14 - 09 - 2024
چه کسی به دولت مشورت می‌دهد؟
نادر کریمی‌جونی
انتخاب عراق به عنوان مقصد اولین سفر خارجی رییس‌جمهور، انتخاب هوشمندانه‌ای بود. تقریبا در تمامی دوره‌ها روسای دولت جمهوری اسلامی ایران در اولین فرصت پس از دستیابی به قدرت، به جانب بغداد می‌شتابند و با مقامات این کشور همسایه، پیمان سود کمی که میان دو همسایه وجود دارد را تجدید و تقویت می‌کنند.عراق مهم‌ترین و بهترین مقصد کالاهای ایرانی است که نیاز گسترده‌ای به خدمات فنی- مهندسی و کالاها و تجهیزات ایرانی دارد. عراق کشوری ثروتمند است که در بهترین موقعیت نسبت به ایران قرار گرفته و در مقابل عربستان که خواستار اتحاد و هم‌پیمانی با رابطه نزدیک‌تر با این کشور دارد و توانسته در برقراری اتحاد منطقه‌ای، عربستان و سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس را کنار بزند و محوری راهبردی با همسایه غربی خود برقرار کند.
البته رفتارهای انجام شده در این سفر، به اندازه انتخاب مقاصد سفر- عراق و کردستان عراق- هوشمندانه نبوده است. در وهله اول پیشنهاد رییس‌جمهور مبنی بر حذف مرزها میان کشورهای اسلامی و تشکیل اتحادیه‌ای به سبک اتحادیه اروپا پیشنهادی است که معلوم نیست چه کسی و چرا ایده آن را به مسعود پزشکیان ارائه کرده و اگر رییس‌جمهور، خود به تنهایی این ایده را خلق کرده و پرورش داده است، آیا ایشان در تبیین و امکان‌سنجی این ایده از مشورت دیگران استفاده کرده و آیا وزیر امور خارجه به عنوان سکاندار دیپلماسی و سیاست خارجی کشور، چنین ایده و پیشنهادی را پسندیده و بیان آن را تایید کرده است یا نه!
در این‌باره باید توضیح داده شود که حتی کشورهای غرب هم تاکنون نتوانسته‌اند مرزهای میان خود را حذف و گذرنامه‌ها یا روادید مشترک صادر کنند. این در حالی است که برخی از همین کشورهای عرب دارای روابط پیچیده‌ای با تهران هستند و تمایلی به حضور ایرانیان در خاک خود ندارند. رییس‌جمهور آیا فراموش کرده که برخی از همین کشورهای مسلمان در حالی که برای پذیرش دیپلمات‌های ایرانی شرایط دشواری قائل بوده، در همان حال دارای روابط کامل و تمام‌عیار با تل‌آویو و اسرائیل هستند و موجودیت آن را به رسمیت می‌شناسند. آیا او فراموش کرده است که تا همین چند سال پیش رهبران برخی کشورهای مسلمان، اصلی‌ترین دشمن جهان عرب را نه اسرائیل که ایران ذکر کردند. با این پیچیدگی‌ها آیا کشورهای یادشده حاضرند مرزهای خود را به نفع ایران و دیگر کشورهای مسلمان حذف کنند و شرایطی شبیه آنچه در اتحادیه اروپا وجود دارد را در میان کشورهای اسلامی به وجود آورند؟ پاسخ این سوال حتما مثبت نیست و هیچ‌کس نمی‌داند و از آن مهم‌تر نمی‌تواند پیش‌بینی کند که این بی‌اعتمادی و سوءظن تا چه زمانی کاهش پیدا می‌کند و میزان اعتماد فی‌مابین اعراب و ایران آنقدر افزایش پیدا می‌کند که اعراب به‌طور داوطلبانه مرزهای خود را با کشورمان حذف کنند.
موضوع بازپرداخت بدهی‌های عراق به ایران از جمله مباحث مطرح شده در این سفر است که اخبار غیررسمی رسانه‌های عربی حاکی از آن است که مذاکرات در این‌باره به نتایج امیدوارکننده‌ای نرسیده است؛ از جمله در رقابت‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان از اینکه عراق به عنوان نزدیک‌ترین شریک تجاری کشورمان از پرداخت بدهی‌هایش سر باز می‌زند انتقاد کرده بود، حالا خودش و در جایگاه رییس دولت جمهوری اسلامی ایران برای باز پس گرفتن منابع ایران از شرکای تجاری‌اش دچار دردسر شده است. در این‌باره گفته می‌شود که پیشنهاد ایران برای استفاده از الگویی شبیه آنچه میان ایران و روسیه برقرار است، از سوی عراقی‌ها پذیرفته شده است. دقیقا روشن نیست که مقامات کشورمان به عراقی‌ها، چه پیشنهادی داده‌اند اما قدرمسلم آن است که الگویی که هم‌اکنون میان ایران و روسیه عملیاتی است و جریان دارد، با آنچه میان تهران- بغداد وجود دارد تفاوت ماهوی دارد؛ در حالی که روسیه خود با غرب در حال منازعه است و کشورهای عربی اعم از ایالات‌متحده و دیگران تحریم‌های مختلفی علیه آن کشور و مقاماتش وضع کرده‌اند. عراق ارتباط تعریف شده و رسمی با غرب و آمریکا دارد و میان بغداد و واشنگتن ارتباط تجاری برقرار است. روشن است که به لحاظ تحمیل تحریم‌ها، تهران-مسکو شرایط تقریبا مشابهی را تجربه می‌کنند و به لحاظ استیلای مسکو بر کشورهای CIS، روبل روسیه در بسیاری از کشورهای آسیای میانه و قفقاز پذیرفته می‌شود. در این صورت ایران می‌تواند روبل را از روسیه دریافت و آن را در کشورهای CIS خرج کند اما همین شیوه در مورد عراق قابل اجرا نیست چراکه دینار عراق در کشورهای دیگر قابل پرداخت نیست. در این صورت و اگر قرار باشد که ارز ملی در تبادلات تجاری دوطرف استفاده نشود آنگاه باید ارز سومی به عنوان ارز واحد و مرجع در این تبادلات مورد استفاده قرار گیرد. روشن است که دلار و یورو به سبب وضع تحریم‌ها علیه ایران قابل استفاده نیست. به همین دلیل کدام کشور حاضر است پول خود را برای دور زدن تحریم‌های ایالات‌متحده در اختیار ایران و عراق قرار دهد. علاوه بر این اگر این ارز واحد تعیین شود، آیا بغداد حاضر است برای دور زدن تحریم‌های ایالات‌متحده و اروپا با کشورمان همدست شود؟ این سوالی است که کارشناسان به آن پاسخ منفی می‌دهند و اخبار غیررسمی حاکی از آن است که همین پاسخ منفی از سوی مقامات عراقی به ایرانیان داده شده است. اکنون پرسش مهم آن است که مقامات اقتصادی کشورمان از جمله عبدالناصر همتی که خود زمانی رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بود، آیا متوجه نیست که دیگر کشورها و حتی کشورهایی که در ظاهر خود را متحد ایران معرفی می‌کنند، حاضر نیستند منافع ملی خود را به نفع دیگر کشورها و از جمله جمهوری اسلامی ایران، به خطر بیندازند؟
البته در مورد آمادگی طرف عراقی برای بازپرداخت بدهی‌های خویش تردید وجود دارد. عراقی‌ها نه فقط غرامت جنگ تحمیلی را به ایران ندادند بلکه چشم‌اندازی هم برای دادن بدهی چند میلیارد دلاری‌شان به کشورمان وجود ندارد. عراقی‌ها می‌توانند به جای ایران، پول خریدهای کشورمان از سایر دولت‌ها را به نیابت از تهران پرداخت کنند و به این ترتیب هم مشکل جابه‌جایی و نقل‌وانتقال پول از حساب‌های تحت تحریم ایالات‌متحده، مرتفع و هم بدهی ایران تسویه می‌شود اما مقامات عراقی پشت تحریم‌ها و سختگیری‌های که ایالات‌متحده علیه ایران اعمال کرده پنهان می‌شوند و برای انجام تعهدات‌شان بهانه‌جویی می‌کنند. در این صورت آیا تهران همچنان اراده‌اش را بر تامین گاز عراق معطوف کرده است و عملا می‌خواهد گاز رایگان به عراق بدهد.
به هر حال هر چند نخستین سفر خارجی مسعود پزشکیان به لحاظ سیاسی و تبلیغاتی سفری عمدتا موفق ارزیابی شده اما به نظر نمی‌رسد که به لحاظ راهبردی و اقتصادی، دستاوردهای مطلوب و امیدوارکننده‌ای داشته باشد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد