19 - 10 - 2023
پرواز یک میلیارد مترمکعب آب
گروه انرژی- سخنگوی صنعت آب میگوید: تغییرات اقلیمی به‌طور سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب از آب تجدیدپذیر کشور را کاهش می‌دهد.
فیروز قاسم‌زاده این گزارش را به استناد بررسی‌های آماری از تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین اعلام کرده و میگوید که این عوامل باعث کاهش آب تجدیدپذیر در کشورها می‌شود.
بررسی‌های آماری در ۳۰ سال گذشته، بیانگر وقوع تغییرات اقلیمی شدید در ایران است که این مساله با توجه به میزان تغییرات اقلیمی جهانی، نگران‌کننده و هشداردهنده بوده و بر ضرورت تحقیق و سرمایه‌گذاری گسترده برای یافتن راهکارهای کاهش سرعت تغییرات اقلیمی در کشور می‌افزاید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تغییرات الگوی بارندگی از برف به باران یا برف به همراه یخبندان شدید، هرچند در تقویت منابع آبی ایران تاثیرگذار است، اما این تغییرات شدید بیش از آنکه جنبه مثبتی در زندگی داشته باشد، بیشتر زنگ خطر و هشداری جدی برای کلیت آب و هوایی خاورمیانه و به ویژه ایران است.
نتایج پژوهش‌های کمیته آب مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران هم بیانگر آن است که تا پایان قرن جاری، در ایران درصد شب‌‌‌ها و روزهای سرد بهشدت کاهشی و درصد روزها و شب‌‌‌های گرم بهشدت افزایشی خواهد بود.
پیامد دیگر تغییر اقلیم تا ۲۰سال آینده، تغییر پهنه‌‌‌های اقلیمی در ایران است، به‌طوری که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در استان خراسان‌رضوی، پهنه اقلیم سرد از دست خواهد رفت و با تابستان‌‌‌های خشک و بسیار گرم در ۲۰سال آینده، بیابان‌‌‌های خشک و بسیار گرم در این استان افزایش خواهد یافت. همچنین مناطقی مانند سرخس، کلات و درگز که در حال حاضر دارای اقلیم بیابانی خشک و سرد هستند، در ۲۰سال آینده به مناطق بیابانی خشک و بسیار گرم تبدیل خواهند شد.
هر دهه نیم‌درجه گرم‌تر
فیروز قاسم‌زاده سخنگوی صنعت آب میگوید: میزان این کاهش را در ایران نزدیک به یک میلیارد مترمکعب در سال است و اجرای برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی برای کاهش تبعات تغییرات اقلیمی و مصارف بالای آب در کشور امری ضروری است. ضمن اینکه یافته‌های IPCC نشان می‌دهد که هر درجه گرم‌شدن کره زمین دسترسی به منابع آب تجدیدپذیر را دست‌کم تا ۲۰ درصد برای ۷ درصد دیگر از جمعیت جهان کاهش دهد.
به گفته وی، گرمایش زمین باعث محدودیت در دسترسی ساکنان زمین به منابع آبی می‌شود و باتوجه‌به اینکه ایران به طور متوسط در هر دهه حدود نیم‌درجه سانتیگراد گرم‌تر می‌شود، اثر این افزایش دما در کاهش منابع آب در دسترس کشور حدود یک‌میلیارد مترمکعب در سال است.
سخنگوی صنعت آب براین باور است که ادامه این روند در کنار وضعیت فعلی مصارف کشور، باعث محدودیت‌های جدی در بخش‌های مختلف مصرف خواهد شد و در چنین شرایطی، فقدان برنامه‌های عملیاتی سازگاری با اقلیم، منجر به فشارهای اضافی بر سیستم‌های تامین آب می‌شود.
او میگوید: رشد مداوم جمعیت، فرسودگی زیرساخت‌ها و نبود سرمایه‌گذاری برای ارتقای آنها می‌تواند باعث تشدید تنش‌های آبی شود. بنابراین اجرای کامل برنامه سازگاری با کم‌آبی و هماهنگی دستگاه‌های مسوول در پیشبرد اهداف برنامه سازگاری با کم‌آبی ضروری است.
به گفته قاسم‌زاده، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، به‌خصوص فناوری‌هایی که توجه آنها در جهت صرفه‌جویی مصرف آب یا افزایش بهره‌وری آب در بخش‌های مختلف مصرف است، توان سازگاری با تغییرات اقلیمی را افزایش می‌دهد.
۵/۱ درجه افزایش دما
نتیجه مطالعات انجام شده در مراکز تحقیقاتی ایران نشان می‌دهد که به نسبت سال ۱۹۵۰ میلادی به‌طور متوسط دمای میانگین کشور حدود ۵/۱ درجه افزایش پیدا کرده و در کنار آن، متوسط میزان بارش حدود ۴۵ میلیمتر کمتر شده است. براین اساس کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند کاهش آب‌های زیرزمینی اتفاق افتاده است و به دنبال آن فرو نشست را خواهیم داشت .
در چنین شرایطی، توصیه کارشناسان تلاش برای کاهش گازهای گلخانه‌ای متان و دی‌اکسید کربن است. این در حالی است که در ایران این روند کاهشی نیست.
محمد جوانبخت معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا و مدیرعامل شرکت ملی منابع آب ایران در گردهمایی منطقه‌ای تغییر اقلیم (اثرات و سازگاری) میگوید: طبق گزارش مراجع معتبر، موقعیت جغرافیایی ایران در محدوده‌ای است که بیشترین تبعات منفی تغییر اقلیم متوجه آن است. تبعات این تغییرات، محدود به متوسط متغیرهای آب و هوایی نیست، بلکه بهشدت وقایع هیدرولوژیکی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. رخدادهایی از این دست طی سال‌های اخیر، به‌طور مکرر در کشور ایران و همسایگان قابل مشاهده بوده است.
او با تاکید بر اینکه توجه به راهکارهای سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم، در کنار تسکین یا کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از وظایف حاکمیتی به حساب می‌آید، گفت: باید بیش از هر اقدامی، ارزیابی دقیقی از شرایط آتی انجام داد. سپس با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، به‌خصوص فناوری‌هایی که توجه آنها در جهت صرفه‌جویی مصرف آب یا افزایش بهره‌وری آب در بخش‌های مختلف مصرف است، توان سازگاری را افزایش داد. همچنین با پایش مستمر میزان ردپای کربن در محصولات و کالاهای تولیدی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مورد توجه قرار گیرد.
«جوانبخت» توانمند‌سازی سازمان‌های رسمی و جامعه برای آمادگی در جهت سازگاری با پدیده تغییر اقلیم، را امری گریزناپذیر دانست و گفت: امروزه بیش از هر زمانی نیاز به توسعه سازمان‌های یادگیرنده داریم، سازمان‌هایی که دانش فرا می‌گیرند، دانش تولید می‌کنند، دانش به اشتراک می‌گذارند و توانایی لازم را برای تعامل با تغییرات محیطی دارند. از طرفی ارتقای حکمرانی آب در جهت تطبیق تصمیم‌گیری‌های بخش آب برای مدیریت تبعات این پدیده بسیار ضروری است. ضمن آنکه با توجه به فرابخشی بودن موضوع آب، تحقق این امر تنها معطوف به وزارت نیرو و بخش آب نیست.
بی‌مهری به آب در برنامه هفتم
در حالی که در فصل ۸ نظام مدیریت یکپارچه آب اهداف کمی برای مدیریت منابع آبی تا پایان برنامه در نظر گرفته شده است، با این حال سحر تاجبخش رییس سازمان هواشناسی کشور میگوید که در برنامه هفتم توسعه نشانی از پدیده تغییر اقلیم نیست. به گفته مقام ارشد سازمان هواشناسی، آسیب‌پذیری شدید ایران از پدیده تغییر اقلیم، ضرورت توجه به این پدیده و برنامه‌ریزی برای مقابله با پیامدهای منفی آن را مورد تاکید قرار می‌دهد.
تاجبخش همچنین گفت: پدیده تغییر اقلیم و پیامدهای خسارت‌بار آن ایجاب می‌کند که دستگاه‌های مختلف اجرایی و قانون‌گذاری کشور توجه ویژه‌ای به این پدیده داشته باشند، اما متاسفانه شاهد هستیم که در برنامه هفتم توسعه به عنوان یکی از اسناد مهم و بالادستی کشور نسبت به این پدیده بی‌توجهی شده است و نشانی از پدیده تغییر اقلیم و راهکارهای مقابله با آن را در این سند مهم نمی‌بینیم.
او با ارائه گزارشی درباره آخرین تغییرات وضعیت بارش‌های جوی و دمایی منطقه و جهان افزود: پدیده تغییر اقلیم تمام قاره‌های جهان به ویژه اروپا و آسیا را تحت تاثیر قرار داده و در این مناطق شاهد این هستیم که روند‌های بارشی- چه به لحاظ زمانی و چه به لحاظ کمی- دچار تغییر شده است.
پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی از وضعیت بحرانی منابع آبی ایران پیشنهاد کرد که نظام قیمت‌گذاری آب براساس هزینه تمام‌شده کامل آب با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی هر منطقه برای همه بخش‌های مصرف و پرداخت ایجاد شود تا بر مبنای آن یارانه مستقیم به بخش‌های دریافت‌کننده یارانه‌های آشکار و پنهان آب و اعمال تعرفه برمبنای هزینه تمام‌شده کامل آب بخشی از بحران موجود آب را کم کند.
پیشنهاد دیگر این واحد پژوهشی وابسته به مجلس این بود که نظام حسابداری ملی آب و هواشناسی در کشور مستقر شده یا اعمال اصلاحات ساختاری نهادی و حقوقی لازم برای ساماندهی و تقویت بازار، بانک، بورس و آب ایجاد شود.
بنا به پیشنهاد این مرکز، جلوگیری از خشک و بیابانی شدن کشور و ایجاد تعادل پایدار بین منابع و مصارف آب و کاهش نسبت حجم آب مصرفی کل کشور در آب‌های زیرزمینی، تعادل بخشی و احیای منابع آب زیرزمینی و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش‌های مختلف به ویژه در بخش کشاورزی از نکاتی است که می‌تواند به رفع بحران آب کمک کند، هم می‌تواند اقدامی موثر باشد. با این حال پیشنهادهای مرکز پژوهش‌ها عملا نه در لایحه ردی از آن بود و نه در مصوبات مجلس توجهی به آن شد؛ موضوعی که رییس سازمان هواشناسی نسبت به آن گلایه دارد.