پایان ذخایر سنگ‌آهن تا ۱۴ سال آینده

گروه معدن- با توجه به ذخایر فعلی سنگ‌آهن کشور، برای تحقق افق ۱۴۰۴ با کاهش مواجه خواهیم شد. معادن‌ بزرگ سنگ‌آهن ایران با ذخایر چند صد میلیون تنی، تا ده‌ها سال پاسخگوی نیاز صنایع فولادی کشور بودند، اما با توسعه معدنکاری و صنایع معدنی، ذخایر سنگ‌آهن کشور رو به کاهش رفت؛ این امر باعث شده تا اکتشافات عمیق در دستور کار قرار گیرد و معدنکاری نیز به سطوح عمیق‌تر پیش برود، اما هنوز در این روند مشکل داریم، تا جایی که گفته می‌شود در صورتی که تغییری در رویه خود ایجاد نکنیم تا ۱۴ سال آینده ذخایر تمام می‌شوند.
ارزانی و کیفیت بالا از ویژگی‌های مهم معادن سنگ‌آهن کشور است، اما مساله مهم این است که گویی برنامه مدونی برای اکتشاف ذخایر سنگ‌آهن تدوین نشده، چراکه مدام شاهد تغییر سیاست‌ها در نیمه ‌راه هستیم. در واقع با اینکه یکی از بخش‌‌‌هایی که به‌طور موفقیتآمیز توانسته است به هدف خود برسد، تولید سنگ‌آهن است و تاکیدها بر تولید و اکتشاف آن بوده، اما مساله این است که دولت مدام مسیر خود را تغییر داده‌‌‌ است. با توجه به اینکه نگاه مسوولان برای رسیدن به هدف تغییراتی داشته‌، این تغییرات می‌‌‌‌تواند سهم ما را از بازارهای جهانی عوض کند. این در حالی است که شرایط امروز اقتصادی ایران خاص بوده و باید با دیدی وسیع‌تر تصمیم‌گیری کرد. مساله مهم این است که سیاستگذار تا کجا می‌خواهد نگاه خود در تصمیم‌‌‌‌سازی را در میانه راه تغییر دهد؟!
کارشناسان باور دارند که برای افزایش تولید و صادرات سنگ‌آهن باید مشکلات موجود در عرصه تولید سنگ‌آهن کشور برداشته شود. ضعف زیرساخت‌‌ها، مشکلات حمل‌و‌نقل، نداشتن برنامه‌، ضعف اکتشاف از مهم‌ترین چالش‌های این عرصه شناخته می‌شود. به‌طور مثال در بحث اکتشاف عقب هستیم و متاسفانه با وجود تاکیدها دولت قدمی در این حوزه بر نداشته است. وقتی کارشناسان از این صحبت کردند که در بودجه ۱۴۰۱ چیزی حدود ۲ درصد از درآمد حقوق دولتی به بحث اکتشاف و زیرساخت‌ها اختصاص پیدا کرده، انتقادها بلند شد. البته برخی از این سخن گفتند که عقب‌ماندگی در اکتشاف سنگ‌آهن به بی‌پولی و ضعف بودجه برمی‌گردد و دولت ناچار است که به این مسیر برود. این مهم را هم می‌توان از گرایش دولت برای افزایش حقوق دولتی و تلاش برای درآمدزایی از بخش معدن در قالب‌های مختلف همچون عوارض صادراتی متوجه شد.
تاکید می‌شود که نیاز است برنامه مدونی برای اکتشاف ذخایر سنگ‌آهن تدوین کنیم و حتی نیم‌نگاهی به کشور‌های اطراف برای سرمایه‌گذاری داشته باشیم. از طرف دیگر با توجه به مشکلات کنونی برق و گاز صنایع معدنی اگر فرض کنیم ۱۰ درصد ظرفیت قابلیت تولید داشته باشند، مهم‌ترین برنامه اکتشاف باید سنگ‌آهن باشد، چراکه ذخیره موجود تا کمتر از ۱۵ سال آینده تمام خواهد شد. در ادامه کارشناسان به لزوم به کار بستن راهکارهای مناسب بر اقتصادی شدن معادن سنگ‌آهن تاکید دارند. در این بین ارتقای بهره‌وری در بنگاه‌های صنعتی با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از موارد مورد توجه است.
استخراج ۱۱۲ میلیون تن سنگ‌آهن
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: در صورت ادامه مصرف سنگ‌آهن به همین منوال تا ۱۴ سال آینده، این ذخایر به اتمام می‌رسد.
رضا جدیدی به بررسی چالش‌های حکمرانی اکتشاف ذخایر معدنی در کشور پرداخت و گفت: تا سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۱۲ میلیون تن سنگ‌آهن استخراج و مصرف شده و با همین روند ۱۴ سال تا پایان این ماده معدنی باقی مانده است.
وی گفت: ایران با داشتن یک درصد جمعیت جهان دارای ۷ درصد ذخایر معدنی جهان است که بر همین اساس منابع عظیم زیرزمینی، موقعیت استثنایی جغرافیایی میان شرق و غرب و شمال و جنوب، بازار بزرگ ملی، بازار بزرگ منطقه‌ای با داشتن ۱۵ همسایه و ۶۰۰ میلیون جمعیت، سواحل دریایی طولانی، حاصلخیزی زمین با محصولات متنوع کشاورزی و باغی، اقتصاد بزرگ و متنوع بخش‌هایی از ظرفیت‌های کشور است که دست نخورده باقی مانده است.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی کشور به فرصت‌های حکمرانی ذخایر معدنی کشور اشاره کرد و افزود: تنوع منابع طبیعی و معدنی در کشور، فرصت ارتقای سهم معدن در تولید ناخالص ملی، بهره‌گیری از معادن در تولید ثروت ملی وا‌گذار از اقتصاد نفتی مهم‌ترین این فرصت‌ها است، در حالی که سهم منابع معدنی در سال گذشته ۵ دهم درصد از تولید ناخالص ملی بوده است.
به گفته وی محیط‌های مستعد کانه‌زایی در جهان ۴۸ و در ایران ۳۵ محیط، تیپ‌های معدنی شناخته شده در جهان ۱۱۴ و در ایران ۸۹ تیپ و تنوع مواد معدنی در جهان ۱۱۲ و در ایران ۸۰ ماده معدنی است.
چالش‌های حکمرانی
جدیدی درباره چالش‌های حکمرانی کشور گفت: کشور با تامین مواد معدنی مورد نیاز به عنوان چالش اصلی به همراه چالش نیروی انسانی متخصص، چالش منابع مالی و حجم سرمایه‌گذاری اکتشافی و چالش ساختاری و نقش‌های قانونی مواجه است.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به آمار ذخایر معدنی براساس داده‌های مرکز آمار کشور گفت: براساس آمار موجود بالغ بر ۳۸۷۹ میلیون تن ذخیره سنگ‌آهن کشور، ۱۶۰ میلیون تن ذخیره کانسنگ طلا، ۲۱۴ میلیون تن ذخیره سرب و روی به همراه ذخیره معدن مهدی‌آباد، ۷۲۸۹ میلیون تن ذخیره کانسنگ مس و ۲۲ میلیون تن ذخیره بوکسیت ذخایر کل کشور است.
لزوم جلوگیری از پیشرفت فرونشست
در چهل‌و‌دومین گردهمایی علوم‌زمین مطرح شد که جلوگیری از پیشرفت فرونشست مستلزم حفر نکردن چاه‌های جدید کشاورزی است. کارشناس گروه آب‌شناسی این سازمان در دومین روز از چهل و دومین گردهمایی علوم ‌زمین در سخنرانی خود به بررسی وضعیت فرونشست زمین در ایران پرداخت و گفت: از سال ۸۳ موضوع فرونشست در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌ معدنی کشور شناسایی و مطالعات روی آن آغاز شد.
به گفته امیر شمشکی، اولین یافته‌های ملی طی دهه ۸۰ مبنی بر ایجاد فرونشست ۲۴ سانتیمتری در دشت قزوین، ۲۲ سانتیمتر در دشت ساوجبلاغ، ۱۲ سانتیمتر در دشت ورامین، ۱۷ سانتیمتر دشت تهران، ۲۵ سانتیمتر دشت مشهد، ۱۲ سانتیمتر دشت نیشابور، ۳۰ سانتیمتر دشت کاشمر،۲۵ سانتیمتر دشت زرند، ۲۰سانتیمتر دشت کرمان و ۳۰ سانتیمتر در دشت رفسنجان است.
وی خاطرنشان کرد: براساس مطالعات مبتنی بر پراکنش دشت‌های رسوبی ریزدانه ۶۶ درصد و ۲۵ درصد مساحت دشت‌ها و ۲۹ درصد مساحت کل کشور مستعد ایجاد فرونشست است.
شمشکی به بیرون‌زدگی لوله جدار چاه مشاهده‌شده در استان گلستان، بیرون‌زدگی لوله جدار چاه شرب روستای شریف‌آباد دامغان، محل تقاطع شکاف زمین با ریل راه‌آهن در دشت دامغان، شکاف زمین در منطقه معین‌آباد ورامین در مجاورت خطوط انتقال برق فشار قوی و چاه شماره ۳ آب و فاضلاب احمد‌آباد مستوفی به عنوان موارد مطالعاتی توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات ‌معدنی کشور اشاره کرد.
کارشناس گروه آب‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات ‌معدنی کشور خاطرنشان کرد: با تهیه نقشه فرونشست مشخص شد مناطقی که فرونشست در آن روی داده با مناطقی که کشاورزی در آنها انجام می‌شود، منطبق است.
شمشکی افزود: براساس آمار موجود و بررسی‌های انجام‌شده پدیده فرونشست در دهه ۶۰ سیل نزولی پیدا کرد و در دهه ۷۰ پس از جنگ و توسعه کشاورزی و استفاده از آب‌های زیرزمینی شیب فرونشست با سیر صعودی مواجه شد.
وی تصریح کرد: توسعه فرونشست موجب آغاز از دست دادن آبخوان‌ها شد و فرونشست با شیب زیاد توسعه پیدا کرد.
شمشکی با بیان اینکه‌ برخی از اطلاعات زیرسطحی گاهی دقیق نیست، خاطرنشان کرد: پدیده‌های زمین‌شناسی و مخاطرات به ‌طور دقیق شناسایی نشده‌اند و اطلاعات مناسب درباره ژئوفیزیک و جنس و نوع خاک‌ها در اختیار نداریم.
در همه استان‌های کشور به‌جز گیلان رخداد فرونشست زمین دیده شده
کارشناس گروه آب‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات ‌معدنی کشور با بیان اینکه در همه استان‌های کشور به جز استان گیلان رخداد فرونشست زمین دیده شده، تصریح کرد: در استان‌های کرمان، اصفهان، خراسان رضوی، فارس، قزوین، گلستان، البرز، تهران، مرکزی و سیستان‌و‌بلوچستان وضعیت فرونشست زمین بسیار بحرانی است.
وی با تاکید بر اینکه مصرف آب در بخش کشاورزی باید محدود به منابع آب سطحی، قنات‌ها، چشمه‌ها و مقدار مجاز برداشت آب توسط چاه‌ها باشد، گفت: برای تهیه نقشه‌های آسیب‌پذیری و خطرپذیری فرونشست زمین و ارائه راهکارهای مناسب کنترل این مخاطره، باید تهیه نقشه‌های خطر فرونشست در اولویت برنامه‌ها قرار گیرد.
شمشکی تاکید کرد: تهیه نقشه‌های مناسب خطر فرونشست مستلزم شناخت کافی از وضعیت زیرسطحی زمین است که در بسیاری از مناطق کشور این اطلاعات ناکافی یا غیردقیق است و برای تولید اطلاعات پایه باید اعتبارات مالی و نیروی انسانی متخصص در اختیار دستگاه‌های متولی قرار گیرد.
این کارشناس آب‌شناسی افزود: بر خلاف سایر مخاطرات زمین‌شناختی مانند مخاطره زمینلرزه، در رخداد فرونشست زمین ناشی از برداشت بی‌رویه منابع آب زیرزمینی عوامل زمین‌شناختی فقط بستر و پتانسیل شکل‌گیری مخاطره را ایجاد کرده‌اند، عامل اصلی رخداد عامل انسان‌زاد است که بر همین اساس مدت زمان بسیار کوتاهی در اختیار ما قرار دارد تا با کنترل فرونشست منابع باقی‌مانده به ویژه آبخوان‌های آبرفتی را از خطر نابودی حفظ کنیم.
وی تاکید کرد: کمترین کاری که در این مورد باید انجام داد، جلوگیری از حفر چاه‌های جدید برای مصارف کشاورزی و کف‌شکنی چاه‌های موجود است.