چرخش نگاه مجلس؟

آرزو فرشید- «امروز ما نمایندگان و همه مسوولین باید به مردم توجه کنیم و در سختی‌ها در کنار آنها باشیم و مشکلاتشان را ان‌شاءالله حل و فصل کنیم.» این را دیروز محمدباقر قالیباف، رییس مجلس در نطق پیش از دستور خود گفت و این گمانه را تقویت کرد که مجلس یازدهم این روزها مشغول چرخش است، چرخشی که امیدواریم حتی اگر از دعواهای درون جریانی اصولگرایان نشأت گرفته باشد، به سود مردم تمام شود.
ناظران از همان ابتدا از مجلسی که نرسیده، قانون اقدام راهبری برای مقابله با تحریم را تصویب کرد و دست دولت روحانی را در به ثمر رساندن مذاکرات برجامی بست، انتظار نداشتند که یک روز یکی از نمایندگانش آنچنان نطق کرده و خواستار توجه به جمهوریت شود. یا از مجلسی که مدام در پی صیانت است و از فضای مجازی گرفته تا حقوق عامه در مقابله حیوانات را مد نظر دارد، توقع نداشتیم که وقتی حرف از ارز ترجیحی می‌شود، نیم نگاهی هم به آثار تورمی آن برای مردم داشته و حداقل مانع تصویب دوفوریتی شود.
همچنین از مجلسی که وکلایش امضا جمع می‌کردند تا رییسی نامزد ریاست‌جمهوری شود، توقع نداشتیم که یک روز به خاطر توجه به خواست مردم و افکار عمومی، همچنین در نظر گرفتن اصول کارشناسی به گزینه‌ای که رییسی آنطور سفت و سخت از وی حمایت می‌کند، «نه» بگوید!
همه این اتفاقات اما افتاده است؛ آن همه در یک بازه زمانی کوتاه و این چیزی نیست که بتوان نادیده گرفت یا از کنار آن ساده گذشت. به نظر می‌رسد که مجلس یازدهم یا حداقل طیفی از آن در پی تغییر رویه است. بدیهی است که آقایان نماینده خواب‌نما نشده و یک‌شبه تغییر رویه نداده‌اند و در پس این تغییر رویکرد هم مسائل سیاسی، جناحی و درون‌گروهی پیچیده‌ای قرار دارد. نکته اما اینجاست اگر محصول دعواهای سیاسی آقایان چرخش یک رکن مهم جمهوریت یعنی مجلس به سوی مردم باشد، تاخیر در استقبال از آن جایز نیست.برخی گمان می‌کنند که وضعیت موجود ناشی از آن اختلاف اقتصادی است که اخیرا بین مجلس و دولت بروز کرده و برخی رسانه‌ها تحت عنوان پشت پرده ارائه لایحه حذف ارز ترجیحی از آن نوشتند. برخی دیگر نیز همان‌طور که جلال میرزایی دیروز به «جهان‌صنعت» گفته بود، هر یک از اقدامات اخیر مجلس را ناشی از علل متفاوتی دانسته و ارتباطی بین آنها قائل نیست. برخی دیگر از تحلیلگران اما نظر دیگری داشته و جدا به ایجاد تحول در رویکرد مجلس انقلابی امیدوار شده‌اند.
بازگشت به مردم
مثلا جلال جلالی‌زاده، نماینده پیشین مجلس از جمله همین افراد است. او در گفت‌وگو با «جهان صنعت» اظهار کرد: «مجلس در اوایل کار به خاطر ناآگاهی از شرایط یا بازی با احساسات مردم و شاید هم به خاطر اثبات و تثبیت جایگاه خود، کارهایی را انجام داد که خوشایند مردم نبود، مثل همین طرح صیانت از فضای مجازی که موجب نارضایتی بیشتر مردم شد. اما به هر صورت در بین مجلس افراد عاقلی هم هستند که می‌دانند اگر با این شیوه و متد پیش بروند، در آینده جایگاه خود را از دست خواهند داد.»
وی افزود: «اکنون به نظر می‌رسد متوجه نتیجه این رویه‌ شده‌ و فهمیده‌اند که اگر مردم را از دست بدهند، دولت هم به آنان توجهی نخواهد کرد. به نظر من این بازگشت و تغییر رویه هم به نفع مردم و هم به نفع خود مجلس است.»
عضو حزب اتحاد ملت گفت: «چنانچه نمایندگان مجلس تلاش کنند که بیشتر به آرای موکلان خود احترام بگذارند و منافع مردم را فدای منافع شخصی و جناحی خود نکنند، اقدام خوبی صورت خواهد گرفت. بالاخره ما در اسلام توبه را داریم که فقط هم مخصوص به فرد نیست و شامل مسوولان و جمع هم می‌شود. اصلا توبه یعنی بازگشت. وقتی یک مسیری انحرافی یا ناحق باشد، باید از آن برگشت و به راه درست‌تری رفت. این در منطق و اخلاق اسلامی یک شیوه بسیار پسندیده است. لذا هر شخص و نهادی می‌تواند هر زمان که آگاه شد، به سوی حق برگردد.»
وی در پاسخ به اینکه آیا می‌توان امیدوار بود رویه روزهای اخیر در مجلس یازدهم ادامه یابد؟ گفت: «به نظر من مجلس سیزدهم به این رویه اخیر خود ادامه خواهد داد مخصوصا اگر آقای قالیباف قصد کاندیدا شدن در انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی را داشته باشد. در این صورت حتما مجلس تلاش خواهد کرد تا بیشتر مقابل دولت بایستد و جایگاه قالیباف بین مردم ثابت شود.»
امید به تغییر
محمود میرلوحی،
عضو شورای شهر تهران در دوره پنجم، به اندازه جلالی‌زاده امیدوار نیست اما چرخش مجلس و بازگشت به سوی مردم را بعید هم نمی‌داند. او به«جهان‌صنعت» گفت: «جریان اصولگرایی سال‌هاست که می‌گوید همه کارها و برنامه‌های ما در راستای خواسته‌های مردم است اما مشکل این است که هر کسی با معیار خود از مردم سخن می‌گوید. یک وقتی مشارکت بالا در انتخابات را ملاک نظر مردم قرار می‌دهیم، یک وقت هر تریبونی خودش ادعا می‌کند که معیارش نظر مردم است. به هرحال این‌ها با هم فرق دارد.»
وی افزود: «با این وجود مجلس می‌تواند به مجلس اکثریت تبدیل شده و آن ضایعه در انتخابات ۹۸ را به نحوی جبران کرده و به سوی خواست و مطالبات اکثریت برود و در دام توقعات خواص اصولگرایی و جریان تندرو پایداری نیفتاده و در دامنه خواست آنان محصور نشود. بالاخره همین کاری که کرد و در راستای واکنش بدنه آموزش و پرورش که فیاضی را نمی‌پذیرفت، علی‌رغم همه هم‌جناح بودن و رفاقت‌ها، به او رای ندادند، اقدام مثبتی بود. مثال دیگر هم قضیه ارز ۴۲۰۰ تومانی است. درست است که مدت‌هاست همه می‌گویند این ارز رانت‌زا است اما حذف آن در این شرایط هم می‌دانیم که هزینه‌زا است و برای مردم مشکل‌ساز خواهد بود لذا تصمیم مجلس درست بود، هرچند که خودشان قبلا این را تصویب و در بودجه ۱۴۰۰ مسیر آن را باز کرده بودند.»
میرلوحی تاکید کرد: «بر این اساس می‌توان امیدوار بود که هم مجلس و هم دولت به سوی مسیری بروند که رضایت مردم را به دنبال داشته باشد. مردم در مضیقه هستند و مشکلات اقتصادی دارند؛ دولت و مجلس هم می‌تواند با عمل به وعده‌های خود به خواست و مطالبات مردم نزدیک شوند هرچند که ما می‌دانیم خیلی از این وعده‌ها زمینه لازم را برای عملیاتی شدن ندارند.»
تعریف مردم
سیاسیون در جبهه اصولگرایی اما نظر دیگری دارند که البته طبیعی هم است. اولا آنها اصلا به فاصله داشتن مجلس با خواست مردم در ابتدای کار و پیش از یک هفته اخیر اعتقاد ندارند. به اضافه اینکه تعریف مشترکی هم از مردم با اصلاح‌طلبان ندارند. دومین دلیلی که موجب تفاوت دیدگاهی آنان می‌شود این است که ارتباط معناداری بین اقدامات و اظهارات اخیر در مجلس برقرار نمی‌کنند.
مثلا محسن کوهکن، فعال سیاسی اصولگرا و نماینده پیشین مجلس چنین نگاهی دارد و در گفت‌وگو با «جهان صنعت» تاکید دارد: «این قضاوت (تغییر رویه مجلس و توجه بیشتر به خواست مردم) به خاطر عدم شناخت کامل از مجلس است. نکته اول اینکه مجلس بر خلاف دو قوه دیگر سخنگو ندارد؛ همه نمایندگان از رییس گرفته تا … همه هم‌عرض هستند و به همین خاطر سخن یک نفر را باید به معنی تصمیم و نظر مجلس دانست.»
وی خاطر‌نشان کرد: «نکته دوم اینکه مجلس دو خروجی متفاوت دارد. یک خروجی ناشی از تصمیماتی است که ارتباطی به مسائل سیاسی و جناحی ندارد و مجلس در رابطه با آن کاملا شناور است. آنچه درباره اقلیت و اکثریت مجلس یا فراکسیون‌ها و… مطرح است نیز خودش را عموما در حوزه تصمیمات سیاسی که همان خروجی دوم است، نشان می‌دهد. یعنی در بیانیه‌ها و اطلاعیه‌ها و… . برخی اقدامات مثل تحقیق و تفحص و… که فراتر از رای و نظر یک نماینده است هم ممکن است ناشی از تصمیمات سیاسی باشد و یا ممکن است که ناشی از خروجی تصمیمات کارشناسی باشد. لذا نمی‌توانیم به راحتی با چند موضع‌گیری و اقدام مجلس به اینکه خلاف نظر مردم عمل می‌کند یا تصمیمات سیاسی می‌گیرد، متهم کنیم.»
کوهکن همچنین گفت: «نکته قابل توجه دیگر این است که در نظام جمهوری اسلامی نمایندگان و مجلس تلاش می‌کنند حرف مردم را بزنند اما هیچ موسسه‌ای نیست که با یک شاخص و چارچوب‌های استاندارد بررسی کرده و بگوید که حرف مردم چیست. لذا هر فردی می‌تواند ادعا کند که حرف مردم را می‌زند. یک نماینده اصلا بر چه اساسی می‌تواند متوجه شود مردم چه می‌گویند و چه نظری دارند. مساله اینجا است که نمایندگان عموما در اظهارنظرها و نطق‌ها از کلمه مردم استفاده می‌کنند و در اینجا برداشت از مردم یک برداشت فردی است. لازم نیست کسی را متهم کنیم که با قصد و غرض چنین برداشتی کرده اما چون سازوکار لازم برای احصای نظر اکثریت واقعا وجود ندارد، این مساله ایجاد می‌شود.»
فرض چرخش
آنچه کوهکن درباره غیرقابل ارزیابی بودن خواست مردم می‌گوید از جهاتی قابل تایید است، اما همانطور که میرلوحی مورد اشاره قرار داد، می‌توان میزان مشارکت مردم در انتخابات را مبنای خواست و مطالبه آنان قرار داد. بر این اساس رویکرد مجلس یازدهم تا پیش از یک هفته گذشته در جهت خواست همان حداقل مردمی بود که در اسفند ۹۸ پای صندوق رفته بودند. حالا اما مواضع و اقدامات مجلس مورد توجه گروهی که قبلا به این مجلس امید نداشتند، قرار گرفته و این فرض چرخش مجلس را تا اندازه‌ای اثبات می‌کند. با در نظر گرفتن اینکه گروه دوم از مردم پرشمارتر از گروه اول بودند نیز می‌توان امیدوار بود و آرزو کرد که این رویه ادامه یابد. همچنین امیدوار بود که این رویه چون متاثر از مسائل و اختلافات درون‌جریانی است، خیلی زود و با ایجاد تغییر در مناسبات آقایان اصولگرا‌ متوقف نشود.