پیش‌شرط‌های تجارت آزاد با اوراسیا

توافق تجارت آزاد ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در حالی به آخرین مراحل اجرایی نزدیک شده است که فعالان بخش‌خصوصی نگران تداوم موانع موجود در مسیر این همکاری از جمله قوانین پیش‌بینی‌ناپذیر اقتصادی هستند.
توافق تجارت آزاد ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، تنها یک‌قدم با اجرایی شدن فاصله دارد و در انتظار تصویب در مجلس و طی مراحل قانونی برای ابلاغ نهایی است. هفته گذشته مجلس سنای قزاقستان به عنوان پنجمین کشور از کشورهای عضو این اتحادیه به قانونی شدن این توافقنامه رای مثبت داد. پیش از آن هم مجالس دیگر کشورهای اتحادیه اوراسیا یعنی روسیه، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان، با رای خود، اجرایی شدن این پیمان‌نامه منطقه‌ای را یک گام دیگر جلو برده بودند.
این موافقتنامه که اولین و کامل‌ترین موافقتنامه تجاری ایران است و پس از حدود 9‌سال مذاکره و با توجه به تجربه موفق اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی برای 500‌قلم کالا میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا تدوین شده در حالی در انتظار تصویب در مجلس شورای اسلامی است که اوایل آذرماه، کمیسیون اقتصادی مجلس به آن رای مثبت داد.
این موافقتنامه که با هدف تجارت آزاد و با تعرفه صفر حدود هزار قلم کالا نوشته شده شامل ۱۱فصل و یک ضمیمه مربوط به فهرست‌های کالایی دو طرف توافق است. ایران پیش از این، تجربه امضای موافقتنامه تجارت آزاد با سوریه را داشت که مفاد و ماهیت آن عملا با تجارت آزاد فاصله داشت. سایر توافقات ایران نیز موافقتنامه‌های ترجیحی با تعداد اقلام و عملکردی محدود بوده است. به همین دلیل بسیاری از فعالان اقتصادی، اجرایی شدن توافق تجارت آزاد با اوراسیا را تمرینی برای پیوستن اقتصاد ایران به پیمان‌نامه‌ها و سازمان‌های مهم اقتصادی دنیا مانند عضویت در سازمان تجارت جهانی می‌دانند.
فصول موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا شامل مقدمه، تجارت کالا، چاره کارهای تجاری، اقدامات فنی، اقدامات بهداشتی، قواعد مبدأ، همکاری گمرکی، حل‌وفصل اختلافات، خرید دولتی، همکاری‌های بخشی (در حوزه‌های حمل‌ونقل، انرژی، صنایع خودرو، مناطق آزاد تجاری و بنگاه‌های کوچک و متوسط) و مقررات پایانی است و در ضمیمه آن کالاهایی که مشمول حذف تعرفه نمی‌شوند، مشخص شده‌اند. مطابق این موافقتنامه، علاوه بر تسهیل تجارت و رفع موانع غیر تعرفه‌ای، تعرفه ورودی حدود ۸۷‌درصد اقلام کالایی میان ایران و کشورهای اوراسیا حذف می‌شود.
تجارت آزاد با کشورهای اوراسیا طی پنج سال گذشته به یکی از مهم‌ترین اهداف اقتصادی کشور در بخش تجارت خارجی بدل شده است. این سیاست به‌واسطه اعمال دوباره تحریم‌های اقتصادی علیه ایران از سال 1397 با قوت بیشتری دنبال شده و نتایج امیدبخشی نیز داشته است.
اجرایی شدن این پیمان‌نامه منطقه‌ای اگرچه فعالان بخش‌خصوصی را به رونق بخشی تجارت خارجی امیدوار کرده اما آنها با وجود تداوم سیاست‌های فعلی، نسبت به استفاده ایران از فرصت این توافقنامه بیمناک هستند. فعالان بخش‌خصوصی در گفت‌وگوهایی با «اتاق ایران آنلاین»، از پیش‌شرط‌های لازم بخش‌خصوصی و دولتی، با هدف استفاده حداکثری از فرصت تجارت آزاد با اوراسیا گفته‌اند.
کاظم شیردل، رییس اتاق مشترک ایران و قرقیزستان، با تاکید بر فراهم کردن زیرساخت‌های تجارت با اوراسیا از سوی دولت گفت: بخش‌خصوصی در این مسیر باید به فکر ایجاد کنسرسیوم‌های صادراتی متشکل از چند شرکت کوچک و متوسط باشد. به گفته او، اتاق ایران از الان و پیش از اجرایی شدن تجارت آزاد با اوراسیا، باید شبکه منسجمی از تشکل‌های مختلف ایجاد کند تا در مواجهه با سفارش‌های حجم بالا از سوی کشورهای اوراسیا، توان پاسخگویی در مدت‌زمان کوتاه داشته باشد.
روشنعلی یکتا، نایب‌رییس اتاق مشترک ایران و روسیه نیز در تاکید مشابهی گفته است: ظرفیت تجارت با اوراسیا زمانی محقق خواهد شد که شرکت‌های کوچک و متوسط را وارد این مسیر کنیم و اتاق ایران باید مسیر ورود این شرکت‌ها به بازار اوراسیا را هموار کند.
او با اشاره به نبود سیستم داوری‌های حقوقی برای حمایت از تجار ایرانی، خواستار فعال‌تر شدن مرکز داوری اتاق شده و گفته است: ما به دلیل تحریم‌ها در ناامن‌ترین دوران تجارت خود به سر می‌بریم. تجار به حمایت حقوقی نیاز دارند اما مرکز داوری اتاق از این موضوع غفلت کرده است. مرکز داوری ما باید برای امضای پروتکل‌های حقوقی با اوراسیا پیشقدم شود.
امیر عابدی، رییس اتاق مشترک ایران و قزاقستان بر رفع نااطمینانی تا در اقتصاد، برای استفاده از مزیت‌های تجارت آزاد با اوراسیا تاکید کرده است. به گفته او، تا زمانی که سیاست‌ها در کشور ما به سمت ثبات و چشم‌انداز روشن از آینده اقتصادی به نفع معیشت مردم و فعالان اقتصادی نرود، نمی‌توانیم از این تجارت آزاد به خوبی استفاده کنیم. او گفت: توان تولید رقابتی ما به دلیل ناترازی هر روز کاهش پیدا می‌کند و تولیدکننده درگیر موانعی خارج از اراده خودش است.
هادی تیزهوش تابان، رییس اتاق مشترک ایران و روسیه هم در موضعی مشابه گفته است: پیش‌بینی‌ناپذیری قوانین اقتصادی، فرسودگی و نقص ناوگان حمل‌ونقل دریایی، جاده‌ای و ریلی و چند نرخی بودن ارز، فرصت تجارت آزاد با اوراسیا را از ما خواهد گرفت. او تاکید دارد: اگر مسیر تجارت با اوراسیا هموار شود، بخش‌خصوصی آماده است که صادرات به اوراسیا را متحول کند.