چرخه معیوب تراز تجاری

گروه بازرگانی- تجارت یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد هر کشور به شمار می‌آید که می‌تواند ضامن سلامت اقتصاد کشور باشد. وضعیت مثبت تراز تجاری، می‌تواند تضمینی بر ثبات شرایط ارزی، اقتصادی و سیاسی یک کشور به شمار رود و از سوی دیگر، شرایط نابسامان تجاری، می‌تواند نماگری از وضعیت آشفته اقتصادی در یک کشور باشد.
از سوی دیگر بسیاری از کسب‌و‌کارها می‌توانند با تحلیل داده‌های تجاری که سالانه توسط مراکز آماری هر کشور منتشر می‌شود از بازار هدف خود در سایر کشورها و حتی میزان رقابت موجود برای یک محصول خاص در یک مقصد مشخص مطلع شوند. تحلیلگران اقتصادی نیز می‌توانند با بررسی وضعیت صادرات و واردات کشور، به نوعی ثبات ارزی و اقتصادی را طی سال پیش‌بینی کنند اما در این میان، شاهد آن هستیم که دولت‌ها برای سرپوش گذاشتن بر روند منفی تراز تجاری، آمار مربوط به صادرات نفت را هم با آمار صادرات غیرنفتی ترکیب کرده و تراز را مثبت جلوه می‌دهند! در واقع گمرک ایران که تا پیش از این از ارائه آمار مربوط به صادرات نفتی امتناع می‌کرد، از پارسال شروع به تلفیق آمار صادرات نفتی با غیرنفتی کرد تا از این طریق زهر منفی بودن تراز تجاری را بگیرد؛ این شیوه مثمر‌ثمر هم بوده به‌گونه‌ای که از زمان اعلام آمار مربوط به صادرات نفت رسانه‌ها کمتر به مساله منفی شدن تراز تجاری در بخش صادرات غیرنفتی پرداخته‌اند. تقریبا اغلب رسانه‌ها همگام با وزارت امور اقتصادی و دارایی‌ اعلام می‌کنند که تراز تجاری مثبت است اما به طور دقیق اشاره نمی‌کنند که به دلیل احتساب آمار مربوط به صادرات نفت تراز تجاری مثبت شده است؛ به عنوان نمونه تراز تجاری پارسال را مثبت ۲۰‌میلیارد دلار عنوان کرده‌اند.
طبق داده‌های گمرک، در چهار ماه ابتدایی سال۱۴۰۳ بیشترین حجم تجارت ایران با کشورهای چین، امارات متحده عربی و ترکیه بوده است. کشورهای چین، عراق و امارات متحده عربی به ترتیب مقاصد اصلی صادراتی ایران در بازه زمانی مذکور بوده‌اند. همچنین تراز تجاری ایران در چهار ماه ابتدایی سال‌۱۴۰۳ به منفی دو‌میلیارد و ۴۸۶میلیون دلار رسیده است.
افزایش 15/8‌درصدی صادرات
در چهار ماهه ابتدایی سال جاری، میزان صادرات ایران از نظر ارزش به ۱۷‌میلیارد و ۴۶۳‌میلیون دلار رسیده است که نسبت به مدت زمان مشابه در سال۱۴۰۲ که رقمی برابر با ۱۶‌میلیارد و ۱۴۸میلیون دلار دارد، رشدی 15/8‌درصدی را تجربه کرده است. همچنین از نظر وزنی، صادرات ایران در بازه زمانی مذکور برابر با ۴۷‌میلیون و ۹۷۸‌هزار تن گزارش شده که نسبت به وزن ۴۶‌میلیون و ۱۰۹‌هزار تنی مدت زمان مشابه سال گذشته، 05/4‌درصد افزایش را تجربه کرده است.
10 مقصد برتر صادراتی ایران
جایگاه نخست مقصد برتر صادراتی ایران در چهار ماهه ابتدایی سال جاری مربوط به کشور چین است. حجم صادرات ایران به این کشور در بازه زمانی مذکور، برابر با ۴‌میلیارد و ۷۷۷‌میلیون دلار گزارش شده است که سهمی 36/27‌درصدی از کل صادرات ایران دارد.
عراق با سهم 73/20‌درصدی از کل صادرات در جایگاه دوم مقصد صادراتی محبوب ایران قرار دارد. حجم کل صادرات ایران به این کشور در بازه زمانی ذکر شده، برابر با ۳‌میلیارد و ۶۲۱‌میلیون دلار گزارش شده است. پس از آن، امارات متحده عربی سومین مقصد اصلی صادرات ایران است. سهم این کشور از کل صادرات ایران برابر با 54/13‌درصد بوده و حجم صادرات به آن معادل ۲‌میلیارد و ۳۶۵میلیون دلار است.
در جایگاه چهارم، کشور ترکیه با سهمی 61/9درصدی از کل صادرات ایران قرار دارد. حجم صادرات ایران به ترکیه در چهار ماه ابتدایی سال۱۴۰۳، برابر با یک‌میلیارد و ۶۷۹‌میلیون دلار گزارش شده است. پس از آن، کشورهای افغانستان، پاکستان و هند، مقاصد بعدی صادرات ایران هستند. این کشورها به ترتیب سهمی معادل 01/4‌درصد، 91/3‌درصد و 37/3‌درصد از کل صادرات ایران دارند. همچنین حجم صادرات ایران به این کشورها به ترتیب برابر با ۷۰۰‌میلیون دلار، ۶۸۴‌میلیون دلار و ۵۸۹‌میلیون دلار است.
عمان، روسیه و آذربایجان نیز به ترتیب در جایگاه هشتم تا دهم قرار دارند. سهم این کشورها از کل صادرات ایران به ترتیب برابر با 93/2‌درصد، 93/1درصد و 35/1‌درصد است و میزان صادرات ایران به این کشورها به ترتیب برابر با ۵۱۱‌میلیون دلار، ۳۳۸‌میلیون دلار و ۲۳۵‌میلیون دلار گزارش شده است.
کدهای برتر صادراتی
طبق آخرین گزارش گمرک در مورد داده‌های صادرات در چهار ماه ابتدایی سال جاری، 10 کد برتر صادراتی ایران به شرح جدول (1) است.
افزایش 53/1 درصدی واردات
در چهار ماهه ابتدایی سال جاری، میزان واردات ایران از نظر ارزش به ۱۹‌میلیارد و ۹۴۹ میلیون دلار رسیده است که نسبت به مدت زمان مشابه در سال ۱۴۰۲ که رقمی برابر با ۱۹‌میلیارد و ۶۴۹‌میلیون دلار دارد، رشدی 53/1‌درصدی را تجربه کرده است. همچنین از نظر وزنی، واردات ایران در بازه زمانی مذکور برابر با ۱۲‌میلیون و ۵۹۲‌هزار تن گزارش شده است که نسبت به وزن ۱۱‌میلیون و ۹۰۷‌هزار تنی مدت زمان مشابه سال گذشته، 75/5‌درصد افزایش را تجربه کرده است.
10 مبدا برتر واردات
جایگاه نخست مبدأ برتر وارداتی ایران در چهار ماه ابتدایی سال جاری مربوط به کشور امارات متحده عربی است. حجم واردات ایران از این کشور در بازه زمانی مذکور، برابر با ۶‌میلیارد و ۱۴۶‌میلیون دلار گزارش شده است که سهمی 81/30‌درصدی از کل واردات ایران دارد. چین با سهمی 99/26‌درصدی از کل واردات، در جایگاه دوم مبدأ وارداتی محبوب ایران قرار دارد. حجم کل واردات ایران از این کشور در بازه زمانی ذکر شده، برابر با ۵‌میلیارد و ۳۸۴‌میلیون دلار گزارش شده است. پس از آن، ترکیه سومین مبدأ اصلی واردات ایران است. سهم این کشور از کل واردات ایران برابر با 29/13‌درصد بوده و حجم واردات از آن معادل ۲‌میلیارد و ۶۵۱‌میلیون دلار است. در جایگاه چهارم، کشور آلمان با سهمی 68/3‌درصدی از کل واردات ایران قرار دارد. حجم واردات ایران از آلمان در چهار ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳، برابر با ۷۳۵میلیون دلار گزارش شده است.
پس از آن، کشورهای هند، روسیه و هنگ‌کنگ، مبداهای بعدی واردات ایران هستند. این کشورها به ترتیب سهمی معادل 16/3‌درصد، 91/1‌درصد و 87/1‌درصد از کل واردات ایران دارند. همچنین حجم واردات ایران از این کشورها به ترتیب برابر با ۶۳۱‌میلیون دلار، ۳۸۱‌میلیون دلار و ۳۷۴ میلیون دلار است. هلند، سوییس و پاکستان نیز به ترتیب در جایگاه هشتم تا دهم قرار دارند. سهم این کشورها از کل واردات ایران به ترتیب برابر با 82/1‌درصد، 67/1‌درصد‌ و 31/1‌درصد است و میزان واردات ایران از این کشورها به ترتیب برابر با ۳۶۴ میلیون دلار، ۳۳۴‌میلیون دلار و ۲۶۲میلیون دلار گزارش شده است.
کدهای برتر وارداتی
طبق آخرین گزارش گمرک در مورد داده‌های واردات در چهار ماه ابتدایی سال جاری، 10 کد برتر وارداتی ایران به شرح جدول (2) است.
10 شریک برتر تجاری
جایگاه نخست شریک برتر تجاری ایران در چهار ماه ابتدایی سال جاری مربوط به کشور چین است. حجم تجارت ایران با این کشور در بازه زمانی مذکور، برابر با ۱۰‌میلیارد و ۱۶۲ میلیون دلار گزارش شده است که سهمی 16/27درصدی از کل تجارت ایران دارد. امارات متحده عربی با سهمی 75/22‌درصدی از کل تجارت، در جایگاه دوم شریک تجاری محبوب ایران قرار دارد. حجم کل تجارت ایران به این کشور در بازه زمانی ذکر شده، برابر با ۸ میلیارد و ۵۱۲میلیون دلار گزارش شده است. پس از آن، ترکیه سومین مقصد اصلی تجارت ایران است. سهم این کشور از کل تجارت ایران برابر با 57/11 درصد بوده و حجم تجارت با آن معادل ۴ میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار است. در جایگاه چهارم، کشور عراق با سهمی 13/10 درصدی از کل تجارت ایران قرار دارد. حجم تجارت ایران با عراق در چهار ماه ابتدایی سال ۱۴۰۳، برابر با ۳ میلیارد و ۷۹۱‌میلیون دلار گزارش شده است.پس از آن، کشورهای هند، پاکستان و آلمان، شرکای بعدی تجاری ایران هستند. این کشورها به ترتیب سهمی معادل 26/3‌درصد، 53/2‌درصد و 10/2‌درصد از کل تجارت ایران دارند. همچنین حجم تجارت ایران با این کشورها به ترتیب برابر با یک میلیارد و ۲۲۱‌میلیون دلار، ۹۴۷‌میلیون دلار و ۷۸۶‌میلیون دلار است.
افغانستان، روسیه و عمان نیز به ترتیب در جایگاه هشتم تا دهم قرار دارند. سهم این کشورها از کل تجارت ایران به ترتیب برابر با 94/1‌درصد، 92/1‌درصد و 88/1 درصد است و میزان تجارت ایران با این کشورها به ترتیب برابر با ۷۲۵‌میلیون دلار، ۷۱۹‌میلیون دلار و ۷۰۴‌میلیون دلار گزارش شده است.
وضعیت تراز تجاری
در چهار ماهه ابتدایی سال جاری، تراز تجاری ایران به منفی ۲ میلیارد و ۴۸۶ میلیون دلار رسیده است. تراز تجاری در پایان سال ۱۴۰۲ برابر با منفی ۱۶‌‌میلیارد و ۹۰۳‌میلیون دلار گزارش شده بود. در صورتی که تا پایان سال جاری تراز تجاری به عددی پایین‌تر از رقم مذکور در سال ۱۴۰۲ برسد، می‌توان به بهبود شرایط ارزی کشور در سال آینده امیدوار بود.