چالش زیرساخت‌های ناکافی

گروه حمل‌و‌نقل- امروزه ضرورت بهره‌مندی از ظرفیت‌های دریایی کشور در حوزه حمل‌ونقل موضوعی است که بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. با وجود اینکه کشور ما بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر سواحل اصلی، جزیره‌ای و رودخانه‌ای دارد، شاهد آن هستیم که سهم بسیار پایینی در تولید ناخالص داخلی ایران از حوزه کسب‌وکارهای دریایی است. از همین رو اهمیت اقتصاد دریا‌محور مورد تاکید مقامات کشور قرار گرفته است.
شهریور سال گذشته سیاست‌های کلی برنامه هفتم از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد که در بند ۱۱ آن به تحقق سیاست‌های کلی آمایش سرزمین با توجه به مزیت‌های بالفعل و بالقوه و اجرایی کردن موارد برجسته آن با توجه ویژه بر دریا، سواحل، بنادر و آب‌های مرزی تاکید شد.
ابراهیم رییسی رییس‌جمهوری آذر سال گذشته بخشنامه خط‌مشی‌ها و چارچوب کلان برنامه هفتم توسعه را ابلاغ کرد که در موضوعات کلیدی آن، به رشد اقتصادی عدالت‌محور با رویکرد ارتقای بهره‌وری با تاکید بر اقتصاد دریامحور اشاره شده، چراکه موضوعاتی مانند انرژی و ترانزیت یا اقتصاد دریامحور موتورمحرکه و کانون رشد اقتصادی و افزایش تولید هستند.
پیش از آن نیز محسن رضایی معاون اقتصادی رییس‌جمهوری عنوان کرده بود: امروز برای دسترسی به دریا جنگ‌ها انجام می‌شود، اما ایران علی‌رغم اینکه دریا دارد از دریا هیچ استفاده‌ای نمی‌کند. باید از فرصت‌ها استفاده کنیم. برای سرعت دادن و شتاب دادن به اقتصاد کشور، باید بحث توسعه دریامحوری را در دستور کار قرار دهیم و از همه کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و همه ایرانیان داخل و خارج از کشور درخواست داریم تا سرمایه و ایده‌های خود را درخصوص سواحل و دریاهای ایران به کار ببندند.
به گفته مسعود پل‌مه دبیرکل انجمن کشتیرانی ایران، اگر‌چه در ایران بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر سواحل اصلی، جزیره‌ای و رودخانه‌ای داریم، اما متاسفانه سهم بسیار پایینی در تولید ناخالص داخلی ایران از حوزه کسب‌وکارهای دریایی است، این در حالی است که پیشرفته‌ترین شهرها، توسعه‌یافته‌ترین کارخانجات و فعالیت‌های اقتصادی، در کنار سواحل شکل گرفته و بالندگی آن کشورها را رقم می‌زند و علت آن هم نگاه عمیق اجتماعی و اقتصادی از دریچه دریاست.
لزوم آسیب‌شناسی صنایع کشتی‌سازی
یک کارشناس در امور حمل‌ونقل دریایی گفت: بدون توسعه و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای و حل مشکلات بانکی امکان توسعه اقتصاد دریامحور وجود ندارد.
مسعود دانشمند کارشناس اقتصادی و متخصص در امور حمل‌ونقل دریایی اظهار کرد: آنچه به عنوان اقتصاد دریامحور شناخته می‌شود را می‌توان به ۶ بخش تقسیم کرد که بخش اول آن کشتی‌سازی، دوم کشتیرانی، سوم خدمات به کشتی‌ها، چهارم شیلات، پنجم گردشگری دریایی و ششم حوزه حمل‌ونقل است.
او در توضیح شرایط کار در بخش نخست توسعه اقتصاد دریامحور گفت: اگر بخواهیم کشتی بسازیم و با صنایع کشتی‌سازی اطراف خود مانند ژاپن رقابت کنیم نیاز به توسعه زیرساخت‌های خاصی است. از قدیم در شمال و جنوب کشور صنایع کشتی‌سازی داشته‌ایم، اما چندان موفق نبوده‌ایم، به همین جهت نیاز به کار کارشناسی و آسیب‌شناسی در این حوزه است.
معضل تحریم‌های اقتصادی
دانشمند اظهار کرد: به‌ طور مثال برای ساخت کشتی در چین، کشتی‌ساز ۱۰ درصد قرارداد را ابتدای پروژه از مشتری دریافت می‌کند، ۹۰ درصد باقیمانده از محل تسهیلات بانکی تامین اعتبار می‌شود که پس از ساخت کشتی مشتری با بانک عامل طرف حساب است و کشتی در رهن بانک می‌ماند، اما در ایران چنین امکانی وجود ندارد.
این کارشناس اقتصادی به آنا گفت: در تعمیر و نگهداری کشتی به دلایل وجود عوامل تحریمی و بانکی و گمرکی چندان موفق نبوده‌ایم. به ‌طور مثال یک کشتی برای تعمیرات برنامه‌ای سه روزه می‌ریزد، اما در اینجا از روز چهارم اگر کشتی تعمیر نشده باشد، دچار ضرر و زیان خواهد شد.
او اظهار کرد: در این حین به دلایل بانکی قادر به دریافت دستمزد تعمیر نیستیم یا به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم قطعات را به موقع تهیه کنیم، همچنین کشتی‌ها به دلیل مسائل تحریمی نگران درگیر شدن با تحریم‌های ثانویه هستند.
اهمیت تقویت زیرساخت‌های اقتصادی در بخش حمل‌و‌نقل جاده‌ای
دانشمند در تشریح حوزه سوم اقتصاد دریایی گفت: در بخش خدمات به کشتی‌ها که شامل تهیه ملزومات و آذوقه و سوخت می‌شود نیز به دلیل مسائل بانکی توانایی فعالیت آنچنانی نداریم.
عمده مسائل ما در این حوزه به FATF مربوط می‌شود، چراکه کشتی‌ها نمی‌توانند هزینه خدمات دریافتی را به حساب‌های ایرانی انتقال دهند و پرداخت نقدی نیز مرسوم نیست.
به گفته این کارشناس حمل‌ونقل دریایی، بدون توسعه و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای و حل مشکلات بانکی امکان توسعه اقتصاد دریامحور وجود ندارد و تا امروز اقتصاد دریا معطل رفع مشکلات زیرساختی مانده است.
او ادامه داد: همچنان در این حوزه برای مشتریان نگرانی‌ها در مورد تحریم‌های ثانویه وجود دارد، اما جدا از بحث‌های شیلات و گردشگری در حوزه حمل‌و‌نقل نیز دچار مشکلات فراوانی هستیم.
دانشمند گفت: برای اینکه تبدیل به یک کریدور حمل‌ونقلی قوی شویم که توانایی ایجاد ترجیح اقتصادی برای مشتریان را داشته باشد، باید از مبدأ بنادر خود شبکه منجسم حمل‌ونقل جاده‌ای داشته باشیم.
او ادامه داد: کامیون‌های فعلی ما به دلیل فرسودگی و عدم انسجام و همچنین تک‌مالکی بودن امکان پاسخگویی در‌خور به این نیاز را ندارند.
برای جابه‌جایی حدود ۱۰ میلیون تن بار باید شرکت حمل‌ونقلی با ناوگانی متشکل از ۲ هزار کامیون در اختیار داشته باشیم.
دانشمند تاکید کرد: حدود ۹۳ درصد کامیون‌های فعلی موجود در کشور ما تک‌مالکی هستند و به همین جهت امکان برنامه‌ریزی ندارند. سیستم حمل‌ونقل ریلی نیز توانایی پوشش ۱۵ درصد از بار را دارد. به همین جهت تهیه زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و سازماندهی شرکت‌های منسجم غیرقابل
اجتناب است.