چشم‌انداز کریدور اقتصادی چین و پاکستان

هانی صباغان*
کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پروژه‌های زیرساختی در آسیاست که در سال ۲۰۱۳ با هدف اتصال بندر گوادر در پاکستان به کاشغر در شمال غربی چین آغاز شد. این پروژه که بخشی از طرح بلندپروازانه «یک کمربند، یک جاده» (OBOR) چین به شمار می‌رود، نه‌تنها تحولات اقتصادی عظیمی در پاکستان به همراه دارد بلکه تغییرات ژئوپلیتیکی مهمی را در منطقه و جهان به
وجود می‌آورد.چرایی و اهمیت کریدور اقتصادی چین و پاکستان
گوادر، به‌عنوان پایگاه استراتژیک چین در اقیانوس هند، نقش مهمی در استراتژی دریایی این کشور ایفا می‌کند. چین با توسعه این بندر، دسترسی مستقیم به اقیانوس هند را به دست می‌آورد و این امکان را برای نیروی دریایی خود فراهم می‌کند تا حضور دائمی در دریای عرب و خلیج عمان داشته باشد. این دسترسی نه‌تنها امنیت انرژی چین را تضمین می‌کند بلکه امکان کنترل مسیرهای تجاری حیاتی را برای پکن فراهم می‌سازد. همچنین این کریدور به چین کمک می‌کند تا از وابستگی به تنگه مالاکا برای حمل‌و‌نقل انرژی و کالاها بکاهد؛ تنگه‌ای که تحت تاثیر تحولات ژئوپلیتیکی، ممکن است به یک نقطه ضعف استراتژیک برای چین
تبدیل شود.
از منظر اقتصادی، چین با سرمایه‌گذاری‌های کلان در CPEC، به‌دنبال ایجاد بازارهای جدید برای محصولات خود و تسهیل مسیرهای تجاری به آسیای میانه و اروپاست. این پروژه، شبکه‌ای از بزرگراه‌ها، خطوط راه‌آهن و پایانه‌های ترابری را ایجاد می‌کند که نقش مهمی در تسهیل تجارت جهانی چین ایفا خواهد کرد. برای پاکستان که با مشکلات اقتصادی و زیرساختی گسترده‌ای مواجه است، CPEC فرصتی بی‌نظیر برای توسعه اقتصادی فراهم می‌کند. این پروژه می‌تواند به افزایش سطح درآمد ملی، بهبود زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و کاهش بیکاری منجر شود. همچنین با توسعه بخش انرژی، انتظار می‌رود که توان تولیدی کشور به طور چشمگیری افزایش یابد.
اثرات کریدور اقتصادی بر پاکستان
یکی از مهم‌ترین اثرات CPEC بر پاکستان، توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل و انرژی است. این کریدور شامل احداث بزرگراه‌ها و خطوط راه‌آهن جدید است که بندر گوادر و کراچی را به شمال پاکستان و غرب چین متصل می‌کند. به‌ویژه بزرگراه ۱۱۰۰ کیلومتری میان کراچی و لاهور و توسعه راه‌آهن کراچی-پیشاور از پروژه‌های کلیدی این کریدور هستند. این بزرگراه‌ها نه‌تنها حمل‌و‌نقل کالاها را تسریع می‌کنند بلکه مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته را نیز به مراکز اقتصادی متصل می‌سازند که می‌تواند به کاهش فقر در این مناطق کمک کند.
در حوزه انرژی، بیش از ۳۳‌میلیارد‌ دلار در زیرساخت‌های انرژی پاکستان سرمایه‌گذاری خواهد شد. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل احداث نیروگاه‌های جدید و مدرنیزه کردن شبکه برق پاکستان است که با هدف کاهش کمبود انرژی مزمن در این کشور انجام می‌شود. انتظار می‌رود که این طرح‌ها در نهایت به کاهش زیان‌های اقتصادی ناشی از کسری انرژی در پاکستان منجر شود. از جمله پروژه‌های مهم می‌توان به نیروگاه‌های برقابی، نیروگاه‌های حرارتی و پروژه‌های انرژی خورشیدی اشاره کرد که همگی به کاهش وابستگی پاکستان به سوخت‌های فسیلی کمک می‌کنند. علاوه بر این، این توسعه‌ها می‌توانند بهبود کیفیت زندگی در مناطق شهری و روستایی را به دنبال داشته باشند زیرا دسترسی به انرژی پایدار و قابل اعتماد از اهمیت زیادی برخوردار است.
چالش‌های اقتصادی و سیاسی
با وجود مزایای اقتصادی CPEC، این پروژه با چالش‌های قابل‌توجهی نیز مواجه است. یکی از این چالش‌ها نگرانی‌های امنیتی در مناطق غربی پاکستان است. این مناطق که به دلیل ناآرامی‌های داخلی و حملات تروریستی شهرت دارند، می‌توانند اجرای پروژه‌ها را به تاخیر بیندازند یا حتی متوقف کنند. علاوه بر این، بدهی‌های سنگینی که به‌واسطه وام‌های کلان از چین به وجود آمده است، نگرانی‌هایی را در مورد وابستگی اقتصادی بیش از حد پاکستان به چین ایجاد کرده است. این وابستگی ممکن است قدرت چانه‌زنی پاکستان را در روابط دوجانبه کاهش دهد و در بلندمدت به نفع چین تمام شود. همچنین برخی منتقدان بر این باورند که بخش عمده‌ای از منافع اقتصادی این پروژه به چینی‌ها می‌رسد و سهم پاکستان از این منافع کمتر از آنچه پیش‌بینی می‌شود خواهد بود. این امر به ویژه در بخش‌هایی مانند اشتغال و انتقال فناوری که انتظار می‌رود پاکستان از آنها بهره‌مند شود، بیشتر به چشم می‌آید.
از سوی دیگر، رابطه نزدیک چین و پاکستان باعث ایجاد تنش‌هایی با هند شده است. هند با CPEC مخالف است زیرا این پروژه از مناطق مورد مناقشه کشمیر و گیلگیت-بلتستان عبور می‌کند. به همین دلیل هند نیز تلاش کرده است با توسعه بندر چابهار در ایران و ایجاد کریدورهای جدید تجاری به آسیای میانه، رقابت خود با CPEC را تقویت کند. این رقابت منطقه‌ای می‌تواند به تشدید تنش‌ها میان این کشورها منجر شود و حتی امنیت کریدور اقتصادی را به خطر اندازد. همچنین چالش‌های قانونی و حقوقی مرتبط با مالکیت اراضی در مناطق مختلف پاکستان نیز می‌تواند به مشکلاتی در اجرای پروژه‌ها دامن بزند.
بندر گوادر: محور توسعه
بندر گوادر به عنوان نقطه کانونی CPEC، نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی و تجاری پاکستان و چین ایفا می‌کند. این بندر که در نزدیکی تنگه هرمز واقع شده است، دسترسی مستقیم چین به منابع انرژی خلیج‌فارس را فراهم می‌کند و می‌تواند به عنوان پایانه نفتی برای انتقال نفت به چین و دیگر کشورها عمل کند. این امر اهمیت استراتژیک گوادر را دوچندان می‌کند زیرا این بندر می‌تواند به کاهش زمان و هزینه حمل‌و‌نقل انرژی کمک کند. علاوه بر این، گوادر به‌واسطه نزدیکی به بندر چابهار که توسط هند توسعه می‌یابد به کانون رقابت‌های ژئوپلیتیکی در منطقه تبدیل شده است. در آینده، گوادر می‌تواند به مرکز لجستیکی منطقه‌ای تبدیل شود که نقش کلیدی در تجارت جهانی ایفا کند.
کریدور اقتصادی چین و پاکستان نه‌تنها به عنوان یک پروژه اقتصادی، بلکه به عنوان یک ابزار ژئوپلیتیکی برای تغییر معادلات قدرت در آسیا و جهان محسوب می‌شود. این پروژه می‌تواند پاکستان را به یکی از اقتصادهای بزرگ منطقه تبدیل کند و نقش چین را به عنوان یک قدرت جهانی تقویت کند. با این حال، چالش‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی موجود می‌تواند به مانعی برای دستیابی کامل به اهداف این پروژه تبدیل شود. برای موفقیت کامل CPEC، همکاری نزدیک‌تر میان چین و پاکستان و مدیریت دقیق چالش‌ها ضروری است.از سوی دیگر، ایران نیز به‌عنوان یکی از همسایگان پاکستان و چین، تاثیرات مستقیمی از این پروژه خواهد پذیرفت. با توجه به توسعه بندر چابهار در ایران که توسط هند و با همکاری افغانستان انجام می‌شود، CPEC و بندر گوادر به عنوان رقیب جدی چابهار مطرح هستند. ایران می‌تواند از این رقابت به نفع خود بهره‌برداری کند و با ایجاد روابط تجاری و اقتصادی قوی‌تر با پاکستان و چین، ضمن حفظ منافع ملی خود، به تقویت جایگاه استراتژیک خود در منطقه بپردازد.افزون بر این، توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان ایران و چین در چارچوب طرح «یک کمربند، یک جاده» می‌تواند به تقویت همگرایی منطقه‌ای و کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی کمک کند. ایران می‌تواند با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی خود و نقش خود در تامین انرژی، جایگاه مهمی در این شبکه تجاری به دست آورد. همچنین ارتباط ایران با پروژه‌های حمل‌و‌نقلی مشابه مانند کریدور شمال-جنوب می‌تواند به گسترش همکاری‌ها و ایجاد فرصت‌های جدید برای توسعه اقتصادی کمک کند.
در نهایت لازم است تا دولت پاکستان و ایران با همکاری چین، سیاست‌هایی اتخاذ کنند که منافع ملی و منطقه‌ای هر سه کشور را در چارچوب این کریدور و سایر پروژه‌های مرتبط تضمین کنند. این امر نه‌تنها به افزایش پایداری و تاثیرات مثبت این پروژه کمک خواهد کرد بلکه به ایجاد یک محیط همکاری و همگرایی منطقه‌ای نیز منجر خواهد شد.
*تحلیلگر مسائل ژئوپلیتیک