پورمحمدی با برنامه آماده آمد

«جهان‌صنعت»‌- روز گذشته مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری در حکمی «سید‌حمید پورمحمدی» را به سمت معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان برنامه و بودجه منصوب کرد؛ انتصابی که به واسطه اهمیت جایگاه این نهاد اقتصادی در تدوین برنامه‌های ۵‌ساله توسعه و همچنین قوانین بودجه سالانه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. پورمحمدی ۵۷‌ساله که تا به الان جوان‌ترین عضو دولت پزشکیان است، دارای دکترای علوم اقتصادی از دانشگاه تهران و همچنین یک رزومه بلندبالای کاری است؛ پورمحمدی قائم‌مقام رییس کل بانک مرکزی ایران در دوره ریاست محمود بهمنی، مشاور عالی رییس بانک مرکزی در دوره طهماسب مظاهری، معاون امور بانکی وزیر اقتصاد در دوره صفدر حسینی، داوود دانش‌جعفری و شمس‌الدین حسینی بوده است.
محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۸، پورمحمدی را به قائم‌مقامی بانک مرکزی منصوب کرد. پورمحمدی همچنین در سال ۱۳۹۶ به سمت معاون امور اقتصادی و هماهنگی برنامه و بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور منصوب شد. با شروع به کار دولت سیزدهم، پورمحمدی به فعالیت خود به عنوان معاون امور اقتصادی سازمان برنامه و‌ بودجه تحت ریاست مسعود میرکاظمی ادامه داد.
با این مرور کوتاه بر رزومه کاری پورمحمدی می‌توان به دو نکته پی برد؛ تجربه نسبتا زیاد او در نهادهای اقتصادی و پولی کشور و به ویژه سازمان برنامه و بودجه و همچنین فعالیت او در دولت‌های مختلف اصولگرا و اصلاح‌طلب که نشان‌دهنده شخصیت فراجناحی اوست.
در این گزارش تلاش شده برای بررسی این موضوع که در حال حاضر پورمحمدی تا چه اندازه برای ریاست سازمان برنامه و بودجه، برنامه و آمادگی دارد به واکاوی دقیق کارنامه پورمحمدی به عنوان معاون امور اقتصادی و هماهنگی برنامه و بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ بپردازیم؛ روزها و ماه‌هایی که می‌توانست تبدیل به نقطه عطفی در اقتصاد ایران شود و در حال حاضر نیز پورمحمدی می‌تواند از ثمره فعالیت خود در آن زمان بهره بسیار ببرد.
چرا سازمان برنامه و بودجه بسیار مهم است؟
پیش از بررسی عملکرد پورمحمدی در دوره مذکور، برای درک اهمیت ماموریت سازمان برنامه و بودجه به صورت خلاصه به سازوکار بودجه دولت‌ در ایران خواهیم پرداخت.
در اقتصاد ایران به طور سنتی دولت‌ها دو منشأ اصلی برای منبع مالی دارند؛ درآمدهای پایدار مانند درآمدهای ناشی از مالیات و درآمدهای نفتی که به دلیل بهره‌مندی ایران از ذخایر عظیم انرژی، بخش بزرگی از بودجه دولت‌ها به این منبع وابسته است. این در حالی است که درآمدهای نفتی دولت هم تحت تاثیر شوک قیمتی و هم شوک تحریم‌های بین‌المللی است، بنابراین هر زمان که چنین شوک‌هایی به درآمدهای نفتی دولت‌ها تحمیل شود، خلاء بسیار بزرگی در سمت منابع دولت ایجاد می‌شود. تا پیش از برنامه سوم در ایران، این خلاء‌ که ناشی از افت قیمت نفت بوده، با استقراض مستقیم دولت از بانک مرکزی تامین شده است. پس از تصویب برنامه سوم، عملا در یک دوره بهبود درآمدهای نفتی در دهه ۸۰ قرار گرفتیم که دولت با مشکل بزرگی مواجه نبوده است. در دور اول تحریم‌های بین‌المللی نیز به دلیل بالا بودن سطح منابع نفتی، کشور دچار کمبود منابع شدید نشد اما در دهه ۹۰، متاثر از شوک قیمت نفت در سال ۱۳۹۴ و همچنین تحریم‌های ناشی از خروج ترامپ از برجام، میزان درآمدهای نفتی کشور کاهش شدیدی پیدا کرد. در نتیجه در دهه ۹۰، بودجه دولت با کسری منابع قابل‌ توجهی مواجه شد.
برنامه اصلاحات ساختاری بودجه
«نقشه راه و برنامه کلی اصلاح ساختار بودجه عمومی و کاهش کسری بودجه، با افق دو ساله ۹۹-۱۳۹۸، تدوین و مصوب شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا شود و بودجه سال ۱۳۹۸ نیز در چارچوب این برنامه تنظیم گردد.» این بخشی از نامه مقام معظم رهبری در آذرماه ۱۳۹۷ مبنی بر لزوم انجام اصلاحات ساختاری بودجه است که با توجه به توضیحات فوق و پی ‌بردن به اهمیت قطع وابستگی مستقیم بودجه به درآمدهای نفتی می‌توان به اهمیت آن پی برد.
به همین منظور، سازمان برنامه و بودجه وارد عمل شد و حمید پورمحمدی، معاون امور اقتصادی و هماهنگی برنامه و بودجه وقت سازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان مسوول تدوین برنامه اصلاحات ساختاری بودجه مشخص شد. می‌توان گفت اولین اقدام شایسته پورمحمدی دعوت از برترین اقتصاددانان بنام کشور در آن زمان برای تدوین برنامه بود. نتیجه این تلاش دسته‌جمعی تدوین برنامه اصلاحات ساختاری بودجه بود.
در برنامه اصلاحات ساختاری بودجه تلاش شد هم به کفه هزینه‌های دولت و روابط نهادی توجه شود، به طوری که هزینه‌های دولت و روابط نهادی بودجه کارا شود و هم کفه پایدارسازی درآمدها و ثبات‌بخشی و عدالت‌محوری آن در اقتصاد مورد توجه قرار گیرد تا بتوان عملکرد دولت را بهینه‌تر کرده، کسری بودجه ساختاری را از بین برده و زمینه ایجاد ثبات بودجه و به تبع آن اقتصاد را فراهم آورد.
با این توضیح این طرح بر چهار محور «درآمدزایی پایدار، هزینه‌کرد کارا، ارتقای ثبات، توسعه و عدالت و اصلاحات نهادی بودجه» و بر رویکرد قطع مستقیم بودجه به نفت استوار است.
محور درآمدزایی پایدار:
1- اصلاح نظام قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی
2- اصلاح و یکپارچه‌سازی نظام مالیاتی و تامین اجتماعی
3- ساماندهی و بهینه‌سازی استفاده از دارایی‌های دولت
محور هزینه‌کرد کارا:
1- اصلاح ساختار دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های دولتی
2- اصلاح سیاست‌های حمایتی و تامین اجتماعی
محور ثبات در اقتصاد، توسعه و عدالت:
1- اصلاح نظام مالیه نفت و گاز
2- ساماندهی بدهی‌ها و تعهدات دولت
محور اصلاحات نهادی در بودجه:
1- اصلاح نظام بودجه‌ریزی
2-‌ ارتقای سند بودجه به سند مالی بخش عمومی
طبیعی است که اشاره به تمام نکات مطرح شده در این طرح تخصصی و مفصل خارج از حوصله این متن است، به همین جهت در این گزارش فقط به چگونگی شکل‌گیری روندی برای تدوین این برنامه، نقش پورمحمدی در هدایت آن و همچنین محورهای اصلی آن اشاره شد. توصیه می‌شود در صورت علاقه‌مندی به جزئیات این طرح به نسخه کامل آن که در دسترس همگان است مراجعه شود.
برنامه آماده است، پورمحمدی آمادگی دارد؟
همانطور که توضیح داده شد پورمحمدی یک برنامه مدون برای اصلاحات ساختاری بودجه که زیرنظر خود او تدوین شده در اختیار دارد؛ برنامه‌ای که می‌تواند مانند چراغ راهنمایی برای او عمل کند تا تبدیل به رییس سازمان برنامه و بودجه‌ای شود که تحولی در نظام بودجه‌ریزی ایجاد کرده و اقتصاد کشور را از کسری و تورم نجات داده است. نکته مهم این است که در ایران به دلیل نوع سازوکار اقتصاد سیاسی و روابط ذی‌نفعانی که پیرامون بودجه شکل گرفته هم مردم، هم گروه‌های سیاسی و هم سایر طبقات قدرت و حاکمیت از ذی‌نفعان بودجه هستند و تمایلی برای ایجاد اصلاحات در سمت هزینه ندارند، بنابراین این تغییر مسیر که از سازمان برنامه و بودجه می‌گذرد با دشواری زیادی روبه‌رو است.
به همین دلیل است که تاکید می‌شود پورمحمدی و معاونان او در سازمان برنامه و بودجه برای استفاده از طرح اصلاحات ساختاری بودجه باید آمادگی لازم را داشته باشند. باید منتظر بمانیم و ببینیم که پورمحمدی در جایگاه ریاست سازمان برنامه و بودجه طرح اصلاحات ساختاری بودجه را وارد فاز عملیاتی می‌کند تا هم ماموریت خود را ب صورت کامل انجام دهد و هم اقتصاد کشور را از کسری بودجه و تورم مزمن نجات دهد یا تسلیم فشار ذی‌نفعان نظام بودجه‌ریزی فعلی خواهد شد و نخواهد توانست تحولی اساسی را رقم بزند؟