چشمان بسته مدیریت شهری به میراث پایتخت

نادر نینوایی- خانه «امین لشکر» که با نام خانه «شکوه‌السلطنه» نیز شناخته می‌شود، یکی از خانه‌های تاریخی شاخص محله عودلاجان است که سال‌هاست به حال خود رها شده و پاتوق معتادان و کارتن‌خواب‌هاست.
بارها هشدار فعالان میراث فرهنگی در سال‌های اخیر هم باعث نشد شهرداری تهران به داد این خانه تاریخی که گفته می‌شود مالکیت سه دانگ آن را برعهده دارد برسد.
تازه‌ترین عکس‌های منتشر‌شده از سوی فعالان میراث فرهنگی نشان می‌دهد در سکوت خبری سنتوری یا سردر باشکوه این بنای تاریخی تخریب شده است.
بی‌مهری مسوولان امر به خانه امین لشکر و مرمت نشدن ادامه‌دار این بنای تاریخی موجب شده بخشی از دیوارهای آن نیز تخریب شود و این نگین انگشتری محله عودلاجان با تمام ظرفیت‌های بی‌بدیلش در سراشیبی نابودی کامل قرار گیرد.
ماجرای تخریب‌ها در عودلاجان و بی‌پناهی خانه امین لشکر
آنطور که فعالان میراث فرهنگی می‌گویند، خانه امین لشکر و بافت تاریخی اطراف آن در سال‌های گذشته با موجی ادامه‌دار از تخریب‌ها رو‌به‌رو بوده‌اند.

محمد‌مهدی کلانتری دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران در مورد خانه امین لشکر و بافت اطراف آن به «جهان‌صنعت» گفت: خانه امین لشکر یا شکوه‌السلطنه در بافت تاریخی تهران و در بخش میانی محله عودلاجان یعنی در حد‌فاصل پامنار تا خیابان مصطفی خمینی واقع شده است.
وی افزود: در این محدوده نزدیک ۱۵ سال پیش تخریبی گسترده از سوی بنیاد تعاون ناجا شده است و قصد آنها پاکسازی بافت بوده تا بتوانند یک پروژه تجاری در این بخش کار کنند. در همین راستا بسیاری از خانه‌های تاریخی تخریب می‌شوند، اما در نهایت پروژه اجرایی نمی‌شود و این زمین‌های بایر به‌جا مانده‌اند.
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: خانه امین لشکر جزو معدود بازمانده‌های تخریب است. اگر از سمت خیابان مصطفی خمینی وارد خیابان برازجانی شوید می‌توانید این خانه تاریخی را مشاهده کنید.
کلانتری در خصوص وضعیت کنونی خانه امین لشکر گفت: درب خانه شکسته است و به سبب ریزش دیوار و طاق امکان ورود هر کسی به داخل آن وجود دارد. من سه بار از خانه امین لشکر بازدید داشته‌ام و هربار هم مشاهده کرده‌ام که این خانه تاریخی پر از معتاد و کارتن‌خواب بوده است. با استناد به عکس جدیدی که در فضای مجازی منتشر شده، مشخص است که تاج و سنتوری بالای در خانه ریخته است. از آنجایی که بازدید حضوری از بنا نداشته‌ام نمی‌توانم با اطمینان بگویم که آیا ریزش این بخش تعمدی بوده یا بر اثر برف و باران‌های اخیر این اتفاق افتاده است. آنچه مسلم است این بنای تاریخی به حال خود رها شده و به آن رسیدگی نمی‌شود و به همین دلیل نیز بوده که برخی از تزیینات آن سرقت شده و پر از معتاد و کارتن‌خواب است. البته مطمئنا احتمال آنکه تخریب تعمدی در آن شده باشد نیز وجود دارد.
این فعال میراث فرهنگی در خصوص وضعیت ملکیت خانه امین لشکر گفت: اینطور گفته شده که سه دانگ این خانه متعلق به شهرداری است و سه دانگ دیگر آن مالک شخصی دارد. در نظر داشته باشید که طبیعتا وقتی یک خانه تاریخی به حال خود رها شود، خواه ناخواه به مرور زمان تخریب می‌شود؛ این در حالی است که این بنا بسیار شاخص و واجد ارزش بوده و در نوع خود نظیر ندارد. چنانچه تصاویر پیش از ریزش تاج ورودی خانه را ببینید، متوجه زیبایی‌ها و اهمیت این اثر ارزشمند تاریخی خواهید شد.
مسیر متفاوت بافت عودلاجان
محله عودلاجان که خانه امین لشکر در آن واقع شده از محله‌های قدیمی شهر تهران است که ساکنان آن در گذشته بیشتر یهودی بودند و در هر گوشه و کنار آن خانه‌های تاریخی مجلل و ساباط‌هایی که آدمی را به قلب تاریخ و گذشته‌هایی دور پایتخت می‌برد، خودنمایی می‌کند.
بی‌توجهی به این محله و نزدیکی آن به بازار تهران باعث شده عودلاجان به مرور تبدیل به انبار و پشتیبان بازار شود. از سوی دیگر اقدام موثر و ادامه‌داری نیز برای احیای ارزش‌های فرهنگی و تاریخی این محله نشده است. با این تفاسیر باید تخریب در خانه امین لشکر را تکه‌ای از پازل رهاشدگی محله با ارزش و تاریخی عودلاجان قلمداد کرد.
کلانتری فعال میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که «علت تخریب بالای بافت تاریخی عودلاجان را چه می‌داند و چرا این محله حتی بیش از محله و بافت تاریخی سنگلج که در جوار آن قرار گرفته، تخریب شده است» گفت: یکی از علت‌های تخریب بیشتر عودلاجان نسبت به سنگلج نبود انجمن‌های فعال در عودلاجان است. بسیاری از اتفاقات مثبتی که در سنگلج انجام شده در نتیجه تلاش‌های مردمی است و این مردم بوده‌اند که از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد مانع تخریب برخی بناهای تاریخی آن شده‌اند. در عودلاجان این ضعف نبود انجمن‌های مردم‌نهاد وجود دارد و موج تخریب‌ها هم در آن بسیار گسترده بوده است.
تغییر سیاست‌های مدیریت شهری عامل تخریب بافت‌های تاریخی
بی‌شک اتخاذ سیاست‌های هدفمند برای حفظ بافت‌ها و بناهای تاریخی از سوی سیستم مدیریت شهری، می‌تواند شرایط را برای حفظ و نجات بناهای تاریخی شاخصی نظیر خانه امین لشکر و بافت تاریخی ارزشمندی همچون بافت عودلاجان مهیا کند. در سال‌های اخیر این نگاه حمایتی به بافت‌ها و آثار تاریخی از سوی مدیریت شهری تهران کمتر طرف توجه قرار گرفته است.
کلانتری فعال میراث فرهنگی ضمن اشاره به توافقاتی که در گذشته برای نجات خانه تاریخی امین لشکر شده اما در مدیریت جدید شهری تهران نادیده گرفته شده است، گفت: در زمان شهرداری سعادتی در منطقه ۱۲ و شهرداری حناچی در شهرداری تهران، توافقاتی شده بود که سه دانگ خانه امین لشکر که مالک خصوصی دارد، توسط شهرداری خریداری شود و این بنا مرمت و احیا شده و کاربری یک بنای فرهنگی را پیدا کند. با تغییر شهردار تهران و به تبع آن شهرداری مناطق و نیز به سبب تغییر نگرش در شهرداری، متاسفانه اخبار خوبی به گوش نمی‌رسد و به نظر می‌رسد نگاه مثبتی در مورد حفظ و احیای بافت‌های تاریخی در مدریت شهری جدید وجود ندارد. به هر روی باید پذیرفت که این تغییر نگرش در نهایت باعث بروز آسیب به بافت‌های تاریخی تهران می‌شود.
دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران در پاسخ به این پرسش که برای نجات و احیای بافت تاریخی عودلاجان و بناهای شاخصی نظیر خانه امین لشکر چه اقداماتی باید انجام شود، گفت: مساله این است که بسیاری از خانه‌های تاریخی بافت عودلاجان به انبار و فضای پشتیبان بازار تبدیل شده‌اند. به تعبیری بازار، تمام بافت عودلاجان را درگیر خود کرده و به این ترتیب خانه‌ها یکی پس از دیگری از سکونت خالی شده و تبدیل به انباری شده‌اند. به نظرم این توسعه افسارگسیخته بازار باعث آسیب به بافت‌های این منطقه شده است. توجه داشته باشید که در گذشته بازار یکی از کاربری‌های بافت تاریخی عودلاجان بوده و حضور مردم ساکن محله، وجود مساجد و سایر عناصر زندگی شهری در این بافت در گذشته همگی در کنار یکدیگر وجود داشته است.
وی افزود: در سال‌های اخیر بازار تهران تبدیل به بازار ایران شده است و همه ایران را پشتیبانی می‌کند؛ نتیجه این رویکرد آن بوده که بازار تهران تمام فضاهای مسکونی محله‌های تاریخی اطراف خود را بلعیده است و خانه‌ها تبدیل به انباری شده‌اند. همین وضعیت به نوبه خود باعث شده به سبب خالی بودن منطقه از سکنه، در شب‌ها که بازار تعطیل می‌شود امنیت از محله‌های اطراف بازار تهران رخت بربندد.
کلانتری خاطرنشان کرد: به نظرم چنانچه جلوی توسعه افسارگسیخته بازار گرفته می‌شد و بافت‌های تاریخی تبدیل به انبار نمی‌شدند، این امکان وجود داشت که به احیای بافت عودلاجان به شکل جدی‌تر فکر کرد. در حال حاضر نیز می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح و اصولی این انبارهای بازار به مناطق دیگر انتقال داده شود و جلوی نابودی بیش از پیش بافت تاریخی اطراف بازار تهران را گرفت.
وی افزود: راهکار نجات عودلاجان و بناهای تاریخی ارزشمندی همچون خانه امین لشکر در مرحله نخست تمرکززدایی از بازار تهران و انتقال انبارها است. افزون بر این لازم است به مساله استفاده از ظرفیت‌های گردشگری و تبدیل عودلاجان و سنگلج به بافت‌های تاریخی گردشگر‌محور و توریستی توجه بیشتری شود.
این فعال میراث فرهنگی در خاتمه گفت: لازمه تحقق این مسائل آن است که مدیران شهری به این باور برسند که بافت‌های تاریخی ارزشمند هستند و باید به فکر احیای آنها باشند که متاسفانه در حال حاضر چنین نگاهی وجود ندارد.