چالش‌های پزشکیان و کابینه حداقلی

گروه سیاسی- ماراتن بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی مسعود پزشکیان در مجلس از صبح امروز آغاز شد. جلسه‌ای که به‌گفته سخنگوی هیات‌رییسه مجلس با حضور رییس‌جمهور و کابینه جدید برگزار می‌شود و دست‌کم تا چهارشنبه هفته جاری ادامه می‌یابد تا نمایندگان هر روز در دو نوبت صبح و بعدازظهر، صلاحیت وزیران پیشنهادی را مورد بررسی قرار دهند. علیرضا سلیمی که با اشاره به اتمام مهلت یک‌هفته‌ای بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی در کمیسیون‌های تخصصی و جلسات فشرده‌ای که 19وزیر پیشنهادی مسعود پزشکیان در طول هفته گذشته با حضور در کمیسیون‌ها و البته فراکسیون‌های سیاسی و غیرسیاسی مجلس، با نمایندگان برگزار کردند، درباره چگونگی بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی در صحن علنی مجلس توضیح داده و در این رابطه می‌گوید: «بنابر آیین‌نامه داخلی مجلس، رییس‌جمهور امروز شنبه، در اولین روز بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی در صحن علنی مجلس، برای دفاع از کابینه خود در صحن حاضر می‌شود تا از فرصت قانونی ۲‌ساعت و ۳۰‌دقیقه‌ای خود برای صحبت درباره دلایل انتخاب وزیران و درمجموع دفاع از کابینه پیشنهادی‌اش استفاده کند.» این نماینده اصولگرای مجلس همچنین با اشاره به ادامه روند بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی پس از نطق رییس‌جمهور، گفت: «در ادامه ۵‌نماینده مخالف و ۵‌نماینده موافق هرکدام به مدت ۱۵‌دقیقه درباره کابینه پیشنهادی صحبت می‌کنند اما بعد از آن رای‌گیری نمی‌شود، بلکه بعد از اظهارات نمایندگان، بحث و بررسی برای تک‌تک وزیران به‌ترتیب حروف الفبای وزارتخانه شروع می‌شود.» به‌گفته سلیمی، «در زمان بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی، ابتدا گزارش کمیسیون یا کمیسیون‌های مرتبط درباره وزیر پیشنهادی قرائت می‌شود، سپس ۲نماینده مخالف و ۲نماینده موافق هرکدام به مدت ۱۵‌دقیقه صحبت کرده و وزیر پیشنهادی ۳۰‌دقیقه به تشریح برنامه‌های خود می‌پردازد که البته می‌تواند قسمتی از این وقت را استفاده نکرده تا در اختیار رییس‌جمهور قرار دهد که رییس‌جمهور در آخرین جلسه مجلس با استفاده از وقت وزیران به‌صورت یکجا از آنان دفاع کند.» سخنگوی هیات‌رییسه مجلس همچنین یادآور شد: «اخذ رای از نمایندگان درباره وزیران پیشنهادی و شمارش آرا بعد از بررسی صلاحیت ۱۹وزیر پیشنهادی و احتمالا در جلسه چهارشنبه انجام خواهد شد.»
آنطور که سخنگوی هیات‌رییسه مجلس توضیح داده، وزیران پیشنهادی می‌توانند در صورت تمایل، بخشی از فرصتی را که برای دفاع در اختیارشان قرار می‌گیرد، در اختیار رییس‌جمهور قرار دهند تا در روز پایانی، فرصت نطق داشته باشد و بتواند از کلیت کابینه پیشنهادی خود دفاع کند. این اما به معنای آن نیست که اگر چنین اتفاقی نیفتاد، رییس‌جمهور مجبور است از تمام فرصت 2‌ساعت و 30‌دقیقه‌ای خود در روز نخست استفاده کند و هیچ فرصتی برای صحبت در روز پایانی در اختیار نخواهد داشت. چه آنکه مسعود پزشکیان می‌تواند از آن فرصت 2ساعت و 30‌دقیقه‌ای به هر نحوی که بخواهد استفاده کند. بدین‌ترتیب که او می‌تواند یا از این فرصت به‌صورت یکجا در ابتدای کار بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی استفاده کند یا بخشی از زمان را در ابتدای کار و بخشی را در انتهای روند بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی در روز چهارشنبه استفاده کند و حتی از تمامی فرصتی که بنابر قانون در اختیارش قرار می‌گیرد، در انتهای روند بررسی صلاحیت پیشنهادی استفاده کند. با این همه اما بعید است پزشکیان در آغاز کار پشت تریبون حاضر نشود. چه آنکه در این صورت، ممکن است برخی نمایندگان، این اقدام را به‌نحوی مصداق بی‌احترامی به مجلس برداشت کنند. آن هم در شرایطی که ترکیب مجلس چندان همسو با پزشکیان و حامیانش نیست. پزشکیان البته نه‌تنها در 2‌دهه گذشته همواره یکی از نمایندگان مجلس بوده، بلکه حتی در همین مجلس دوازدهم نیز صاحب کرسی است. کرسی نمایندگی مردم تبریز که البته باتوجه به آغاز به کار او در مقام رییس‌جمهور ایران و برگزاری مراسم تنفیذ و تحلیف، عملا از آن استعفا کرده و بنابر آنچه در قانون در این زمینه آمده، حتی نیاز نیست که رسما اعلام کناره‌گیری کند. با این همه این تحولات، منجربه آن نمی‌شود که او و نمایندگان، ناگهان روابط صمیمی و نزدیک‌شان را از یاد ببرند. با این همه اما او اگرچه یکی از نمایندگان همین مجلس بوده و تا همین چندهفته پیش نیز کنار دیگر نمایندگان، در جلسات علنی و کمیسیون‌ها حاضر می‌شد اما به هر حال او، حتی در آن زمان که رسماً یکی از نمایندگان این مجلس بود نیز به‌لحاظ گفتمانی و گرایش سیاسی، به فراکسیون اقلیت مجلس گرایش داشت؛ فراکسیونی که باعنوان «مستقلین ولایی» فعالیت می‌کند و از قضا وقتی در روزهای آغاز مجلس دوازدهم، اعلام موجودیت کرد، برخی منابع خبری از این نوشته بودند که این فراکسیون بنا دارد از پزشکیان برای رقابت بر سر کرسی ریاست مجلس یا دست‌کم به‌عنوان گزینه نایب‌رییسی پارلمان، حمایت کند. فراکسیونی که همچنین وقتی منابع خبری از اعلام موجودیتش خبر دادند، نام پزشکیان را به‌عنوان یکی از 15‌عضو هیات موسس آن و البته صدر اسامی این 15‌نفر منتشر کرده و بر این اساس از «مسعود پزشکیان، غلامرضا نوری‌قزلجه، مهرداد لاهوتی، فریدون همتی، احمد بخشایش، غلامرضا تاج‌گردون، فتح‌اله توسلی، عبدالکریم حسین‌زاده، محمد باقری‌بناب، علاءالدین بروجردی، مجید نصیرپور، مریم عبداللهی، عباس قدرتی، سیدفرید موسوی و مصطفی پوردهقان» علاوه‌بر ۱۵‌عضو هیات موسس این فراکسیون، بلکه همچنین به‌عنوان اعضای هیات‌رییسه موقت این فراکسیون نام بردند. نکته جالب آنکه حالا علاوه‌بر مسعود پزشکیان که به‌دلیل پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری از این جمع شده، احتمالاً غلامرضا نوری‌قزلجه نیز از این جمع جدا خواهد شد؛ چه آنکه او از سوی پزشکیان به‌عنوان وزیر پیشنهادی جهادکشاورزی معرفی شده و باتوجه به شانس قابل‌قبولش برای کسب رای‌اعتماد از مجلس، احتمالاً باید همچون پزشکیان «بهارستان» را به مقصد «پاستور» ترک کند.
با این همه اما اوضاع برای دیگر وزیران پیشنهادی پزشکیان به این سادگی نیست. البته بی‌تردید باتوجه به مواضع شفاف نوری‌قزلجه درخصوص برخی مسائل حساس همچون فیلترینگ و «طرح صیانت» در سال‌های گذشته، شاهد مخالفت‌های محافظه‌کاران با وزارت او در صحن علنی مجلس خواهیم بود اما آنطور که در این حدود یک‌هفته گذشته روشن شده، او جزو آن دسته از وزیرانی که در معرض مخالفت جدی پارلمان قرار دارند، نیست. این در حالی است که پزشکیان وقتی بالاخره از فهرست وزیران پیشنهادی خود به عنوان «دولت وفاق ملی» پرده برداشت، بسیاری از ناظران نسبت‌به حضور شماری از اعضای دولت رییسی در این جمع و نیز عدم معرفی دست‌کم یک وزیر اهل سنت و معرفی تنها یک وزیر زن در کابینه پیشنهادی انتقاد کردند. با این همه پاسخ مدافعان این ترکیب به منتقدان، این بود که پزشکیان براساس نوعی «توافق» با مجلس چنین ترکیبی را در فهرست وزیران پیشنهادی خود درنظر گرفته است.
نکته‌ای که اواخر هفته گذشته از جمله از سوی احمد زیدآبادی مطرح شد و این روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی در یادداشتی مختصر در کانال تلگرامی‌اش با طرح این پرسش که «مجلس چه خواهد کرد؟!»، نوشت: «تصور من این است که کابینه پیشنهادی پزشکیان به مجلس بر اساس «توافق» شکل گرفته است. از این‌رو به احتمال بسیار زیاد، تمام آنها از مجلس رأی‌اعتماد خواهندگرفت و از طیفی که عمدتاً شامل نمایندگان حوزه تهران است، جز چند فریاد جگرخراش کار خاصی برنخواهد آمد!» خوش‌بینی زیدآبادی نسبت‌به این گمانه‌زنی تحلیلی تا حدی بود در سطور پایانی این یادداشت خاطرنشان کرد: «اگر این پیش‌بینی درست از کار در نیاید، باید در برخی فرضیاتم نسبت به شناخت وضع موجود تجدیدنظر کنم.» هرچند همزمان تحلیلگرانی همچون عباس عبدی که نگاهی دیگر داشتند و عمده نگرانی‌شان این بود که اگر برفرض همین کابینه حداقلی یا آنطور که پزشکیان اصرار دارد «کابینه وفاق ملی» هم پشت تنگ‌نظری تندروهای مجلس چندنفری از سردارانش را از دست داد، چه؟! منتقدانی که معتقدند اگر پزشکیان بی‌توجه به فشارهای غیررسمی، کابینه مدنظر و مطلوبش را راهی مجلس می‌کرد، آن‌وقت اگر برفرض شماری از وزیران پیشنهادی موفق به جلب اعتماد مجلس نمی‌شدند، لااقل پزشکیان مجبور نبود یک‌تنه تمامی فشارها را تحمل کند. جالب آنکه حالا حتی برخی اصولگرایان نیز از همین زاویه دید به کابینه انتقاد می‌کنند. چنانکه همین دیروز سیدنظام‌الدین موسوی که در مجلس پیشین یا همان مجلس انقلابی، سخنگوی هیات‌رییسه بود و پیش از آن نیز در مقطعی، مدیریت خبرگزاری فارس را برعهده داشت، در این رابطه به ایلنا گفته: «کابینه پیشنهادی پزشکیان، کابینه متوسطی است.» این چهره اصولگرا همچنین با اشاره به آنچه پیش از این نیز در این رابطه مطرح کرده بود، می‌گوید: «شعار وحدت ملی و وفاق ملی که درباره کابینه آقای پزشکیان مطرح می‌شود، به دلایل متعددی قابل تحقق نیست و به نظرم اگر آقای پزشکیان تلاش می‌کرد یک کابینه قوی ولی همسو با خود انتخاب می‌کرد، بیشتر به نفع کشور بود.»
همزمان با طرح انتقادهایی از این دست از سوی اصولگرایانی که انتقاداتی مشابه انتقادات اصلاح‌طلبان مطرح می‌کنند، برخی اصولگرایان نیز سعی دارند با رویکردی مشابه طیفی از اصلاح‌طلبان حامی دولت همچون آنچه از سوی زیدآبادی مطرح شد، به‌نحوی فضای مجلس را برای همراهی با پزشکیان مدیریت کنند. چنانکه دیروز سید‌محمد‌حسن ابوترابی‌فرد در خطبه‌های نماز جمعه این هفته تهران گفت: «رییس جمهور فهرست کابینه دولت را به مجلس تقدیم کرد، گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که نمایندگان با الهام از ارزش‌های اسلامی و اخلاقی و رهنمودهای رهبری در چارچوب وظایف قانونی خویش از ظرفیت نهاد قانون‌گذاری برای شکل‌گیری و استقرار دولتی کارآمد و پرانگیزه و متعهد به ارزش‌های اسلام و انقلاب استفاده خواهند کرد.» خطیب موقت نماز جمعه تهران که سال‌ها سابقه حضور در مجلس را نیز در کارنامه دارد و مقاطعی در قامت نایب‌رییس مجلس فعالیت کرده، با تاکید بر اینکه «دولت محصول کار مشترک مجلس و رییس‌جمهور است»، گفت: «پرهیز از شتابزدگی و رفتارها و سخنان هیجانی و مذاکره و گفت‌وگو و تصمیم‌سازی براساس منافع ملی و مصالح عالیه نظام و اهتمام جدی به ارتقای سطح تعامل و هماهنگی مجلس و دولت، ستون‌های مجلس در تراز را استحکام می‌بخشد و ما نیازمند چنین مجلس مقتدر و هوشمند هستیم.»
همزمان با این حمایت خطیب موقت نماز جمعه که حدود 24ساعت پیش از آغاز به کار روند بررسی صلاحیت وزیران پیشنهادی، بی‌تردید می‌تواند دست‌کم بر طیفی از نمایندگان اصولگرا تاثیر بگذارد، نگرانی عمده رییس‌جمهور و حامیان دولت احتمالا بیشتر به وضعیت 3‌نفر از 19‌وزیر پیشنهادی پزشکیان مربوط است. وزیرانی که در جلسات هفته گذشته کمیسیون‌های تخصصی حاضر شدند و درنهایت برخلاف 16‌نفری که موفق به جلب موافقت کمیسیون‌های تخصصی مربوط به حوزه کاری‌شان شدند، نتوانستند نظر مثبت کمیسیون‌های تخصصی را جلب کنند. احمد میدری که به‌عنوان وزیر پیشنهادی تعاون، کار و رفاه اجتماعی معرفی شده، محسن پاک‌نژاد که برای تصدی وزارت مهم نفت به مجلس معرفی شده و البته محمد اتابک که به‌عنوان وزیر پیشنهادی صمت معرفی شده است. همزمان البته چندنفر از دیگر وزیران پیشنهادی پزشکیان همچون غلامرضا ظفرقندی وزیر پیشنهادی بهداشت به‌‌دلیل سابقه اصلاح‌طلبی با مخالف‌خوانی تندروها مواجه شده‌اند. با این همه اما باید دید در عمل در یک هفته پیش‌رو چه اتفاقاتی رقم خواهد خورد. آن هم در حالی که غلامرضا تاجگردون که ریاست کمیسیون برنامه و بودجه مجلس را نیز در کارنامه دارد، دیروز در توئیتی با اشاره به اسامی وزیران پیشنهادی کار، نفت و صمت نوشت: «وزیرانی که در کمیسیون تخصصی رای نیاوردند، تلاش کنند خودشان باشند و نگران نباشند. قاطبه نمایندگان به وزیر قوی و شایسته بیشتر توجه دارند تا وزیری که بخواهد به خاطر رای، خودسانسوری کند. نفرات بعد کمیته‌ها هم تلاش نکنند برای رای نیاوردن وزیران پیشنهادی.» با این همه اما این پرسش نیز مطرح است که اگر برفرض چندنفری از همین کابینه حداقلی نیز رای نیاوردند، واکنش پزشکیان چه خواهد بود؟! آیا آن زمان بالاخره به‌سراغ گزینه‌های اصلی خود می‌رود یا باز هم در یک گام دیگر، تن به عقب‌نشینی خواهد داد؟! او البته باید برای این پرسش نیز پاسخی درخور داشته باشد که درصورت عقب‌نشینی مجدد، چگونه می‌خواهد عملکردش در معرفی کابینه را برای افکار عمومی و پایگاه اجتماعی‌اش توجیه کند!