25 - 05 - 2023
کابوس غرب
گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری-
یک نقل‌قول مشهور از ناپلئون بناپارت وجود دارد که می‌گوید: دو عامل انسان‌ها را با یکدیگر متحد می‌کند؛ یکی ترس و دیگری علاقه. در واقع همین دو عامل کلیدی است که سیاستمداران را ترغیب می‌کند به منظور پیگیری منافع جناحی و ملی خود با فرد یا بازیگری دیگر همکاری کنند. این نقل قول اکنون در مورد روابط میان چین و روسیه مصداق پیدا می‌کند؛ دو کشوری که با تلفیق میان ترس و علاقه روز‌به‌روز به یکدیگر در حال نزدیک شدن هستند. به همین دلیل با توجه به منافع ژئواستراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی که نزدیکی میان پکن و مسکو برای دو کشور ایجاد می‌کند، طبیعی است که آمریکا و متحدانش به فکر مقابله با چنین اتحادی باشند؛ چراکه در محیط متصلب بین‌المللی امروز، پیوندهای گسترده و عمیق میان چین و روسیه یک اهرم فشار برای مقابله با آمریکا در نظام بین‌الملل محسوب می‌شود.
تحلیل گفتمان شی جین‌پینگ رییس‌جمهوری چین و ولادیمیر پوتین همتای روس او نشان می‌دهد که هر دو معتقدند هرج و مرج کنونی در نظام جهانی به واسطه پیگیری سیاست‌های تک‌قطبی آمریکا پس از پایان جنگ سرد است. به همین خاطر هم هست که سعی می‌کنند اینگونه القا کنند که نزدیکی میان پکن و مسکو پیامدهای مثبتی را برای کشورهای جهان به خصوص در آسیا از لحاظ امنیت، اقتصاد، تجارت و علم و فناوری خواهد داشت. بنابراین منافع مشترک میان دو کشور اکنون به گونه‌ای تنظیم شده که زمینه برای گسترش و بسط آن فراهم‌تر از گذشته است. به عنوان مثال همین طرح یک جاده- یک کمربند (BRI) از جمله عواملی است که می‌تواند به روسیه در شرایطی که تحت تحریم‌های همه‌جانبه بین‌المللی است، کمک کند. علاوه بر این طبق گزارشی که سایت ژئوپلیتیک اخیرا منتشر کرده، از دیدگاه چینی‌ها، روسیه نقش مهمی در حفظ رشد اقتصادی و پیگیری منافع ژئواستراتژیک پکن ایفا می‌کند. در واقع و در شرایطی که چینی‌ها نقش روسیه را در این زمینه برجسته می‌سازند، روس‌ها نیز از سوی مقابل تاکید دارند که همکاری با چین، فرصت‌های زیادی را برای رسیدن به منافع ملی مسکو فراهم می‌سازد.
همچنین طرف چینی معتقد است همکاری مستمر با روسیه برای منافع ملی چین هم بسیار مفید است. به عنوان مثال روسای جمهوری هر دو کشور تاکید دارند که هیچ محدودیتی در قبال همکاری‌های بیشتر میان دو کشور نباید وجود داشته باشد.
در نتیجه حضور روس‌ها در پیمان شانگهای یا حمایتی که آنها از پروژه یک جاده- یک کمربند به عمل آورده‌اند، برای چین یک فرصت مناسب جهت بهره‌برداری از کارت روسیه فراهم می‌کند. علاوه بر این برخی کارشناسان معتقدند پیوند نزدیک‌تر با روسیه به چینی‌ها جهت ارتقای توانمندی‌های نظامی کمک می‌کند. به عنوان مثال، طبق گزارش رسمی ارتش چین در سال ۲۰۲۲، دو کشور در این سال حدود ۸۰ تمرین مشترک نظامی انجام دادند. از سوی دیگر روسیه امروز نقش قابل ملاحظه‌ای در تامین انرژی چین و به موازات آن گسترش همکاری‌های اقتصادی ایفا می‌کند. برای نمونه در دو دهه گذشته، تجارت سالانه بین پکن و مسکو از ۸ میلیارد دلار به ۱۴۷ میلیارد دلار افزایش یافته است.
این موارد در شرایطی مطرح می‌شود که روس‌ها به واسطه قدرت جهانی، زمینه خوبی جهت گسترش مناسبات بین‌المللی چین نیز فراهم می‌کنند؛ به همین خاطر هم هست که شی جین‌پینگ به صراحت اعلام می‌کند که روسیه بهترین دوست و همکار چین است.
روابط نزدیک پکن و مسکو به گفته برخی از کارشناسان موانع قابل توجهی را برای آمریکا و متحدانش در زمینه‌های ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک ایجاد می‌کند. از یک منظر می‌دانیم که طبق گزارش صندوق بین‌الملل پول، چین در سال گذشته میلادی با تولید ناخالص داخلی ۹/۱۹ تریلیون دلار به عنوان دومین اقتصاد دنیا شناخته می‌شود. روسیه نیز با تولید ناخالص ۲ تریلیون دلاری خود یازدهمین اقتصاد جهان است. به همین دلیل پیوند میان مسکو و پکن زمینه‌ساز مقابله با میراث بین‌المللی آمریکا با هدف غلبه بر نظم تک‌قطبی آن است.
این موضوع زمانی اهمیت می‌یابد که حمایت چین از روسیه می‌تواند زمینه برای پیروزی مسکو در جنگ اوکراین را نیز فراهم آورد؛ امری که شدیدا باعث نگرانی آمریکا و غرب و تغییر میدان رقابت در عرصه جهانی خواهد شد. به همین دلیل هم هست که اکنون به گفته برخی از تحلیلگران سردرگمی غرب در قبال نزدیکی مسکو و پکن این است که آیا می‌توان با میانجیگری چین، بحث جنگ اوکراین را حل و فصل کرد یا اینکه این همکاری تبدیل به اهرم فشار بزرگی می‌شود که آمریکا و غرب را وادار می‌سازد یک جبهه مشترک علیه روسیه و چین تشکیل دهند؟