پرواز موسیقی بر فراز برج آزادی

گروه فرهنگ و هنر- برج آزادی این روزها در فضایی متفاوت از تهران و دغدغه‌هایش، نفس می‌کشد. از ساختمان سیمانی تنومند و سفیدش، هر شب نوایی از یک خطه ایران پهناور به گوش می‌رسد. هنرمندان با لباس‌های محلی رنگی و سازهای محلی در رفت و آمدند و برای پایتخت‌نشینان، «آن» یا لحظه‌ای ناب همراه با موسیقی را خلق می‌کنند که به دور از هیاهوی شهری و زندگی روزمره است. در چهلمین جشنواره فجر، موسیقی اقوام را به برج آزادی برده‌اند. اجراها در دو سانس ۱۸:30 و ۲۱:30 روی صحنه می‌روند و هر سانس هم معمولا متشکل از دو گروه است. براساس این گزارش، در سومین روز از جشنواره، علاقه‌مندان به موسیقی اجراهایی از شمال کشور را شاهد بودند که در دو شب گیلان (ناصر وحدتی) و تالشی (آرمین فریدی) ساعت ۱۸:30 و شب گلستان (امین سعادتی و سیداحمد حسینی) ساعت ۲۱:30 روی صحنه رفتند. گروه «گیل و آمارد» به سرپرستی و خوانندگی ناصر وحدتی آغازگر اجراهای شب سوم در برج آزادی بود. «مقام رقص» یا «رقص مقام»، یکی از رقص‌های سنتی موسیقی گیلان است که به‌ویژه در عروسی‌ها و با ساز سرنا اجرا می‌شود. ناصر وحدتی در شب موسیقی گیلان به اجرای این مقام پرداخت. سرنا ساز با صدای پرطنین خود، ریتم‌های پرشور و هیجان‌انگیزی ایجاد کرد و حاضران را به وجد آورد. وحدتی خود در این زمینه می‌گوید: نقش سرنا تنها به این محدود نمی‌شود. زمانی که شناسنامه‌ای نبوده تا عقد آدم‌ها در آن ثبت شود، سرنا از پیوند میان یک زن و مرد خبر می‌داده است. به عبارتی در آن روزگار که آدم‌ها شناسنامه یا به اصطلاح «سه‌جلد» نداشته‌اند از مطرب‌ها می‌خواسته‌اند تا به مجالس عروسی بروند و ساز (همان سرنا) بنوازند و با این نواختن، عقد زوج جوانی را اعلام کنند و به آن رسمیت ببخشند. یعنی یک زمان، مطرب‌ها، نقش و جایگاه مهمی در مناسبات اجتماعی داشتند و همه سازها در دست‌شان بود چون مردم عادی، کشاورز بودند و نواختن نمی‌دانستند. «نی» هم به چوپان‌ها تعلق داشت. البته علاوه‌بر ساز(سرنا) و نقاره، رقاصی مقام را با کمانچه و بعدها با ویولن هم می‌نواخته‌اند. وحدتی گفت: آن زمان، مثل امروز نبود و عروسی‌ها، چهار شبانه‌روز طول می‌کشید و سرنانوازان به جشن عروسی می‌رفتند و با دمیدن در سرنا، همسایگان را خبر می‌کردند که مراسم آغاز شده؛ آنها ابتدا غمگنانه می‌نواختند؛ طوری‌که مادر و پدر عروس و بسیاری از خانم‌ها به گریه می‌افتادند. چراکه زن‌ها در آن زمان، استقلال نداشتند و ناچار بودند حتی در سخت‌ترین و غیرانسانی‌ترین شرایط هم به زندگی زناشویی خود ادامه دهند. این گریه‌ها از تردید آدم‌ها و پیش‌بینی‌ناپذیر بودن ازدواج بین دو نفر خبر می‌داد اما پس از چند دقیقه، نوازندگان به نواختن ریتم‌های شاد می‌پرداختند و حال و هوای مجلس تغییر می‌کرد.
سومین روز جشنواره میزبان گروه «کادوس تالش»
شب گیلان در سومین روز از جشنواره موسیقی فجر درحالی‌که سالنی پر از تماشاگر را در برج آزادی تجربه می‌کرد، میزبان گروه «کادوس تالش» بود. این گروه به سرپرستی آرمین فریدی، علاوه‌بر اجرای برنامه، تلاش کرد دستاوردهای این موسیقی- از جمله نی تالشی که امسال ثبت ملی شد- را به تماشاگران معرفی کرده و بر فعالیت نسل‌های مختلف تاکید داشته باشد. اعضای این گروه هم از نسل‌های مختلف انتخاب شده بودند و در میان آنها نوادگانی از هنرمندان مطرح موسیقی گیلان هم حضور داشتند که صدا و نواختنشان در جوانی برای لحظاتی تماشاگران را به وجد آورد. فریدی با نام بردن از شایان عابدی‌پور که در ثبت ملی نی تالشی نقش داشته است، یادآور شد که او روی سبک هدایت پورجوادی کار کرده است تا دستاوردهای استادان بزرگ موسیقی این منطقه به نسل‌های بعدی منتقل شود و از بین نرود. در ادامه شایان عابدی‌پور به اجرای نی تالشی به سبک هدایت پورجوادی پرداخت. اعضای گروه سپس به احترام بزرگان موسیقی تالش- پورجوادی و عصمت خانی- کلاه از سر برداشتند اما در سانس دوم از اجراهای موسیقی اقوام در جریان سومین شب از جشنواره موسیقی فجر، باز هم دو گروه تحت عنوان «شب گلستان» به اجرای برنامه پرداختند و صحنه سالن همایش‌های برج آزادی، حضور امین سعادتی (ترکمن) و سیداحمد حسینی (کتول) را تجربه کرد. این دو اجرا با استقبال کمتری به‌لحاظ تعداد تماشاگر مواجه شد اما سعادتی و گروهش توانستند با اجرای متفاوت خود، اندک تماشاگر حاضر در سالن را به وجد بیاورند.
گروه ترکمن در ابتدای هر اجرا، برای لحظاتی به توضیح درباره شعرِ قطعه و فلسفه آن می‌پرداختند و متن شعر را به زبان فارسی روایت می‌کردند که به همراهی بیشتر تماشاگران با هر قطعه می‌انجامید. این اجرای نیم‌ساعته با قطعه‌ای بی‌کلام آغاز شد و با اجرای متفاوت زنبورک‌نوازی (قاوز) از سوی یکی از اعضای گروه ادامه پیدا کرد. اجرای قطعاتی در ارتباط با عشق به ایران به‌صورت گروه‌نوازی و قطعه‌ای در توصیف ارادت به امام‌حسین(ع) بخش‌های دیگر اجرای گروه ترکمن را شامل می‌شد. بخش انتهایی اجرای موسیقی اقوام در برج آزادی، پنجشنبه، ۲۵بهمن‌ماه به گروهی از کتول و نواختن موسیقی کتولی اختصاص داشت. سیداحمد حسینی، سرپرست گروه در این اجرا با یادآوری اینکه تیتراژ سریال «پایتخت» را با همراهی گروهی از هنرمندان این منطقه اجرا کرده است، نام این قطعه را «یار نارنجی» عنوان کرد. او سپس با درخواستی برای اجرای «پایتخت» از سوی تماشاگران مواجه شد که به طنز گفت، پایتخت که فعلا دست شماست و البته در ادامه به اجرای این قطعه پرداخت. حسینی و گروهش در این اجرا که پایان‌بخش شب گیلان و گلستان بود، تلاش کردند، از طریق اجرای موسیقی، بخشی از آداب و رسوم و سنت‌های منطقه خود را برای تماشاگران و ساکنان پایتخت یادآور شوند.
واکنش حسین علیزاده به تقدیم یک روز از جشنواره به او
از طرفی روز پنجشنبه مطلبی از سوی روابط عمومی چهلمین جشنواره موسیقی فجر منتشر شد که در آن از تقدیمِ اجراهایِ سومین شبِ جشنواره موسیقی فجر به حسین علیزاده خبر داده بود. این خبر در نگاه نخست بسیار تعجب‌برانگیز بود چراکه حسین علیزاده در تمام سال‌های گذشته از چنین اتفاقاتی پرهیز داشته است. نخستین پرسشی که پس از خواندنِ این مطلب به ذهن می‌آمد این بود که آیا مسوولان جشنواره برای چنین کاری با حسین علیزاده هماهنگ کرده‌اند؟ یا اینکه بدون اطلاع او دست به چنین کاری زده‌اند؟ اما مطلبی از سوی حسین علیزاده منتشر شد که پاسخ این پرسش‌ها در آن بود. متنِ پیام علیزاده به این شرح است: «همه افتخارم در موسیقی ایران همواره عدم حضور در جشنواره موسیقی فجر بوده است؛ این جشنواره فرمایشی ا‌ست، نه هنری و نه در حد و اندازه هنر. من از هر گونه بزرگداشت از طرف ارگان‌های حکومتی بی‌نیاز هستم و پیوسته سپاسگزار مردم آگاهی هستم که بی‌دریغ پشتیبان هنر و هنرمندشان در هر شرایطی بوده‌اند. با عشق و احترام به ایران سرافراز و هنرمندان آزاده.» حسین علیزاده در سال1393 وقتی کشور فرانسه می‌خواست به او نشان شوالیه را بدهد، این نشان را نپذیرفت. این در حالی بود که گرفتن این نشان برای هنرمندان دیگر افتخاری بزرگ محسوب می‌شود. حسین علیزاده اما در آن سال این نشان را نپذیرفت و اعلام کرد که به نامِ حسین علیزاده قناعت می‌کند و هرگز پسوند یا پیشوندی به آن نخواهد افزود. شاید بهتر است مسوولان جشنواره موسیقی فجر، برای پاسداشتِ بزرگان موسیقی ایران، کمی با احترام و هماهنگیِ بیشتری اقدام کنند. چهلمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر با دبیری رضا مهدوی، ریاست احمد صدری و مدیریت اجرایی محمدعلی مرآتی، به همت معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری دفتر موسیقی ارشاد، انجمن موسیقی ایران و بنیاد فرهنگی هنری رودکی، از ۲۳ تا ۲۹‌بهمن‌ماه۱۴۰۳ در تهران و استان‌های کشور برگزار می‌شود.