پیچ‌وخم کاهش نوسان در بازار

گروه بورس- پنل «تحلیل نقش صندوق‌های پوشش ریسک در بهینه‌سازی سبد سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک» در سومین روز نمایشگاه کیش‌اینوکس ۲۰۲۴ برگزار شد و در آن موضوعات مختلفی پیرامون اهمیت و کاربرد صندوق‌های پوشش ریسک
(Hedge Funds) در بازار سرمایه بررسی گردید. این پنل با حضور علی‌اکبر ایرانشاهی، رییس مرکز نظارت بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری سازمان بورس و اوراق بهادار، رامین ربیعی، مدیرعامل گروه مالی فیروزه، میثم فدایی، مدیرعامل تامین سرمایه دماوند و علیرضا ناصرپور، معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار برگزار شد که به تبیین جزئیات عملکرد و ساختار صندوق‌های پوشش ریسک پرداخته شد.
معرفی ویژگی‌های صندوق‌های پوشش ریسک
در ابتدا ایرانشاهی با توضیح اینکه صندوق‌های پوشش ریسک با هدف کسب بازده‌های بالاتر از میانگین بازار تاسیس می‌شوند تاکید کرد که این صندوق‌ها از استراتژی‌های پیچیده و متنوعی بهره می‌گیرند و وجوه سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری و مدیریت می‌کنند.
او افزود که صندوق‌های پوشش ریسک از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشمول بندهای ۱۹ و ۲۰ ماده «۱» قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و همچنین بند «ه» ماده یک قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید هستند که به منظور تسهیل سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی طراحی شده‌اند. این چارچوب قانونی نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ویژه صندوق‌های پوشش ریسک در بازار سرمایه ایران است.
ایرانشاهی در ادامه به تشریح ویژگی‌ها و الزامات مدیران صندوق‌های پوشش ریسک پرداخت و بیان کرد که مدیر صندوق باید حداقل 000/1میلیارد ریال سرمایه ثبت‌شده داشته باشد. همچنین مدیر صندوق باید سابقه مدیریت حداقل یک صندوق سرمایه‌گذاری در سهام را داشته باشد که میانگین ارزش آن صندوق در یک‌سال منتهی به درخواست، حداقل 000/2‌میلیارد ریال باشد. این معیارهای ارزیابی به‌ منظور اطمینان از تخصص و صلاحیت مدیران صندوق‌ها تنظیم‌شده و به ارائه عملکرد قابل‌قبول در مدیریت سرمایه‌گذاری منجر می‌شود. براساس دستورالعمل تاسیس و فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مدیران موظفند که سابقه و شایستگی لازم را برای اداره این نوع صندوق‌ها دارا باشند.
ایرانشاهی همچنین شرایط سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها را توضیح داد و گفت که سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های پوشش ریسک باید بیانیه ریسکِ سرمایه‌گذاری را امضا کنند. به این معنا که سرمایه‌گذار با آگاهی از ریسک‌های موجود، سرمایه خود را وارد این صندوق‌ها می‌کند.
وی افزود که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر صدور و ابطال، مدیر صندوق باید مبلغ حاصل از ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذارانی را که بیش از یک‌درصد از کل تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری را در اختیار دارند، حداکثر ظرف ۳۰روز کاری از تاریخ ارائه درخواست ابطال از محل وجوه صندوق پرداخت کند. این مقررات به‌ منظور اطمینان از پایداری و کارایی مالی صندوق‌ها وضع شده است.
علاوه بر این، ایرانشاهی تاکید کرد که مدیر صندوق باید همواره حداقل ۱۰‌درصد از سقف واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق را در تملک خود نگه دارد تا نشان‌دهنده تعهد مدیر به سرمایه‌گذاری در صندوق و هم‌راستایی منافع مدیر با منافع سرمایه‌گذاران باشد. همچنین، مدیر صندوق موظف است که سامانه‌ای برای مدیریت ریسک دارایی‌های صندوق طراحی و پیاده‌سازی کند و به ‌صورت دوره‌ای، هر سه‌ماه یک‌بار، گزارش‌های مرتبط با سنجش ریسک دارایی‌ها و ارزش در معرض ریسک پرتفوی صندوق را به سازمان بورس ارائه دهد. به‌علاوه، حداقل یکی از مدیران سرمایه‌گذاری صندوق باید دارای گواهینامه مدیریت سبد اوراق بهادار باشد تا از لحاظ صلاحیت حرفه‌ای مورد تایید قرار گیرد.
در ادامه ایرانشاهی به بیان محدودیت‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های پوشش ریسک پرداخت و تاکید کرد که این صندوق‌ها می‌توانند در واحدهای سرمایه‌گذاری دیگر صندوق‌ها به ‌صورت زیر سرمایه‌گذاری کنند:
1- واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز نوع دوم صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی اهرمی: این نوع از واحدها به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند که از اهرم‌های مالی برای افزایش بازده سرمایه‌گذاری استفاده کنند و سود بیشتری نسبت به صندوق‌های عادی کسب کنند.
2- واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز نوع دوم صندوق‌های سرمایه‌گذاری با تضمین اصل مبلغ سرمایه‌گذاری: این واحدها تضمین می‌کنند که اصل سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران حفظ شود و در عین حال امکان کسب بازدهی از سرمایه‌گذاری‌های مختلف را
فراهم می‌کنند.
3- واحدهای سرمایه‌گذاری عادی سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام: این واحدها که سرمایه‌گذاری عادی در سهام دارند به صندوق‌های پوشش ریسک امکان می‌دهند که در سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی نیز سهامدار شوند.
با توجه به این جزئیات، ایرانشاهی تاکید کرد که صندوق‌های پوشش ریسک در بهینه‌سازی سبد سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند و این نوع صندوق‌ها به دلیل استفاده از استراتژی‌های مختلف می‌توانند ریسک‌های سرمایه‌گذاری را کاهش داده و بازدهی بیشتری را برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشند.
به گفته‌ ایرانشاهی، صندوق نمی‌تواند در واحدهای سرمایه‌گذاری سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت مدیریت مدیر خود یا مشتقات آن واحدها سرمایه‌گذاری کند.
صندوق پوشش ریسک به زودی راه‌اندازی می‌شود
در ادامه، علیرضا ناصرپور، معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار در این پنل به تشریح چهار موضوع اصلی در طراحی صندوق‌های پوشش ریسک پرداخت و بر اهمیت ساختار و سیاست‌های قانونی این صندوق‌ها در بازار سرمایه تاکید کرد.
ناصرپور توضیح داد که صندوق‌های پوشش ریسک با توجه به ساختار قانونی و مقرراتی موجود در کشور طراحی شده‌اند و هدف آنها فراهم‌سازی فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی بازدهی و کاهش ریسک‌های احتمالی در سبد سرمایه‌گذاری است.
وی تاکید کرد که ساختار صندوق‌های پوشش ریسک تاحدودی مشابه ساختار پنج صندوق دیگر موجود در بازار سرمایه است اما از نظر ویژگی‌های عملکردی و قوانین نظارتی، شباهت بیشتری به ساختار صندوق‌های سهامی دارد.
ناصرپور به مساله ساختار این صندوق‌ها به‌عنوان دومین موضوع مهم اشاره کرد و بیان داشت که این صندوق‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که امکان صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری را داشته باشند یا به‌صورت صندوق‌های ETF فعالیت کنند. وی تصریح کرد که در حال حاضر مدلی که برای شروع فعالیت این صندوق‌ها تعریف‌شده، مبتنی بر صدور و ابطال واحدهاست و بر اهمیت این روش در تسهیل ورود و خروج سرمایه‌گذاران تاکید کرد.
او به انتخاب مدیران واجد شرایط به‌عنوان مساله سوم در طراحی این صندوق‌ها اشاره کرد و اظهار داشت که انتخاب مدیرانی که تجربه کافی در مدیریت صندوق‌های مشتقه و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری داشته باشند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی افزود که برای مدیریت این صندوق‌ها و تیم اجرایی آنها شرایط و الزامات مشخصی درنظر گرفته شده است تا اطمینان حاصل شود که افراد متعهد و با تجربه به اداره این صندوق‌ها می‌پردازند و می‌توانند عملکرد مطلوبی را در بهینه‌سازی بازدهی و مدیریت ریسک به نمایش بگذارند.
ناصرپور به ویژگی‌های سرمایه‌گذاران نیز به‌عنوان یکی دیگر از موضوعات اصلی در طراحی صندوق‌های پوشش ریسک اشاره کرد. او بیان کرد که این صندوق‌ها ممکن است برای حداقل سرمایه و ورود سرمایه‌گذاران به آنها محدودیت‌هایی داشته باشند. این محدودیت‌ها با هدف اطمینان از ورود سرمایه‌گذاران با آگاهی و توانایی لازم برای پذیرش ریسک‌های مربوطه اعمال می‌شود و به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند.
در پایان، وی به موضوع حدنصاب سرمایه‌گذاری‌های این صندوق‌ها پرداخت و اظهار داشت که این موضوع نیز در طراحی و تنظیم مقررات این صندوق‌ها مورد توجه قرار گرفته است. وی افزود که پتانسیل زیادی برای راه‌اندازی و توسعه صندوق‌های پوشش ریسک در کشور وجود دارد که به تجربه قبلی و توسعه صندوق‌های مشابه در بازار سرمایه برمی‌گردد.
ناصرپور اشاره کرد که در صندوق‌های کالایی با توجه به سابقه طولانی آنها اکوسیستم معاملاتی جامعی شکل گرفته است. او بیان داشت که پیشنهاد این است که نوعی صندوق پوشش ریسک ایجاد شود و این صندوق‌ها با توجه به قوانین پایه و دارایی‌های موجود امکان ورود به حوزه‌های مختلف دارایی‌ها را پیدا کنند تا سرمایه‌گذاران بتوانند به‌شکل بهینه‌تری سرمایه‌های خود را مدیریت کنند.
افزایش کارآمدی بازار با راه‌اندازی صندوق‌های پوشش ریسک
رامین ربیعی، مدیرعامل گروه مالی فیروزه در پنل تحلیل پوشش‌های ریسک در بهینه‌سازی سبد سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک صحبت کرد و دیدگاه‌های جامعی را در این زمینه مطرح کرد.
او با اشاره به اهمیت استفاده از ابزارهای پوشش ریسک در بازار سرمایه تاکید کرد که امکان کسب سود در هر شرایطی از بازار وجود دارد به‌شرط آنکه بتوان از ابزارها و روش‌های مناسب بهره برد. ربیعی امیدوار است با شکل‌گیری و توسعه صندوق‌های پوشش ریسک در ایران شاهد افزایش کارایی بازار و رشد حجم معاملات باشیم. به گفته او چنین صندوق‌هایی می‌توانند به سرمایه‌گذاران کمک کنند تا در شرایط مختلف بازار با اطمینان و آرامش بیشتری سرمایه‌گذاری کنند و از تغییرات ناگهانی و نوسانات سنگین در امان بمانند.
وی با اشاره به نگرانی‌های موجود در ایران نسبت به نوسان خاطرنشان کرد که بسیاری از سرمایه‌گذاران ایرانی از نوسان می‌ترسند و آن را عامل خطر می‌دانند. درحالی ‌که به عقیده او، نوسان ذات بازار سرمایه است و نمی‌توان از آن اجتناب کرد. ربیعی بر این باور است که نمی‌توان بازار را از نوسان زدود و این ویژگی باید به‌عنوان جزو لاینفک بازار سرمایه پذیرفته شود. او به تجربه کشورهای توسعه‌یافته و برخی از کشورهای درحال توسعه اشاره کرد که در آنها سرمایه‌گذاران حرفه‌ای حضور فعال دارند و نقش بسزایی در پایداری و رشد بازار ایفا می‌کنند. در این کشورها بسیاری از صندوق‌ها فقط به سرمایه‌گذاران حرفه‌ای ارائه می‌شوند و برای دسترسی عموم محدودیت‌هایی وجود دارد. تعریف سرمایه‌گذار حرفه‌ای هم چندان پیچیده نیست. به‌عنوان مثال کسی که حداقل ۱۰۰‌هزار دلار سرمایه دارد می‌تواند سرمایه‌گذار حرفه‌ای محسوب شود.
ربیعی با اشاره به ایالات‌متحده به‌عنوان یک نمونه از بازار مالی توسعه‌یافته، گفت که در این کشور ابزارهای سرمایه‌گذاری برای پوشش ریسک به‌وفور یافت می‌شوند و تقریبا بی‌نهایت هستند.
او اظهار تاسف کرد که این ابزارها در ایران محدود هستند اما ابراز امیدواری کرد که همین ابزارهای موجود نظیر قراردادهای آتی و مشتقه به ‌خوبی مورد استفاده قرار گیرند. به عقیده ربیعی، نباید محدودیت‌هایی بر صندوق‌های پوشش ریسک اعمال شود چراکه این محدودیت‌ها مانع رشد و توسعه بازار سرمایه خواهند شد و از استفاده موثر از ابزارهای پوشش ریسک
جلوگیری می‌کنند.
او با اشاره به برخی از مقررات محدودکننده در ایران گفت که این مقررات برای محافظت از مردم وضع شده‌اند تا افراد دارایی‌های اصلی خود را نفروشند و به بازار مالی وارد نکنند. او معتقد است که این نوع نگرانی‌ها منطقی است اما از سوی دیگر تاکید کرد که بازار سرمایه ایران به شدت به صندوق‌های پوشش ریسک نیازمند است. این صندوق‌ها می‌توانند از سرمایه‌های مردم محافظت کنند و در شرایط بحرانی از خسارت‌های مالی جلوگیری کنند.
ربیعی با اشاره به تجربه مالی ایران قبل از سال ۹۹، اظهار داشت که اگر ابزارهای پوشش ریسک پیش از آن در بازار مالی کشور موجود بودند شاید بسیاری از سرمایه‌گذاران با زیان‌های کمتری مواجه می‌شدند. او به تجربه سایر بازارهای مالی اشاره کرد که در آنها دوره‌های طولانی رونق و رکود، منجر به شکل‌گیری ابزارهای پوشش ریسک شده است.
به گفته او مدیران دارایی در این کشورها قادر بودند با استفاده از این ابزارها و قراردادهای متنوع، توانایی مقابله با نوسانات اقتصادی را کسب کنند و در شرایط مختلف اقتصادی از دارایی‌های خود محافظت نمایند.
او به فلسفه شکل‌گیری ابزارهای پوشش ریسک اشاره کرد و گفت که هدف اصلی از ایجاد این ابزارها، حفظ و ارتقای ثروت سرمایه‌گذاران بوده است. به گفته ربیعی اگر صندوق‌هایی مانند «دارایکم» در کشورهای توسعه‌یافته وجود داشت حملات آربیتراژی به این صندوق‌ها انجام می‌شد و این صندوق‌ها هرگز با ۶۰‌درصد زیر قیمت NAV معامله نمی‌شدند.
او اشاره کرد که این نوع سازوکارها در بازارهای پیشرفته به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند تا در شرایط مختلف اقتصادی از ارزش دارایی‌های خود محافظت کنند.
در ادامه ربیعی به مقایسه‌ای بین تعداد فعالان بازار سهام و بازار کریپتو در ایران پرداخت و گفت که در ماه گذشته، ۱۷۰‌هزار نفر در بازار سهام فعال بودند درحالی که در بازار کریپتو تعداد فعالان به ۱۰‌میلیون نفر می‌رسد. او تاکید کرد که این امر نشان‌دهنده علاقه و تمایل مردم به بازار کریپتو است. اما از طرفی هشدار داد که این بازار پرریسک می‌تواند منجر به از‌دست‌دادن سرمایه افراد شود.
در نهایت، ربیعی به تمرکز بیش‌ازحد بر ریسک در بازار سرمایه ایران اشاره کرد و گفت که این وسواس و نگرانی بیش‌ازحد منجر به کاهش اهمیت بازار سرمایه شده است. به گفته او رویکردهای محافظه‌کارانه و قوانین محدودکننده باعث شده‌اند تا بازار سرمایه نتواند نقش واقعی خود را در اقتصاد ایران ایفا کند و جایگاهش را در میان گزینه‌های سرمایه‌گذاری از دست بدهد.
با انتخاب ترامپ یکی از ابهامات بازار رفع شد
در نهایت میثم فدایی، مدیرعامل تامین سرمایه دماوند در این پنل به بررسی مسائل مختلف بازار سرمایه و بازار بدهی پرداخت. او با اشاره به انتخاب ترامپ در ایالات‌متحده بیان کرد که با این انتخاب برخی از ابهامات موجود در بازار برطرف شده است. به گفته فدایی، بازار سرمایه ایران در دست چند سهامدار اصلی قرار دارد و اگر مجامع عمومی را به‌عنوان یک مرجع درنظر بگیریم بخش قابل‌توجهی از سهام در اختیار سهام عدالت و صندوق‌های بازنشستگی است.
وی توضیح داد که صندوق‌های بازنشستگی به شدت به جریان نقدینگی نیازمندند و به‌دنبال تقسیم سود هستند چراکه دولت نمی‌تواند برای تامین نقدینگی به آنها کمک مالی کند. این وضعیت سبب شده است که سهام عدالت نیز همواره به‌جای دنبال کردن افزایش سرمایه، بر تقسیم سود متمرکز باشد. او تاکید کرد که نیاز است شرکت‌هایی که سهامداران خصوصی دارند از تقسیم سودهای بالا خودداری کنند تا بتوانند به تقویت و پایداری بازار کمک کنند.
فدایی همچنین به وضعیت نوسانات در بازار سرمایه اشاره کرد و خاطرنشان ساخت که پیش از سال ۹۹، بازار سرمایه ایران نسبتا کم‌نوسان بود؛ اما درحال حاضر، با وجود بازدهی پایین شاخص کل، انحراف معیار بازدهی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. او افزود که بازار مشتقات همچنان فرصت‌های جذابی برای سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند و به‌طور کلی، بازار سرمایه ایران به شدت به وجود صندوق‌های پوشش ریسک نیاز دارد تا بتواند نوسانات را کنترل کند و فضای امن‌تری برای سرمایه‌گذاران فراهم آورد.
علاوه بر این، فدایی درخصوص وضعیت بازار بدهی و انتشار اوراق دولتی و شرکتی توضیح داد که در جلسه اخیر این موضوعات به‌ویژه نوسانات شدید نرخ بهره و انتشار ناگهانی اوراق دولتی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
او اظهار کرد که یکی از چالش‌های اصلی بازار بدهی در سال‌های گذشته همین نوسانات شدید بوده است که در نتیجه آن، سرمایه‌گذاری در اوراق شرکتی با ریسک بیشتری همراه شده و شرکت‌ها را وادار به پرداخت هزینه‌های تامین مالی بالاتری کرده است.
فدایی افزود که دولت چهاردهم با اتخاذ سیاست‌های جدید در پی بازگرداندن ثبات به بازار بدهی است و قصد دارد حجم انتشار اوراق دولتی را در سال آینده ثابت نگه دارد. به گفته او دولت اعلام کرده است که تنها ۲۰۰‌هزار‌میلیارد تومان از این اوراق برای تسویه بدهی‌های دولتی به بانک‌ها استفاده خواهد شد. این اقدام می‌تواند به کاهش نوسانات نرخ بهره کمک کند و در نتیجه فضای امن‌تری برای سرمایه‌گذاری در اوراق شرکتی و دولتی فراهم آورد.
او در پایان بیان کرد که با توجه به نوسانات معمول نرخ بهره در ماه‌های پایانی سال انتظار می‌رود دولت با دقت بیشتری به انتشار اوراق دولتی بپردازد تا بازار بدهی به ثبات بیشتری برسد و سرمایه‌گذاران اطمینان بیشتری نسبت به این بازار پیدا کنند.