پیشتازان پتروشیمی در نگاه بنیادی

احسان کشاورز- صنعت شیمیایی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های بازار سرمایه ایران نقش بسزایی در تولید، صادرات و ایجاد ارزش‌افزوده در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. در سال مالی منتهی به ۳۰ آذر ۱۴۰۳، شرکت‌های فعال در این صنعت عملکرد متفاوتی را از لحاظ سودآوری، ارزش بازار و شاخص‌های مالی تجربه کرده‌اند. داده‌های موجود نشان می‌دهند که برخی شرکت‌ها مانند پتروشیمی مارون، نوری و زاگرس سود قابل‌توجهی به دست آورده‌اند در حالی که برخی دیگر مانند پتروشیمی آبادان (شپترو) و پتروشیمی شازند (شاراک) با زیان مواجه بوده‌اند. بررسی شاخص‌هایی نظیر سود خالص، سود عملیاتی و سود هر سهم (EPS) نشان می‌دهد که شرکت‌هایی مانند پتروشیمی مارون و نوری از نظر سودآوری در جایگاه بالاتری نسبت به سایرین قرار دارند. در مقابل شرکت‌هایی همچون شپترو و شاراک با کاهش سودآوری و زیان مواجه شده‌اند که می‌تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله نوسانات بازار جهانی، سیاست‌های اقتصادی داخلی و قیمت مواد اولیه باشد. از سوی دیگر تحلیل شاخص‌هایی مانند نسبت قیمت به درآمد (P/E)و ارزش بازار نشان می‌دهد که برخی شرکت‌های این صنعت از جذابیت بالایی برای سرمایه‌گذاران برخوردارند در حالی که برخی دیگر با کاهش ارزش بازار و عدم جذابیت سرمایه‌گذاری مواجه شده‌اند. در این گزارش، عملکرد مالی، سودآوری و تغییرات بازار شرکت‌های منتخب بررسی و تحلیل خواهد شد.
تحلیل شاخص‌های کلیدی مالی شرکت‌های شیمیایی
صنایع شیمیایی یکی از بخش‌های مهم و تاثیرگذار در اقتصاد ایران محسوب می‌شود. با توجه به داده‌های ارائه‌شده، می‌توان به تحلیل شاخص‌های کلیدی مالی این شرکت‌ها پرداخت. شاخص‌هایی مانند ارزش بازار، نسبت E/‏P، بتا و حجم معاملات نشان‌دهنده وضعیت کلی شرکت‌ها در بازار سرمایه هستند. برای مثال شرکت‌هایی مانند پتروشیمی جم و پتروشیمی مارون با ارزش بازار بالای 1000000‌میلیارد ریال، از بزرگ‌ترین شرکت‌های این صنعت محسوب می‌شوند. این شرکت‌ها با نسبتE/‏ Pنسبتا پایین (حدود ۱۰) نشان‌دهنده ارزندگی سهام خود هستند. از سوی دیگر شرکت‌هایی مانند پتروشیمی شپترو و پتروشیمی زاگرس با نسبتE/‏P بالاتر، ممکن است با چالش‌هایی در سودآوری مواجه باشند. بتای پایین‌تر شرکت‌هایی مانند پتروشیمی مارون که برابر 37/‏0 نشان‌دهنده ریسک سیستماتیک کمتر در مقایسه با شرکت‌هایی مانند پتروشیمی شپترو (بتای 42/‏1) است که نوسانات بیشتری را تجربه می‌کنند.
بررسی سودآوری شرکت‌ها (سود ناخالص، سود عملیاتی و سود خالص)
سودآوری شرکت‌های شیمیایی از جمله مهم‌ترین معیارهای ارزیابی عملکرد آنهاست. شرکت‌هایی مانند پتروشیمی جم و پتروشیمی مارون با سود ناخالص بالای 40000‌میلیارد ریال و سود عملیاتی بیش از 30000‌میلیارد ریال، عملکرد بسیار قوی‌ای را از خود نشان داده‌اند. این شرکت‌ها با حاشیه سود ناخالص (GP Margin) بالای ۲۰درصد و حاشیه سود عملیاتی (OP Margin) حدود ۲۰درصد، نشان‌دهنده مدیریت هزینه‌های عملیاتی و تولیدی کارآمد هستند. از سوی دیگر شرکت‌هایی مانند پتروشیمی شپترو با سود ناخالص منفی و سود عملیاتی منفی، با چالش‌های جدی در سودآوری مواجه هستند. این شرکت‌ها نیازمند بازنگری در استراتژی‌های تولید و کاهش هزینه‌ها هستند تا بتوانند به سودآوری برسند. سود خالص نیز به عنوان معیار نهایی سودآوری، نشان‌دهنده عملکرد کلی شرکت‌هاست. شرکت‌هایی مانند پتروشیمی جم و پتروشیمی مارون با سود خالص بالای 29000‌میلیارد ریال عملکرد بسیار خوبی داشته‌اند در حالی که شرکت‌هایی مانند پتروشیمی شپترو با سود خالص منفی 4481‌میلیارد ریال، در وضعیت نامطلوبی قرار دارند.
تحلیل سود هر سهم (EPS) و روند تغییرات آن
سود هر سهم (EPS) یکی از مهم‌ترین شاخص‌های مالی برای سهامداران است که نشان‌دهنده سودآوری شرکت به ازای هر سهم است. شرکت‌هایی مانند پتروشیمی جم با EPS حدود 1625ریال و پتروشیمی مارون با EPS حدود 4965ریال، عملکرد بسیار خوبی را از خود نشان داده‌اند. این شرکت‌ها با افزایش سود هر سهم در مقایسه با دوره‌های گذشته، نشان‌دهنده رشد سودآوری و افزایش ارزش برای سهامداران هستند. از سوی دیگر شرکت‌هایی مانند پتروشیمی شپترو با EPS منفی ۴۴۸ریال و پتروشیمی زنجان با EPS منفی 29/‏1ریال، با کاهش سود هر سهم مواجه شده‌اند. این کاهش EPS می‌تواند ناشی از افزایش هزینه‌ها، کاهش فروش یا مشکلات عملیاتی باشد. روند تغییرات EPS در شرکت‌های برتر مانند پتروشیمی جم و پتروشیمی مارون مثبت بوده است در حالی که شرکت‌های زیان‌ده مانند پتروشیمی شپترو و پتروشیمی زنجان با روند منفی مواجه شده‌اند.
مقایسه عملکرد شرکت‌های برتر و زیان‌ده
در مقایسه عملکرد شرکت‌های برتر و زیان‌ده در صنعت شیمیایی می‌توان به تفاوت‌های قابل‌توجهی در شاخص‌های مالی و سودآوری اشاره کرد. شرکت‌های برتر مانند پتروشیمی جم، پتروشیمی مارون و پتروشیمی پارس با سود ناخالص، سود عملیاتی و سود خالص بالا، نشان‌دهنده مدیریت کارآمد و استراتژی‌های موفق در تولید و فروش هستند. این شرکت‌ها با حاشیه سود ناخالص و عملیاتی بالا توانسته‌اند هزینه‌های خود را به خوبی کنترل و سودآوری بالایی را برای سهامداران ایجاد کنند. از سوی دیگر، شرکت‌های زیان‌ده مانند پتروشیمی شپترو، پتروشیمی زنجان و پتروشیمی ممسنی با سود ناخالص و عملیاتی منفی، نشان‌دهنده مشکلات جدی در مدیریت هزینه‌ها و تولید هستند. این شرکت‌ها نیازمند بازنگری در استراتژی‌های خود هستند تا بتوانند به سودآوری برسند و از زیان‌دهی خارج شوند. در نهایت عملکرد شرکت‌های برتر نشان‌دهنده پتانسیل بالای صنعت شیمیایی در ایران است در حالی که شرکت‌های زیان‌ده نیازمند اصلاحات اساسی در مدیریت و استراتژی‌های خود هستند.
شرکت‌های با بالاترین سودآوری
بررسی عملکرد مالی شرکت‌ها در دوره منتهی به 30آذر 1403 نشان می‌دهد که شرکت پتروشیمی نوری با سود خالص 60079‌میلیارد تومان، صدرنشین جدول سودآورترین شرکت‌هاست. پس از آن، پتروشیمی مارون با سود 39722‌میلیارد تومان و شرکت آریا ساسول با 33391‌میلیارد تومان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. پتروشیمی جم با سود 29261‌میلیارد تومان و شرکت پتروشیمی شجم با 4017‌میلیارد تومان در جایگاه‌های چهارم و پنجم قرار گرفته‌اند. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از مزیت‌های رقابتی در زنجیره ارزش پتروشیمی و تثبیت سهم بازار خود توانسته‌اند عملکرد درخشانی را به ثبت برسانند.
شرکت‌های با زیان عملیاتی و خالص
در سوی دیگر برخی شرکت‌ها با زیان‌های سنگینی مواجه شده‌اند. پتروشیمی آبادان (شپترو) با زیان 4481‌میلیارد تومان بیشترین زیان را در بین شرکت‌ها ثبت کرده است. پس از آن، شرکت پتروشیمی شازند (شاراک) با زیان 2973‌میلیارد تومان در جایگاه دوم قرار دارد. از دیگر شرکت‌های زیان‌ده می‌توان به شرکت صنایع رنگ‌سازی ایران (شرنگی) با 1781‌میلیارد تومان زیان خالص و شرکت پتروشیمی کازرون (کازرو) با 2498‌میلیارد تومان زیان اشاره کرد. زیان‌دهی این شرکت‌ها عمدتا ناشی از افزایش هزینه‌های عملیاتی، کاهش تقاضا و برخی مشکلات تولیدی و مدیریتی است که نیازمند اصلاحات ساختاری در آینده خواهد بود.
تحلیل ارزش بازار و شاخص‌های سرمایه‌گذاری
ارزش بازار شرکت‌های پتروشیمی در این دوره دستخوش نوساناتی بوده است. شرکت‌های سودآور مانند نوری و مارون همچنان از وضعیت مطلوبی در بازار برخوردارند و نسبت‌های مالی آنها نشان‌دهنده بازدهی مناسب برای سهامداران است. در مقابل، شرکت‌های زیان‌ده با کاهش ارزش سهام خود مواجه شده‌اند. شاخص‌های نقدینگی و نسبت‌های سودآوری بیانگر این است که شرکت‌های بزرگ پتروشیمی همچنان قدرت رقابت‌پذیری بالایی دارند اما شرکت‌های کوچک‌تر برای حفظ بقا نیازمند سیاست‌های جدید مدیریتی و اصلاحات مالی خواهند بود.
تحلیل ارزش بازار و شاخص‌های سرمایه‌گذاری
در بررسی ارزش بازار شرکت‌های پتروشیمی می‌توان مشاهده کرد که شرکت‌های سودآور با افزایش تقاضای سرمایه‌گذاران برای سهام خود، همچنان جایگاه مطلوبی را در بازار سرمایه حفظ کرده‌اند. پتروشیمی نوری با ارزش بازاری بیش از 90هزار‌ میلیارد تومان در صدر شرکت‌های برتر از لحاظ سرمایه‌گذاری قرار دارد در حالی که شرکت‌های مارون و آریا ساسول نیز با ارزش بازار 75 هزار‌ میلیارد تومان و 70 هزار‌ میلیارد تومان به ترتیب در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند. روند کلی بازار نشان می‌دهد که شرکت‌هایی با ساختار مالی قوی، نرخ‌های بالای بازده دارایی (ROA) و سودآوری مستمر، همچنان در اولویت سرمایه‌گذاران هستند. در مقابل، شرکت‌هایی که در ماه‌های اخیر زیان‌های قابل‌توجهی را متحمل شده‌اند با کاهش ارزش بازار و افت تقاضا برای سهام خود مواجه شده‌اند. به عنوان نمونه پتروشیمی آبادان (شپترو) که در زمره زیان‌ده‌ترین شرکت‌های پتروشیمی قرار دارد با کاهش قیمت سهام و کاهش ارزش بازار در شرایط بحرانی قرار گرفته است. از سوی دیگر شاخص‌های نقدینگی مانند نسبت جاری و نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام نشان می‌دهد که شرکت‌های بزرگ توانسته‌اند تعادل مناسبی میان دارایی‌ها و تعهدات مالی خود ایجاد کنند در حالی که برخی شرکت‌های کوچک و متوسط برای جلوگیری از بحران مالی نیاز به اصلاحات در سیاست‌های سرمایه‌گذاری و تامین مالی دارند.
بررسی نسبت قیمت به درآمد (P/E)
نسبت قیمت به درآمد (P/E) به عنوان یکی از مهم‌ترین معیارهای ارزشگذاری سهام نشان‌دهنده انتظارات بازار از رشد سودآوری شرکت‌هاست. بررسی این نسبت در بین شرکت‌های پتروشیمی نشان می‌دهد که سهام شرکت‌هایی مانند نوری، مارون و آریا ساسول با نسبتE/‏P بین 6 تا 9 در محدوده‌ای معقول قرار دارند که بیانگر ثبات و جذابیت آنها برای سرمایه‌گذاران است. در مقابل شرکت‌های زیان‌ده و کم‌بازده با نسبتE/‏P بالا یا حتی منفی، به دلیل کاهش سودآوری و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری، مورد استقبال چندانی قرار نگرفته‌اند. به عنوان مثال، پتروشیمی شازند (شاراک) و شپترو با نسبتE/‏P بیش از 20 یا منفی نشان‌دهنده چشم‌انداز نامطلوبی از نظر سودآوری هستند. در بازار سرمایه، سرمایه‌گذارانی که به دنبال فرصت‌های بلندمدت و کم‌ریسک هستند، بیشتر به سهامی با E/‏P متعادل و سود تقسیمی پایدار تمایل دارند در حالی که سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر ممکن است در دوره‌های نوسانی به خرید سهام شرکت‌های باE /‏ Pبالا به امید بهبود عملکرد آنها بپردازند. در مجموع، تحلیل این شاخص نشان می‌دهد که شرکت‌های پتروشیمی بزرگ و سودآور همچنان گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری پایدار هستند اما شرکت‌های کوچک‌تر و زیان‌ده نیاز به تحولات جدی در مدل‌های کسب‌وکار خود دارند تا بتوانند جذابیت خود را برای سرمایه‌گذاران افزایش دهند.
تحلیل ارزش بازار شرکت‌های منتخب
با نگاهی دقیق‌تر به ارزش بازار شرکت‌های منتخب پتروشیمی مشخص می‌شود که پتروشیمی نوری با ارزش بازاری بیش از 90 هزار‌ میلیارد تومان در جایگاه نخست قرار دارد و پس از آن مارون و آریا ساسول نیز به ترتیب در محدوده 75هزار‌ میلیارد تومان و 70هزار‌ میلیارد تومان ارزشگذاری شده‌اند. این شرکت‌ها به دلیل ثبات در سودآوری، افزایش ظرفیت‌های تولیدی و بهره‌گیری از بازارهای صادراتی توانسته‌اند جایگاه مناسبی را در بازار سرمایه کسب کنند. در مقابل برخی شرکت‌های کوچک‌تر و زیان‌ده با افت ارزش بازار مواجه شده‌اند. پتروشیمی آبادان (شپترو) و شرکت پتروشیمی زاگرس از جمله شرکت‌هایی هستند که به دلیل کاهش درآمدهای عملیاتی و افزایش هزینه‌های تولید، با افت ارزش سهام روبه‌رو بوده‌اند. روند کلی بازار نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که دارای ترازنامه قوی، نسبت‌های مالی پایدار و سود نقدی مستمر هستند، همچنان از استقبال سرمایه‌گذاران برخوردارند. شاخص بازده سرمایه (ROI) و نسبت سود به فروش (Profit Margin) در شرکت‌های بزرگ، بیانگر توانایی این شرکت‌ها در مدیریت هزینه‌ها و افزایش حاشیه سود است. در مجموع، تحلیل ارزش بازار شرکت‌های پتروشیمی نشان‌دهنده تاثیر عوامل بنیادی مانند ساختار مالی، میزان سودآوری و توانایی مدیریت هزینه‌ها در جذب سرمایه‌گذاران و حفظ ارزش سهام در بازار است.
تحلیل ساختار دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت‌های پتروشیمی
بررسی ترازنامه شرکت‌های پتروشیمی نشان می‌دهد که میزان دارایی‌های جاری و غیرجاری در میان شرکت‌های بزرگ و کوچک تفاوت معناداری دارد. پتروشیمی نوری با دارایی کل 933 هزار‌ میلیارد ریال در صدر شرکت‌های این صنعت قرار دارد در حالی که پتروشیمی مارون و آریا ساسول نیز به ترتیب با 595هزار‌ میلیارد ریال و 287هزار‌ میلیارد ریال دارایی، جایگاه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند. در سوی دیگر برخی شرکت‌های کوچک مانند پتروشیمی زنجان و ممسنی دارایی‌های محدودتری داشته و بخش عمده‌ای از منابع آنها در قالب بدهی‌ها تعریف شده است. از منظر بدهی‌ها، شرکت‌های بزرگ‌تر به دلیل استفاده از ابزارهای تامین مالی و وام‌های بلندمدت، سطح بدهی بالاتری دارند اما این بدهی‌ها عموما در برابر دارایی‌های پایدار و سودآوری تضمین‌شده قرار گرفته است. نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام در شرکت‌های برتر پتروشیمی در محدوده 5/‏0 تا 5/‏1 قرار دارد، در حالی که در شرکت‌های کوچک‌تر و زیان‌ده، این نسبت گاه از 2 فراتر می‌رود که نشان‌دهنده سطح بالای اهرم مالی و ریسک اعتباری آنهاست. این موضوع اهمیت سیاست‌های مالی محافظه‌کارانه و مدیریت نقدینگی را برای این شرکت‌ها بیش از پیش نمایان می‌کند.
تحلیل روند سود تقسیمی و بازده سرمایه‌گذاری در شرکت‌های پتروشیمی
سود تقسیمی (DPS) و بازده سرمایه‌گذاری (ROI) از دیگر معیارهای مهم در تحلیل عملکرد شرکت‌های پتروشیمی محسوب می‌شود. داده‌های موجود نشان می‌دهد که پتروشیمی نوری با تقسیم سود نقدی 6675 ریال به ازای هر سهم، در جایگاه نخست از نظر سیاست‌های سود تقسیمی قرار دارد. پس از آن، پتروشیمی مارون با 4965ریال و آریا ساسول با 2428ریال در رتبه‌های بعدی جای گرفته‌اند. این شرکت‌ها به دلیل سودآوری بالا و مدیریت کارآمد هزینه‌ها توانسته‌اند سود قابل‌توجهی را میان سهامداران خود توزیع کنند. در مقابل برخی شرکت‌ها مانند پتروشیمی شازند و پتروشیمی آبادان نه‌تنها سودی برای تقسیم نداشته‌اند بلکه به دلیل زیان‌های عملیاتی با کاهش ارزش دارایی‌های خود مواجه شده‌اند. در زمینه بازده سرمایه‌گذاری، نسبت ROI در شرکت‌های بزرگ بین 12 تا 18‌درصد قرار دارد که نشان‌دهنده مدیریت بهینه منابع و بهره‌برداری م,ثر از دارایی‌هاست. در مقابل شرکت‌های زیان‌ده دارای ROI منفی بوده و به دلیل بهره‌وری پایین و هزینه‌های بالای تامین مالی، جذابیت سرمایه‌گذاری کمتری دارند. این تحلیل نشان می‌دهد که در صنعت پتروشیمی، سود تقسیمی پایدار و بازده سرمایه‌گذاری مثبت از مهم‌ترین معیارهای جذب سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه است.
عوامل تاثیرگذار بر عملکرد صنعت شیمیایی در بورس ایران
تاثیر قیمت جهانی مواد اولیه و نرخ ارز
نوسانات قیمت جهانی مواد اولیه و تغییرات نرخ ارز از مهم‌ترین عواملی هستند که بر عملکرد صنعت شیمیایی و پتروشیمی در ایران تاثیر می‌گذارند. بخش عمده‌ای از محصولات این صنعت وابسته به قیمت جهانی نفت، گاز طبیعی و فرآورده‌های پتروشیمی مانند متانول و اتیلن است. افزایش قیمت این مواد در بازارهای جهانی باعث رشد درآمد صادراتی شرکت‌های پتروشیمی می‌شود اما در مقابل افزایش هزینه‌های تامین مواد اولیه برای برخی شرکت‌های داخلی نیز چالش‌برانگیز خواهد بود. علاوه بر این، نرخ ارز به عنوان یک عامل کلیدی، تاثیر مستقیمی بر سودآوری شرکت‌ها دارد. با توجه به اینکه بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی بخش قابل‌توجهی از تولیدات خود را صادر می‌کنند، افزایش نرخ ارز منجر به رشد درآمدهای ریالی آنها می‌شود. در مقابل نوسانات شدید و سیاست‌های کنترلی بر نرخ ارز می‌تواند موجب کاهش حاشیه سود برخی شرکت‌ها شده و بر برنامه‌های توسعه‌ای آنها اثر منفی بگذارد. بنابراین مدیریت ریسک ارزی و تنظیم قراردادهای صادراتی متناسب با تغییرات نرخ ارز از جمله راهکارهای پیشنهادی برای پایداری سودآوری در این صنعت محسوب می‌شود.
سیاست‌های اقتصادی و مالی داخلی
سیاست‌های اقتصادی و مالی داخلی نیز نقش مهمی در تعیین مسیر آینده صنعت شیمیایی و پتروشیمی در ایران دارند. تصمیمات مرتبط با نرخ بهره، سیاست‌های مالیاتی، قیمت‌گذاری دولتی و مشوق‌های صادراتی می‌توانند تاثیرات قابل‌توجهی بر عملکرد شرکت‌های این صنعت داشته باشند. به عنوان مثال سیاست‌های اخیر در حوزه کنترل قیمت خوراک پتروشیمی‌ها، تاثیر بسزایی بر حاشیه سود برخی شرکت‌ها داشته است. افزایش نرخ خوراک گاز و مواد اولیه، فشار زیادی بر شرکت‌های تولیدی وارد کرده و در برخی موارد باعث کاهش رقابت‌پذیری آنها در بازارهای بین‌المللی شده است. از سوی دیگر سیاست‌های حمایتی مانند تسهیلات مالی و اعتباری، تخصیص ارز نیمایی برای واردات تجهیزات و اصلاح ساختار تعرفه‌های گمرکی می‌توانند به افزایش بهره‌وری و توسعه سرمایه‌گذاری در این صنعت کمک کنند. تحولات مرتبط با توافقات تجاری و دیپلماسی اقتصادی، نقش کلیدی در تعیین مسیر صادرات محصولات پتروشیمی دارد. به طور کلی، رویکردهای کلان اقتصادی و مالی در ایران باید به گونه‌ای تنظیم شود که ضمن حمایت از تولیدکنندگان داخلی، امکان رقابت با بازارهای جهانی را نیز برای آنها فراهم کند.