چرخش قدرت در کرکوک

سجاد حشمتی- 10 آگوست 2024(20 مرداد 1403) نشست شورای استانی کرکوک در هتل رشید بغداد برای تعیین استاندار و بقیه پست‌های دیگر با حضور 9 عضو از 16عضو برگزار شد. اتحادیه میهنی کردستان{یکیتی} با 5 کرسی، سه عضو عرب و یک کرسی جنبش مسیحی بابیلون در این نشست شرکت کردند- از طرف دیگر حزب دموکرات کردستان{پارتی} با دو کرسی، جبهه ترکمانی با دو کرسی و سه عضو اقلیت عرب نشست را تحریم کردند و آن را غیرقانونی نامیدند.
قبل از نشست بغداد، جلسه‌ای میان بافل طالبانی رهبر حزب اتحادیه میهنی کردستان، محمد حلبوسی رهبر حزب تقدم و چند شخصیت دیگر برگزار شد و بعد از انجام توافقات، نشست شورای استانی کرکوک در بغداد تشکیل شد. بر این اساس ریبوار طه از اتحادیه میهنی کردستان به عنوان استاندار، ابراهیم تمیم به عنوان معاون اول استاندار و محمد حافظ به عنوان رییس شورای استانی از اقلیت عرب انتخاب شدند.
در همین رابطه پروین فاتح، عضو شورای استانی کرکوک از اتحادیه میهنی خبر داد که طبق توافقات بافل طالبانی و محمد حلبوسی استانداری و ریاست شورای استانی چرخشی خواهد شد. بر این اساس دو سال اول استانداری برای کردها و دو سال بعدی برای اعراب است، همچنین دو سال اول ریاست شورای استانی برای اعراب و دو سالی برای کردهاست.
کردها
کردها در انتخابات شورای استانی کرکوک 2023 توانستند هفت کرسی به دست بیاورند اما اکثریت شورا را از دست دادند. اتحادیه میهنی کردستان با پنج کرسی، حزب دموکرات کردستان با دو کرسی و یک کرسی مسیحیان مسیحی ائتلافی تشکیل دادند.
باوجود اتحاد اولیه اما به دلایلی چون رقابت سنتی بین پارتی و یکیتی، اقدامات دادگاه فدرال ازجمله تغییر قوانین انتخابات پارلمان اقلیم کردستان به نفع اتحادیه میهنی، ارتباط دو حزب با کشورهای ایران و ترکیه و دلایل دیگر باعث شکست‌خوردن اتحادشان شد.
در چنین شرایطی حزب دموکرات کردستان با جبهه ترکمانی و سه عضو عرب ائتلاف کرد و توافق کرده بودند استانداری به صورت چرخشی بین سه قوم کرد، عرب و ترکمان اداره شود. خبرهایی نیز از توافق برای تصاحب استانداری در چهار ماه اول توسط «پارتی» منتشر شد که به نظر می‌رسید این حزب می‌خواست از این موضوع برای تقویت موقعیت و جایگاه خود در انتخابات پارلمان اقلیم کردستان استفاده کند.
اختلافات اما بین دو جریان عربی، روابط دوستانه اتحادیه میهنی با احزاب شیعه و ایران باعث شد یکیتی مناصب کرکوک را طبق شرایط خود تعیین کند. حزب دموکرات نشست را تحریم و در پیامی اعلام کرد تصمیمات نشست بغداد غیرقانونی است.
حزب دموکرات کردستان باوجود غیرقانونی خواندن تصمیمات شورای استانی اما فعلا نمی‌خواهد باوجود متهم شدن در پراکندگی آرای کردها، متهم به خیانت علیه برکنار کردن استاندار جدید کرد از اتحادیه میهنی نیز شود. علی حسین، مسوول هماهنگی پارتی در سلیمانیه و حلبچه اعلام کرد در صورت توانایی استاندار کرکوک در جلوگیری از ادامه تعریب، از وی حمایت خواهیم کرد.
حزب دموکرات به دلیل شکست در تعیین استاندار و بقیه مناصب کرکوک، جایگاهش بیش از پیش متزلزل شد. اتحادیه میهنی می‌تواند از این کارت برای انتخابات پارلمان کردستان استفاده کند تا بتواند نخست‌وزیری یا ریاست اقلیم کردستان را به تصاحب دربیاورد بنابراین به نظر می‌رسد اختلاف دو حزب با پیش‌رو بودن انتخابات پارلمان اقلیم کردستان افزایش می‌یابد.
اعراب
اعراب در انتخابات شورای استانی کرکوک توانستند شش کرسی به دست بیاورند که نسبت به دوره قبل افزایش قابل‌توجهی داشت. این شش کرسی از سه ائتلاف به دست آمد که نشان از اختلاف داخلی آنها مثل کردها دارد.
در ابتدای ائتلاف ترکمانان و اعراب با هشت کرسی مانع از تشکیل اکثریت شورای استانی توسط کردها شدند اما اختلافات قبیله‌ای بین راکان جبوری سرپرست سابق استانداری کرکوک، خمیس خنجر رهبر حزب سیاده با محمد حلبوسی رهبر حزب تقدم، دخالت نخست‌وزیر و… باعث از بین رفتن ائتلافشان شد.
ائتلاف مربوط به راکان جبوری و خمیس خنجر، حزب دموکرات و جبهه ترکمانی با هفت کرسی توافق کردند مناصب را بین خود تقسیم کنند اما نتوانستند حد نصاب لازم را برای تعیین مناصب کرکوک به دست بیاورند.
در چنین شرایطی محمد حلبوسی با دو کرسی توانست نقش کلیدی را در مناصب کرکوک ایفا کند که می‌توان وی را بزرگ‌ترین برنده در بین اعراب دانست. راکان جبوری با از دست دادن استانداری و دو پست دیگر مهم استان کرکوک بزرگ‌ترین بازنده بین اعراب بود.
ترکمن‌ها
جبهه ترکمانی در انتخابات شورای استانی توانست دو کرسی به دست بیاورد که نسبت به دوره قبل کاهش یافته بود. جبهه ترکمانی وابسته به ترکیه است به طوری که ترکیه در انتخاب حسن توران به رهبریت حزب، نقش اصلی را ایفا کرد. استراتژی کلی ترکیه انتخاب استاندار ترکمن است و در غیر این صورت سعی می‌کند از انتصاب یک استاندار کرد به ویژه از اتحادیه میهنی جلوگیری کند. لازم به ذکر است ترکیه به لحاظ تاریخی روابط پرتنشی با اتحادیه میهنی دارد.
ترکمن‌ها با دو کرسی شانسی برای کسب استانداری نداشتند اما در صورت ائتلاف با کُردها اکثریت شورا و در صورت ائتلاف با اعراب نصف شورا را تشکیل می‌دادند. جبهه ترکمانی وابسته به ترکیه ابتدا با اعراب ائتلاف و چرخشی شدن استانداری را بین سه قوم کرکوک مطرح کرد اما با مخالفت یکیتی همراه شد.
بعد از اختلاف بین کردها و اعراب، ترکمن‌ها نیز با بخشی از کردها یعنی حزب دموکرات و سه عضو عرب توافق کردند که استانداری چرخشی شود اما شکست خوردند. حسن توران رهبر جبهه ترکمانی نزد دادگاه فدرال شکایت کرد اما شکایت وی توسط دادگاه فدرال رد شد، همچنین سخنگوی حزب حاکم ترکیه نیز به این امر اعتراض کرد.
در این راستا شاید اگر جبهه ترکمانی به پیشنهاد نجات حسین رهبر جریان حکمت ملی و عضو سابق شورای استانی کرکوک از جبهه ترکمن‌ها گوش می‌کرد می‌توانست دستاورد بهتری داشته باشد. نجات حسین قبل از اعلام نهایی انتخابات شورای استانی کرکوک پیشنهاد داده بود اگر کردها برنده انتخابات باشند پس باید با آنها مذاکره کنیم پست استانداری برای کُردها و ریاست شورای استانی برای ترکمن‌ها باشد.
دورنمای آینده
با توجه به تحولات مطرح شده، شکایت جبهه ترکمانی و بخشی از اعراب علیه تصمیمات نشست بغداد توسط دادگاه عالی فدرال عراق رد شد چون اتحادیه میهنی 1+50‌درصد کرسی‌های شورای استانی کرکوک را به دست آورده بود و همچنین این نشست با حضور محمدشیاع سودانی نخست‌وزیر عراق برگزار شد. رییس‌جمهور عراق نیز حکم رسمی استاندار جدید کرکوک را صادر کرد.
باوجود اینکه کردها در ادامه راه از هم جدا شدند اما به هرحال کسب استانداری بعد از همه‌پرسی برای آنها یک گام رو به جلو است و باعث می‌شود دوباره بر اجرای ماده 140{مناطق مورد مناقشه} تاکید کنند. در بین احزاب کردی بدون شک اتحادیه میهنی پیروز اصلی این انتخابات بود چون علاوه‌بر کسب نتایج مطلوب در انتخابات شورای استانی کرکوک و بقیه مناطق مورد مناقشه، استانداری کرکوک را نیز کسب کرد و حالا می‌تواند با استفاده از این کارت به استقبال انتخابات پارلمان کردستان برود تا نخست‌وزیری یا ریاست اقلیم کردستان را از چنگ حزب دموکرات دربیاورد.
باوجود اینکه می‌توان از جریان‌های مختلف بازنده در نشست بغداد نام برد اما به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین بازنده مربوط به ترکمن‌هاست. اگر از لحاظ قومیت به قضیه نگاه کنیم مناصب استانداری، معاونت اول استاندار و ریاست شورای استانی بین کُردها{اتحادیه میهنی} و اعراب{ ائتلاف قیاده}تقسیم شد و دست ترکمانان از این مناصب کوتاه ماند.
در همین رابطه به نظر می‌آید ترکمانان مثل دوره قبل فریب اعراب را خوردند زیرا اعراب در مذاکره با کُردها توانستند ریاست شورای استانی و معاونت اول استاندار را به دست بیاورند. نجات حسین عضو سابق شورای استانی کرکوک در گفت‌وگو با صدای آمریکا گفته بود در دوره قبل بنده تلاش زیادی برای راضی کردن ترکمن‌ها برای مذاکره با کردها انجام دادم تا پست معاونت اول استانداری برای ترکمن‌ها باشد اما اعضا مخالفت کردند. وی در ادامه افزود: در آن دوره اعراب توانستند معاونت اول استانداری را در مذاکرات پنهانی با کردها به دست بیاورند.
در چنین شرایطی اگر جبهه ترکمانی پست‌های اختصاص شده را نگیرد، اعضای شورای استانی پست‌ها را به ترکمانان نزدیک به ایران واگذار می‌کنند که یک شکست دیگر برای ترکمانان وابسته به ترکیه است.