش‌ها، تامین مالی جمعی طی سال‌های اخیر به‌عنوان یک راهکار جذاب و کارآمد برای تامین سرمایه شرکت‌ها و پروژه‌ها مطرح شده است. در این مدل، سرمایه‌گذاران خرد می‌توانند با مبالغی کم، در پروژه‌های مختلف مشارکت کنند و در عین حال، کسب‌وکارها نیز بدون نیاز به دریافت وام‌های سنگین یا جلب سرمایه‌گذاران بزرگ، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کنند. یکی از مهم‌ترین مزایای این روش، سرعت بالای تامین سرمایه و امکان جذب سرمایه از تعداد زیادی از افراد است. همچنین، مشارکت عمومی در پروژه‌ها باعث افزایش اعتماد و همراهی بیشتر مردم با کسب‌وکارهای نوپا می‌شود.
با این وجود، تامین مالی جمعی هنوز چالش‌های خاص خود را دارد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به نبود آگاهی عمومی کافی، پیچیدگی‌های قانونی و محدودیت‌هایی که از سوی نهادهای نظارتی اعمال می‌شود اشاره کرد. در ایران، این مدل تامین مالی به تازگی در حال گسترش است و هرچند برخی پروژه‌ها توانسته‌اند از این طریق سرمایه مورد نیاز خود را جذب کنند اما هنوز جای رشد و توسعه زیادی دارد. حمایت‌های قانونی، افزایش شفافیت، توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و ایجاد یک بستر جامع برای اطلاع‌رسانی و مقایسه پروژه‌های مختلف می‌تواند به رشد هرچه بیشتر این حوزه کمک کند.
در شرایط اقتصادی کنونی که بسیاری از شرکت‌ها با مشکلات نقدینگی مواجه هستند، ابزارهای نوینی مانند تامین مالی جمعی می‌توانند به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای جذب سرمایه و هدایت نقدینگی به سمت فعالیت‌های مولد اقتصادی مورد استفاده قرار گیرند. با فرهنگ‌سازی مناسب و تسهیل قوانین، این روش می‌تواند به یکی از ارکان اصلی تامین مالی برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط تبدیل شود و نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند.
دکتر علیرضا دلیری، رییس کمیته همایش تامین مالی جمعی در گفت‌وگو اختصاصی با «جهان‌صنعت» و در ارتباط با انواع روش‌های تامین مالی در جهان گفت: براساس گزارش‌های بانک جهانی تامین مالی، اولین نیاز انواع شرکت‌ها برای شروع فعالیت است. تفاوتی ندارد که این شرکت‌ها کوچک یا متوسط یا بزرگ باشند؛ تامین مالی اولین ابزار مورد نیاز برای آغاز است. در بحث تولید، فعالیت اقتصادی، خدماتی و بازرگانی بسته به نوع هر یک با انواع روش‌های تامین مالی جمعی مواجه می‌شویم. به همین علت مطابقت فعالیت شرکت با نوع تامین‌مالی اولین موضوعی است که باید به آن پرداخت. در جهان بالای 40 روش تامین مالی وجود دارد که می‌توان به اقتضا نوع و مرحله فعالیت شرکت از آنها استفاده کرد. برخی از روش‌های تامین مالی مختص به دوره نوپایی شرکت هستند و برخی نیز برای پس از مرحله تجاری و توسعه و در دوره شکوفایی است.
وام به منزله سم
وی ادامه داد: مراحل اولیه یا مراحل منابع سهامداران و خانواده دوره‌ای است که در آن دریافت وام برای کسب‌و‌کار به منزله سم است و از آنجا که شرکت به مرحله تجاری نرسیده است نمی‌تواند از عهده پرداخت اقساط بر آید و با شکست مواجه می‌شود. مرحله دیگر، مرحله سرمایه‌گذاری است که در آن می‌توان تامین مالی کرد. در این میان بحث عرضه در بورس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و فرشتگان کسب‌وکار و امثالهم است که می‌توان از آنها استفاده کرد. متاسفانه این روش‌ها چندان در کشور ما جا نیفتاده است. چنانچه در گذشته نگاه‌ها برای تامین‌مالی، تنها به وام بود در حالی که وام برای خیلی از فعالیت‌ها به منزله سم است. در چند سال گذشته و با لانچ شدن برخی روش‌های نوین تامین‌مالی فرهنگ‌سازی‌هایی انجام شد و مردم به سمت این روش‌ها سوق پیدا کردند.
تفاوت‌های عمده
دلیری در پاسخ به سوال تفاوت‌های تامین مالی جمعی با دیگر روش‌های تامین مالی گفت: تامین‌مالی جمعی حدود دو، سه سال است که به کشورمان وارد شده است و در همین مدت کوتاه موفق شده به علت جذابیت‌هایی که برای سرمایه‌گذاران دارد، مورد استقبال قرار گیرد و رشد کند. در بورس روش‌های دیگری نظیر صندوق‌های جسورانه هستند که موفق نشده‌اند به علت فرآیند پیچیده‌شان مورد استقبال شرکت‌ها و سرمایه‌پذیران قرار گیرند. مزیت اصلی تامین مالی جمعی نسبت به این روش‌ها این است که از طریق جمع‌آوری پول‌خرد مردم صورت می‌گیرد. افراد با هر مبلغ می‌توانند در این سرمایه‌گذاری سهیم باشند.
وی ادامه داد: نکته بعد زمان بسیار کوتاهی است که این روش برای تامین مالی نیاز دارد. برای مثال ما پروژه‌هایی داشتیم که بر روی سکو‌ها در کمتر از 30دقیقه موفق به تامین مالی می‌شدند که در نوع خود بی‌نظیر است. همچنین با وجود تغییر شرایط تورم و بازار در کشورمان باید گفت گاهی زمان تامین‌مالی مهم‌تر از ‌درصد سود و کارمزد است. تا به اینجای کار تامین مالی جمعی هنوز نتوانسته است در زندگی عموم اقشار جامعه راه خود را پیدا کند و بیشتر افرادی که با ارتباطات مالی سروکار دارند با آن آشنایی دارند. بر طبق گزارش‌ها طی دو سال گذشته حدود 600 تا 700طرح موفق به تامین مالی جمعی بر روی سکو‌ها شده‌اند. این امر نشان می‌دهد اگر تامین مالی جمعی به زندگی اقشار گوناگون جامعه وارد شود و بتواند پروژه‌هایی از شهرستان‌ها و روستا‌ها را نیز تامین مالی کند می‌تواند نقدینگی کشور را از راه درست جمع‌آوری کند.
ضمانت‌پذیری
رییس کمیته همایش تامین مالی جمعی در ارتباط با تاریخچه و روند ورود این ابزار به ایران گفت: کشور‌های مختلف از این روش در حالت‌های مختلف استفاده برده‌اند. زمانی که من در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بودم مقاله‌ای از ژاپن به دست‌مان رسید که در ارتباط با تامین مالی جمعی روستایی بود و در آن نتیجه پیاده‌سازی موفق این روش در چندین روستای ژاپن بود. در نهایت طی هماهنگی که با دوستان‌مان در فرابورس داشتیم با تشکیل یک کارگروه توانستیم با الگو‌برداری از آن روش کار را شروع کنیم. مسلما در سازمان بورس حساسیت‌هایی وجود داشت که جمع‌آوری تعداد زیادی پول‌خرد مردم ریسک بالایی دارد. در ابتدا سقف دو‌میلیارد تومان بود که سپس به 10، 25 و هم‌اکنون با وجود نتیجه موفق به 50‌میلیارد تومان هم رسیده است. در نهایت می‌توان گفت با وجود بستر مناسبی که فراهم است و در کنار بحث ضمانتنامه‌ها باید تا سقف ضمانتنامه برای طرح‌های مختلف از آن استفاده کرد.
دلیری گفت: در تامین مالی جمعی به طور عمده سه گروه درگیر وجود دارند. نخست صاحبان سکو یا شرکت بیرونی، دوم نهاد ناظر که یک مشاور سرمایه‌گذاری بورسی است که وظیفه بررسی طرح را برعهده دارد و مورد آخر خود فرابورس که در طرح حاضر است. بررسی انجام شده یک بررسی چندجانبه است که مشخص می‌کند شرکت توانایی بازپرداخت را در سررسید دارد یا خیر. به علاوه در حال حاضر نزدیک به 100درصد از طرح‌ها بر روی سکوها ضمانتنامه نیز دارند که از سمت یک نهاد مالی صادر شده است؛ طبیعتا نهاد مالی صادر‌کننده پاسخگو طرح خواهد بود و در صورت نکول، مبلغ را پرداخت خواهد کرد. به‌علاوه خود سکو نیز پاسخگو خواهد بود چرا که به دنبال حفظ اعتبار خود است. در میان طرح‌های موجود طرحی نبوده است که در صورت تاخیر مبلغ آن توسط ضامن، پرداخت نشده باشد. حتی می‌توان گفت عملکردش تا به الان از بازار پول و بانک‌ها بهتر بوده چراکه بررسی طرح‌ها دقیق‌تر بوده است.
حضور بدون محدودیت
دلیری ادامه داد: در نگاه اولیه تاکید بر پروژه‌های نوآورانه و فناورانه بود اما بر روی سکوها محدودیتی برای پروژه وجود ندارد. بسیاری از شرکت‌ها برای تامین مالی برای تجهیزات یا مواد اولیه از این ابزار استفاده می‌کنند. این بستر، بستری مناسب برای تامین مالی فوری و زودهنگام است، درست است کارمزدش بیشتر از بازار پول است اما بازدهی بالاتری نیز دارد. جذابیت برای سرمایه‌گذار نیز به علت سود بالای 40‌درصد که در حال حاضر به 45‌درصد هم رسیده است و برخی سکو‌ها بیشتر از این هم اعلام می‌کنند. در حال حاضر پروژه‌های مختلف صادراتی، دارویی و حتی سینمایی بر روی سکوها آمده است و تامین مالی شده‌اند. در حال حاضر نزدیک به 35سکو در حال فعالیت هستند و این رقم با سرعت در حال رشد است چرا که بسیاری از این سکو‌ها دیگر ظرفیت ندارند.
وی گفت: تا به این لحظه همایش تامین مالی جمعی نداشته‌ایم چراکه این ترس وجود داشت که این ابزار موفق ظاهر نشود؛ اکنون این ترس ریخته است و خود من به عنوان کارشناس این حوزه می‌گویم که این بستر یکی از بهترین بستر‌های موجود برای تامین مالی شرکت‌هاست. خوشبختانه بخش خصوصی پیش‌قدم این موضوع شد و قرار است شاهد برگزاری این همایش باشیم.
چالش‌های حال حاضر
رییس کمیته همایش تامین مالی جمعی گفت: در این همایش به طور قطع به چالش‌هایی که سکو‌ها دارند خواهیم پرداخت. ما تا به الان با سازمان بورس و فرابورس همراهی داشته‌ایم اما این همراهی به نسبت مسوولان گوناگونی که آمد و رفتند کمرنگ و پررنگ شده است. به نظر من باید ریل‌گذاری دقیقی انجام شود که تغییرات مسوولان موجب تغییر روند نشود چرا که در بحث تامین مالی اگر این همکاری کند شود ضربه‌پذیری ایجاد می‌شود. این موضوع در شرایطی که بانک‌ها ممکن است ظرفیت تامین مالی برای شرکت‌های متوسط را نداشته باشند بیشتر مورد تاکید قرار می‌گیرد. همچنین قرار است در این همایش سکوها نقطه نظرات خود را بیان کنند و شاید صحبت‌های فرابورس نیز داشته باشیم. امیدوار هستیم با این اقدامات مسیر را هموار‌تر سازیم.
وی افزود: چالش‌ها را می‌توان در دو دسته سکو‌ها و ناظر‌ها قرار داد. در بحث سکو‌ها چهار بحث داریم که شامل بدهی، سرمایه، پاداش و دونیت می‌شود که ما تنها بدهی را در نظر می‌گیریم. در سکو‌ها هیچ‌کس نرفته است که به قصد کار خیر سراغ تامین مالی جمعی رفته باشد. در مرحله اول باید دانست که این طرح، یک طرح حقیقی است و یک نهاد به نام بازار سرمایه آن را بررسی کرده است. سکوها باید به غیر از وام به سمت حوزه‌های دیگر نیز حرکت کنند.
محدودیت‌های بی‌دلیل
دلیری در خاتمه سخنانش گفت: در بحث ناظر یا سازمان بورس باید یک مقدار سختگیری‌ها را کمتر کرد و به بازار اجازه داد که خود، مسیرش را پیدا کند. در دوره‌های متفاوت، نگاه‌های متفاوت وجود داشت. در یک دورانی سقف را باز گذاشتند و در دورانی دیگر برای آن محدودیت گذاشتند. این پول متعلق به سرمایه‌گذار است و گاهی سرمایه‌گذار اعلام می‌کند می‌تواند 70‌درصد سود بدهد و توانش را دارد. مانع شرعی هم ندارد چراکه مشارکت در پروژه است و بررسی نیز شده است. در این صورت حقیقتا ایرادی وجود ندارد و مشخص نیست چرا محدودیت سقفی بر 45‌درصد گذشته‌اند. از سوی دیگر سقف مبلغی نیز گذاشته شده که گفته شده است بیشتر از 50‌میلیارد نباشد. هنگامی که ضمانت پرداخت گذاشته شده است چه ایرادی دارد که سقف باز نشود؟ مورد سوم این است که در حال حاضر یک پلتفرم جامعه وجود ندارد و مردم باید هر یک از پروژه‌ها را به صورت جداگانه بررسی کنند. اگر فرابورس یا بخش خصوصی اقدام به راه‌اندازی یک پلتفرم جامع که امکان مقایسه از منظر سود و باقی موارد را داشته باشد قطعا نتایج مفیدی حاصل می‌شود.