پیدا و پنهان تابلوهای مفقوده

نادر نینوایی- موزه امام علی(ع) شاید برای عموم مردم چندان شناخته‌شده نباشد، اما یکی از موزه‌های هنری مهم پایتخت است که آثاری از مجموعه‌های هنر مدرن و معاصر را در خود جای داده است. آنچه در این روزها نام این موزه متعلق به شهرداری تهران را بر سرزبان‌ها انداخته اما نه بالا رفتن میزان بازدید از آن، بلکه مفقود شدن ۳۰اثر هنری موزه است.
آثاری که یکی از اعضای شورای شهر گفته ارزش فقط یکی از آنها بالغ بر ۳۰‌میلیارد تومان برآورد شده است و در میان آنها آثاری از هنرمندان برجسته کشور از جمله آیدین آغداشلو، عنایت‌الله نوری و علی‌اکبر صادقی دیده می‌شود.
برخی گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از خروج این تابلوهای موزه‌ای از کشور و فروش حداقل ۱۴اثر از مجموع ۳۰اثر، در شهر دوبی است.
در واکنش به این خبر یکی از اعضای هیات‌مدیره سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران سعی کرده از ارزش تابلوهای مفقوده بکاهد و مدعی شده که قیمت تمامی این آثار در مجموع به 3‌میلیارد هم نمی‌رسیده و برخی از این آثار در مورد قیمت‌شان اغراق شده است.
اهمیت و جایگاه آثار مفقودشده
«عنایت‌الله نظری‌نوری» که پنج اثر مفقوده از موزه امام علی(ع) هنرِ دست اوست، متولد 1316 درمحله سرچشمه تهران است. وی فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی رشته ادبیات دانشگاه تهران بوده و دوره ممتاز نقاشی جهاد دانشگاهی هنر را گذرانده است.
نوری چندین نمایشگاه نقاشی آبرنگ و کالی‌گرافی جمعی و انفرادی در ایران، ایتالیا، سوییس، انگلستان، آمریکا و استرالیا برگزار کرده و از جمله هنرمندان شناخته‌شده کشورمان است.
چهار اثر دیگر مفقوده متعلق به «علی‌اکبر صادقی» از پیشگامان هنر نوگرای ایران است. وی از نقاشان صاحب‌نام سبک سوررئالیسم در کشور است. صادقی همچنین از هنرمندان مطرح در زمینه تصویرگری کتاب کودک و طراحی گرافیک بوده و از کارگردانان صاحب‌سبک در تاریخ پویانمایی ایران شمرده می‌شود.
دو اثر دیگر اما مربوط به مرحوم «هانیبال الخاص» نقاش، منتقد و مدرس هنری، مترجم و نویسنده آشوری‌تبار اهل ایران است.
الخاص از نقاشان نوگرای ایران بود که بیش از 35سال از زندگی‌اش را در آموزش سپری کرد اما همواره نقاشی بر کارهای دیگرش سایه افکنده بود. وی از نقاشان فیگوراتیو ایران به‌شمار می‌آید و هنرمندی تاثیرگذار بر جریان هنر نوگرای نقاشی ایران بوده است و حالا ایرانیان فرصت تماشای دو اثر این هنرمند را که در موزه امام علی(ع) قرار داشت، شاید برای همیشه از دست داده‌اند.
در لیست تابلو‌های خارج‌شده از موزه امام علی(ع) همچنین تابلوهایی از رضا هدایت، رضوان صادق‌زاده، آیدین آغداشلو، محمود جوادی‌پور، حسین محجوبی، صادق تبریزی، احمد خلیلی‌فرد، خسرو خسروی، آنه محمد‌تاتاری، حبیب توحیدی، مهدی حسینی، احمد وکیلی، علی ذاکری، طاهر شیخ‌الحکما، علی شیرازی، نعمت لاله‌ای و بابک خدابنده وجود دارد که هر یک با برگزاری نمایشگاه‌ها و عرضه تابلوهای فاخر هنری، چهره‌هایی شناخته‌شده در هنر معاصر کشور هستند.
اختلاف میلیاردی بر سر قیمت آثار
ناصر امانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران ۲۵شهریور‌ماه در تذکری به شهرداری تهران اعلام کرده بود که ۳۰تابلوی ارزشمند از موزه امام علی‌(ع) که متعلق به شهرداری تهران است، چندماه قبل از محل این موزه خارج و به بهانه برگزاری یک نمایشگاه خارج شده و هنوز به این موزه بازنگشته و معلوم نیست کجا هستند؟
امانی در تذکرش همچنین به ارزش‌ مالی و معنوی این تابلوها اشاره کرده و گفته بود که ارزش تنها یکی از تابلوهای خارج شده از این موزه، ۳۰‌میلیارد تومان است.
این اظهارات از سوی سعید صدراییان- عضو هیات‌مدیره سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران- نادرست خوانده شد. وی که به عنوان نماینده هیات‌مدیره سازمان فرهنگی- هنری شهرداری در جلسات مرتبط با فروش آثار موزه امام علی‌(ع) حضور داشته، مدعی بوده که قیمت تمامی این آثار در مجموع به 3میلیارد هم نمی‌رسیده است!
این عضو هیات‌مدیره سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران همچنین ماجرای انتشار این خبر را به منافع و انگیزه‌های شخصی و درون‌سازمانی برخی اعضای شورای شهر نسبت داد و مدعی شد: شاید در طول این چندماهی که در هیات‌مدیره سازمان مشغول به کار هستم، جزو معدود مواردی است که از صفر تا 100 آن را در جریان هستم و آن را قبول دارم. شاید تنها انتقادی که بنده به فرآیند موجود در موضوع این آثار هنری دارم، از قضا برعکس کندی این فرآیند باشد.
وی در ادامه ادعاهای خود ابراز داشت: برخی از این آثار در مورد قیمت‌شان اغراق می‌شود و برخی(آثار) به دلیل بازاری‌شدن طراح ارزش‌شان را از دست داده‌اند.
ادعای فروش آثار برای خرید آثار جدید!
یکی از ادعاهای عجیبی که اخیرا از سوی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران مطرح‌شده این بوده است که هیات‌مدیره سازمان فرهنگی- هنری شهرداری قصد داشته با فروش برخی آثار بتواند آثار جدیدی خریداری کند یا محیط آثار موجود در گنجینه را بهبود بخشد؛ ادعایی که البته بسیار دور از ذهن بوده و غیرمنطقی به نظر می‌رسد.
یکی از اعضای هیات‌مدیره سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران در این خصوص گفت: تفکری در هیات‌مدیره ایجاد و پیشنهادی داده شد مبنی بر اینکه ما با فروش برخی از این آثار بتوانیم آثار جدیدی خریداری کنیم یا محیط آثار موجود در گنجینه را بهبود بخشیم. این نگاه منجربه آن شد که ما کمیته‌ای تشکیل دادیم از دوستان تجسمی و معاونت هنری و از کسانی که قبلا با سازمان فرهنگی- هنری شهرداری ارتباط داشتند و الان نیستند و به اضافه افرادی که در حال انجام این کارهای اقتصادی هستند و در این مسیر به‌ویژه از حوزه هنری کمک بسیار موثری گرفته شد.
صدراییان مدعی شد: با توجه به اینکه حوزه هنری اساسا یک موسسه و شرکتی برای چنین اتفاقی دارد، این مساله منجربه آن شد که در یک مرتبه کل آثاری که به نظر می‌رسید شامل این ویژگی باشند، شناسایی شوند. نزدیک به ۲۰۰اثر شناسایی شدند که به دلایل مختلف اینها اصطلاحا ارزش بازاری دارند. در مرتبه دوم ما آثاری که این ایده برایشان مطرح بود که یک دانش سازمان- ارزش معنوی- هم دارند را شناسایی کردیم و کنار گذاشتیم. در جلسه‌ای با حضور بنده به عنوان نماینده هیات‌مدیره سازمان فرهنگی- هنری شهرداری و نماینده حراست، نماینده بازرسی، نماینده موزه امام علی(ع)، نماینده مدیریت تجسمی، دونفر از هنرمندان قدیمی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری و دوستان موسسه «نام» حوزه هنری این آثار قیمت‌گذاری شدند. تدبیری که بنده کردم این بود که قیمت بالاتر اثر لحاظ شود. طرف مقابل هم ابتدا مقاومت کرد اما وقتی دید قیمت‌ها به هم نزدیک هستند، پذیرفت.
وی افزود: بنا شد این آثار از موزه امام علی‌(ع) به یکی از موسسات سازمان فرهنگی- هنری شهرداری انتقال داده شود. آن موسسه و موسسه «نام» حوزه هنری به نسبت سهام مناسب شرکتی را تاسیس کنند تا مسوولیت فروش این آثار را برعهده گیرد و بعد از کسر سود آن کسی که این آثار را فروخته است با سود منطقی بعد از قیمت کارشناسی تمام آن پول یا تبدیل به اثری بشود منطبق با معیاری که عرض کردم؛ یعنی اثری که ما در گنجینه نداریم یا پولش صرف رسیدگی به گنجینه امام علی‌(ع) شود. دوستان به اندازه‌ای اذیت کردند که اساسا فرآیند، تغییر کرد و ما دو- سه مناسبت مهم از رویدادهای فروش را از دست دادیم.
تکذیب ادعاهای شهرداری تهران
به تازگی ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در واکنش به ادعاهای مطرح‌شده از سوی شهرداری و زیرمجموعه‌های آن گفت: در جلسه علنی شورای هفته گذشته عرض کردم بیشتر از دو ماه قبل به ما گزارشی از بیرون از شهرداری دادند که براساس آن ۳۰عدد تابلو از موزه امام علی(ع) به امانت داده شده و صورت‌جلسه‌اش هم موجود است، اما تابلو‌ها فروخته شده‌اند و اظهارات مقامات شهرداری درباره عدم فروش تابلوها و قیمت اعلام‌شده صحت ندارد.
وی خاطرنشان کرد: معاون شهردار در مصاحبه‌ای اعلام کرد که تابلوها به موزه برگشته‌اند، اما یکی از اعضای هیات‌مدیره گفت که برخی تابلوها به فروش رفته و قیمت کل آنها کمتر از ۳‌میلیارد تومان است. در حالی که لیست قیمت تابلوها که شهرداری ارائه داده، ۵‌میلیارد و ۳۵۰‌میلیون تومان است. این تناقض در قیمت‌گذاری و عدم رعایت مصوبه‌های سال ۸۱ هیات دولت برای فروش تابلوهای موزه‌ها مورد انتقاد قرار گرفت.
این عضو شورای شهر خاطرنشان کرد: «باید جلوی ادامه این روند گرفته شود و تابلوهای باقیمانده به سرعت به موزه بازگردانده شوند. اگر فروش تابلوها قانونی نبوده باشد، با عوامل مربوطه برخورد قانونی خواهد شد.»
وی خاطرنشان کرد: «در روزی که من درخصوص این آثار تذکر دادم توسط معاون شهردار رسما اعلام شد که این تابلوها به موزه برگشته، اما بعد عضو هیات‌مدیره سازمان اعلام کرد که برخی تابلوها به فروش رفته است. فروش تابلوهای موزه مصوبه می‌خواهد و یک روال تعریف‌شده دارد که در این فروش اصلا این روال طی نشده و ما در نامه‌ای به شهرداری این موضوع را تذکر دادیم. امسال بودجه شهرداری ۱۵۰‌هزار‌میلیارد تومان بود؛ آیا موزه نیازمند همین 3‌میلیارد تومان بوده که آثار را بفروشد تا هزینه تعمیرات بودجه را تامین کند؟ تابلویی هم که فروخته شده است قطعا باز نمی‌گردد اما با توجه به اینکه روال قانونی آن طی نشده معتقدم باید با عوامل آن برخورد شود.»
در میان این جاروجنجال‌ها، اما مهدی چمران، رییس شورای اسلامی شهر تهران در جمع خبرنگاران عجیب‌ترین واکنش را درخصوص تابلو‌های موزه امام علی‌(ع) داشت. وی گفت: «در ارتباط با موضوع مطرح‌شده، بی‌خودی شلوغ شده و بنابر برنامه‌ریزی قرار است از رییس سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران دعوت شود تا در صحن شورا در رابطه با این موضوع توضیحات خود را ارائه دهد.»
وی خاطرنشان کرد: «البته موضوع فروش برخی تابلو‌ها یک مساله مرسوم در بسیاری از موزه‌هاست.»
گفتنی است بنابر گزارشی که یکی از رسانه‌ها اخیرا با استناد به اطلاعات سایت World art Dubai منتشر کرده است، تعداد 14اثر از ۳۰اثر ارزشمند هنرمندان ایرانی که از موزه امام علی(ع) خارج شدند در کشور امارات و شهر دوبی فروخته شده‌اند و از ۱۶اثر دیگر خبری در دست نیست.