پایان عصر جهانی شدن

فاطمه رحیمی- گسترش ویروس کرونا ساختارهای اقتصاد جهانی را که حاصل فرآیند چندین‌ساله جهانی‌شدن است، لرزانده و همکاری اقتصادی را در سطح جهان از ریل خود خارج کرده ‌است. در نتیجه، ویروس کرونا ضربان اقتصاد جهانی را آشفته کرده و در حال تخریب آثار جهانی‌شدن است. کرونا به عنوان یک پاندمی جهانی، بحران بزرگی را در سراسر جهان به وجود آورده و به موجب گسترش آثار جهانی‌شدن، بدون شک همه کشورهای جهان از پیامدهای منفی آن آسیب خواهند دید. این ویروس موجب شده شکنندگی و ضعف‌های ساختاری اقتصاد جهانی به خوبی نمایان شده و با وجود پیچیدگی و کارآمدی‌ای که در طول سال‌ها وجود داشته‌، نتواند از پس یک معضل همه‌گیر برآید. اکونومیست در آخرین شماره خود به پیامدهای مخرب اقتصادی شیوع کرونا در جهان پرداخته و این بیماری را آغازی بر پایان جهانی‌سازی می‌داند.
جهانی شدن حتی پیش از وقوع پاندمی هم به مشکل برخورده بود. سیستم باز تجاری که دهه‌ها بر اقتصاد جهان سلطه داشت، از ضربه مالی و جنگ تجاری چین- آمریکا آسیب ‌دیده بود. حال از سومین ضربه در حدود یک دهه سرگیجه گرفته چراکه تعطیلی‌ها باعث بسته شدن مرزها و توقف بازرگانی شده است. تعداد مسافران فرودگاه هیثرو نسبت به سال گذشته ۹۷ درصد کاهش یافته است؛ صادرات خودروی مکزیک در ماه آوریل ۹۰ درصد سیر نزولی داشته. با بازگشایی اقتصاد، فعالیت‌ها بهبود می‌یابند اما انتظار یک بازگشت سریع به جهان کسب‌و‌کار حرکت بی‌وقفه و تجارت آزاد را نداشته باشید. این پاندمی سفر و مهاجرت را سیاسی خواهد کرد و مردم را به سمت اتکا به خودشان سوق خواهد داد. این حرکت به سمت داخل باعث تضعیف روند بهبودی، آسیب‌پذیری اقتصاد و گسترش بی‌ثباتی ژئوپلیتیک خواهد شد.
جهان چندین دوره ادغام را پشت سر گذاشته اما سیستم تجاری که در دهه ۹۰ میلادی ظهور کرد بیش از پیش به طول انجامید. چین به کارخانه جهان تبدیل شد و مرزها به روی مردم، کالا، سرمایه و اطلاعات گشوده شد. پس از سقوط برادران لمن در سال ۲۰۰۸ اکثر بانک‌ها و برخی شرکت‌های چندملیتی عقب‌نشینی کردند. تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی در ارتباط با تولید ناخالص داخلی با رکود مواجه شد. سپس جنگ‌های تجاری دونالد ترامپ به راه افتاد که نگرانی‌ها درباره مشاغل کارگری و سرمایه‌داری استبدادی چین با دستور کار میهن‌پرستی متعصبانه و تحقیر اتحادها را کنار هم قرار داد. اوایل که ویروس کرونا نخست در ووهان چین شیوع پیدا کرد، نرخ تعرفه آمریکا روی واردات به بالاترین حد خود از سال ۱۹۹۳ رسید و آمریکا و چین، هر دو جدا کردن صنایع تکنولوژی خود را آغاز کردند.
از ماه ژانویه موج جدیدی از توقف، از سمت آسیا به سمت غرب به راه افتاده است. تعطیلی کارخانه‌ها، فروشگاه‌ها و دفاتر باعث سقوط ناگهانی تقاضا و کاهش دسترسی عرضه‌کنندگان به مصرف‌کنندگان شده است. این آسیب جهانی نیست. غذا همچنان در گردش است، اپل اصرار دارد که هنوز می‌تواند آیفون تولید کند و صادرات چین تاکنون ادامه داشته، آن هم به واسطه فروش تجهیزات پزشکی. اما تاثیر کلی این بحران، بسیار شدید است. تجارت جهانی کالا احتمالاً طی سال جاری میلادی ۱۰ تا ۳۰ درصد افت خواهد کرد. در ۱۰ روز نخست ماه می ‌صادرات از کره جنوبی که یک نیروگاه تجاری محسوب می‌شود، کاهش سالانه ۴۶ درصدی را تجربه کرد و احتمالاً این بدترین سقوط از آغاز ثبت آمار از سال ۱۹۶۷ است.
زیربنای هرج و مرج حکمرانی جهانی در حال نمایان شدن است. فرانسه و بریتانیا در مورد قوانین قرنطینه به اختلاف خورده‌اند، چین با تعرفه‌های تنبیهی خود دست به تهدید اتریش که خواستار تحقیق و تفحص درباره ریشه این ویروس شده، زده و کاخ سفید در مسیر جنگ تجاری مانده است. با وجود برخی نمونه‌های همکاری در دوران کرونا از جمله وام‌های فدرال‌رزرو به سایر بانک‌های مرکزی، آمریکا تمایلی به اقدام به عنوان رهبر جهان نداشته است. آشوب و شکاف در داخل به اعتبار این کشور لطمه زده است. رازداری و زورگویی چین نیز ثابت کرده که این کشور هم نمی‌خواهد- و نمی‌تواند- خرقه رهبری جهانی را بر دوش بیندازد.
افکار عمومی در سراسر جهان از جهانی شدن دور شده است. مردم از فهمیدن اینکه سلامت‌شان به نزاع بر سر واردات تجهیزات محافظتی و کارگران مهاجری که خانه‌های ویژه مراقبت و مزارع برداشت محصول کار می‌کنند، وابسته است پریشان شده‌اند.
این تازه آغاز ماجراست. با وجود آنکه جریان اطلاعات در خارج از چین به شکل گسترده آزاد است، جابه‌جایی مردم، کالا و سرمایه این‌طور نیست. اول مردم را در نظر بگیرید؛ دولت ترامپ پیشنهاد محدود کردن هر چه بیشتر مهاجرت را ارائه کرده و استدلالش این است که مشاغل باید نصیب مردم آمریکا شود. سایر کشورها نیز احتمالاً از این اقدام پیروی خواهند کرد. سفرها محدود شده و دامنه یافتن مشاغل کوچک شده است. نزدیک به ۹۰ درصد مردم در کشورهایی که مرزهایشان به طور گسترده بسته شده، زندگی می‌کنند. بسیاری از دولت‌ها مرزهایشان را تنها به روی کشورهایی که دارای پروتکل‌های بهداشتی مشابه باشند، باز خواهند کرد. چنین «حباب مسافرتی»ای احتمالاً شامل استرالیا و نیوزیلند و شاید تایوان و سنگاپور می‌شود. صنعت نیز نشانه‌هایی از تداوم روند کاهش مسافرت را به نمایش گذاشته است. ایرباس تولیدات خود را به یک‌سوم کاهش داده و هواپیمایی امارات که نماد جهانی شدن است، هیچ بهبودی را تا سال ۲۰۲۲ پیش‌بینی نمی‌کند.
جریان سرمایه نیز آسیب‌ دیده چراکه سرمایه‌گذاری درازمدت کاهش یافته است. سرمایه‌گذاری چین در آمریکا در سه ماهه نخست سال جاری میلادی با سقوط ۶۰ درصدی نسبت به دو سال گذشته به ۴۰۰ میلیون دلار رسیده است. شرکت‌های چندملیتی احتمالاً سرمایه‌گذاری بین‌مرزی خود را در سال جاری به یک‌سوم کاهش خواهند داد. آمریکا به صندوق اصلی بازنشستگی فدرال خود دستور داده خرید سهام چینی را متوقف کند و طی سال جاری کشورهایی که ۵۹ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، قوانین سختگیرانه‌تری در قبال سرمایه‌گذاری خارجی تصویب خواهند کرد. در شرایطی که دولت‌ها سعی دارند با مالیات‌بندی روی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران، بدهی‌های جدید خود را پرداخت کنند، برخی کشورها احتمالاً به سمت محدود کردن جریان سرمایه بین مرزها خواهند رفت.
اصلاً فکر نکنید که سیستم تجاری با شبکه‌ای بی‌ثبات از کنترل ملی، انسانی‌تر و امن‌تر خواهد بود. کشورهای فقیرتر برای سازگاری با مشکل برخورد خواهند کرد و در کشورهای ثروتمند، زندگی گران‌تر و محدودتر خواهد شد. ضمن اینکه در یک جهان شکاف برداشته، حل و فصل مشکلات جهانی به مراتب سخت‌تر خواهد بود، از جمله یافتن واکسن و تامین امنیت روند بهبودی اقتصاد. با بزرگ‌ترین عصر جهانی شدن خداحافظی کنید و نگران آنچه قرار است جایگزینش شود، باشید.