پایداری اجتماعی و زیست‌محیطی شهر!

امیرحسین روان*
تحقق توسعه شهری پایدار یک چالش حیاتی برای قرن حاضر است. اصلی‌ترین مسائل مربوط به پایداری شهر به‌طور جدی و دقیق جنبه‌های اکولوژیکی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فرآیندهای توسعه شهری است. پایداری بیشتر مترادف محیط‌زیست تلقی می‌شود اما این تمام داستان نیست. پایداری فقط مربوط به محیط‌زیست نیست و در مورد برابری اجتماعی و رفاه اقتصادی نیز هست. بررسی تعادل پیچیده بین فعالیت‌های انسانی و فرآیندهای محیطی شهرها و مناطق شهری کلید پایداری واقعی است و پایداری برای سیاره زمین و برای افرادی که در آن ساکن هستند، نقطه عطف زندگی است. برای ایجاد درک انتقادی از توسعه شهری پایدار نیاز به مقابله با چالش‌های پیچیده شکل‌گیری شهرهای پایدار است. اینکه چگونه فرآیندهای توسعه شهری درک، ارزیابی و مدیریت شود از طریق یک برنامه بادقت طراحی شده که شامل سیاست شهری، برنامه‌ریزی و علوم زیست‌محیطی است، حاصل می‌شود. لازم است درکی گسترده از پیوندهای بین اکوسیستم‌های شهری، سیستم‌های شهری (برنامه‌ریزی، حمل‌ونقل، انرژی، بازیافت و…) و مشکلات چندبعدی شهرنشینی به‌ویژه آنهایی که به سیاست‌های عمومی و اجتماعی مربوط می‌شود، حاصل شود. ساختن جوامع و شهرهایی که از نسل بعدی حمایت کند یا به بیان ساده‌تر هوای نسل آینده انسان‌ها را نیز در مدت حیات خود و در مسیر استفاده از منابع طبیعی و سیر تکاملی رشد و زندگی خود در رویارویی با محیط‌زیست داشته باشد و اینکه هرکدام از ما بتوانیم تاثیر ماندگاری در مسیر زندگی‌مان داشته باشیم به درک عمیقی از چالش‌های محیطی فعلی و دانش و مهارت‌هایی که برای پاسخ به این مسائل مهم که حاصلش پایداری است، منجر می‌شود.پروژه برنامه‌ریزی برای پایداری اجتماعی شهری و توسعه مناطق شهری پایدار با هدف تشدید پایداری اجتماعی به عنوان یک مفهوم مهم و اساسی یکی از مبرم‌ترین مسائل در شهرهاست. تحقیقات نشان می‌دهد که شناخت سیاست‌ها، رویکردها، فرآیندها و مسائلی که برای آینده سیاره ما حیاتی هستند، نحوه زندگی و تصمیم‌گیری ما در مورد محیط‌زیست، ازجمله شهرهای‌مان، چگونگی ایجاد پیش‌شرط‌ها و فرصت‌ها برای تعامل افراد با جامعه و با محیط‌زیست شهری، نشانه‌ای از اهمیت مساله «پایداری اجتماعی» است و در دستور کار هر برنامه‌ریزی شهری قرار دارد. پایداری اجتماعی در تلاش است تا شرایط زندگی را برای افرادی که در حال حاضر ساکن شهرها هستند یا در آینده در شهر زندگی می‌کنند، بهبود بخشد. این یک مفهوم پرارزش و چندبعدی است که جنبه‌های متعددی از زندگی را دربر می‌گیرد. برابری اجتماعی، تنوع مشمولیت رفاه اجتماعی، انسجام در مشارکت، نمونه‌هایی از مفاهیم بسیاری هستند که ایده پایداری اجتماعی را متصورند. تا به امروز، اجماع در مورد چگونگی مفهوم‌سازی و ارزیابی پایداری اجتماعی حاصل نشده است زیرا ترتیبات اجتماعی پایدار به‌طور مشخص در جنبه‌های مختلف قابل ارزیابی است و تمرکز را از جنبه‌های «ملموس‌تر» پایداری اجتماعی مانند اشتغال و مسکن به جنبه‌های «ناملموس‌تر» مانند رفاه و احساس خوب اجتماعی سوق می‌دهد. از آنجایی که این جنبه‌های اخیر را نمی‌توان مستقل از شرایط زمینه‌ای محیط زندگی افراد ارزیابی کرد، نیاز به ارزیابی پایداری اجتماعی نیز مهم است. مطالعه مفهوم پایداری اجتماعی شهری برای شناسایی و اجرا به دو چالش روش‌شناختی می‌پردازد. اولین مورد : چالش تبدیل مفهوم گسترده پایداری اجتماعی شهری که به اهداف خاصی مربوط می‌شود و چندبعدی بودن و کلی بودن آن برای تفسیرپذیری ذهنی افراد پیچیده است و ممکن است با مطالبات ساکنین در مناطق شهری مطابقت نداشته باشد زیرا حافظ منافع عموم جامعه و محیط‌زیست است و از طرفی چالش دوم : ارزیابی پایداری اجتماعی شهری در سراسر مراحل این ایده توسعه یافته و عملیاتی کردن پایداری اجتماعی در محیط را می‌طلبد. اهدافی مانند ارتقای انسجام اجتماعی یا رفاه اجتماعی، بیشتر توسط برنامه‌ریزان تحت‌عنوان چتر پایداری اجتماعی شهری تعیین می‌شود و همین مفاهیم جهت شناسایی شاخص‌هایی برای ارزیابی پیامدهای اجتماعی در مورد پایداری شهری که عمدتا بر عوامل محیطی و اقتصادی متمرکز شده است و بیشتر جنبه اجتماعی و عمومی دارد، حیاتی است و با بررسی تاثیر برنامه‌ریزی شهری بر سطح پایداری اجتماعی شهری، یک چارچوب مفهومی کلیدی را برای پایداری اجتماعی شهری ترسیم می‌کند و سپس این چارچوب در ارتقای عدالت اجتماعی و شهرنشینی هدایت خواهد شد و اساسا توسعه شهری را درپی خواهد داشت.
* مدیر بخش خصوصی