وضعیت نفت ایران اسفبار است

هستی عبادی- «‌شایسته سالاری در نفت از بین رفته و گروه بازی و باند بازی در نفت نهادینه شده است.» این را هدایت‌الله خادمی می‌گوید.نماینده پیشین مجلس، عضو سابق کمیسیون انرژی و رییس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران. او اگرچه به دلیل آنکه اهل خوزستان است و مسائل نفت را شاید کمی بیشتر از دیگر کارشناسان می‌شناسد، همواره در گروه منتقدان سیاست‌های دولت در صنعت نفت به خصوص در یک دهه اخیر قرار می‌گیرد.
این روزها و در هنگامه تشکیل دولت چهاردهم، خادمی مثل همیشه فعال است.در شبکه اجتماعی ایکس (‌توئیتر) دیدگاه‌های خود را درباره پشت‌پرده‌های تشکیل کابینه چهاردهم مطرح می‌کند و تاکید دارد که برای آینده صنعت نفت مثل همه کارشناسان دیگر نگران است. او اگرچه در دولت روحانی در صف منتقدان سرسخت بیژن زنگنه بود تا جایی که کار به شکایت زنگنه از او کشید، در دولت سیزدهم هم در ردیف منتقدان سیاست‌های جواد اوجی بوده است.
خادمی بارها در گفت‌وگوهای خود با رسانه‌ها گفته است که گروه بازی و باندبازی آفت صنعت نفت است.موضوعی که باعث شده که از مسائل اساسی صنعت نفت از جمله میادین مشترک مورد غفلت قرار بگیرد. او در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» به مهم‌ترین اولویت‌های صنعت نفت در آستانه تشکیل دولت چهاردهم پرداخته است.
رییس‌جمهوری به زودی کابینه خود را معرفی خواهد کرد. یکی از دغدغه‌های فعالان صنعت نفت، وزیر نفت است. برخی‌ها براین باورند که وزیر نفت باید از بدنه وزارت نفت باشد و برخی هم صرفا مدیریت حرفه‌ای را ملاک می‌دانند.علاوه براین، وزارت نفت به خصوص در سه سال گذشته با بحران ناترازی گاز روبه‌رو بوده و حالا هم با ناترازی بنزین روبه‌روست. علاوه براین عدم توسعه میادین مشترک به شدت نگران‌کننده است. به نظر شما مهم‌ترین اولویت‌های نفتی دولت چهاردهم چه باید باشد؟
مهم‌ترین اولویت‌ها و اقداماتی که باید در حوزه وزارت نفت صورت بگیرد این است که باید اول شناختی از وضعیت فعلی پیدا کنیم، شناختی از وضعیت منابع‌مان پیدا کنیم و شناختی که از ه آینده‌ و نیازهای این کشور چه خواهد بود داشته باشیم. وضعیت فعلی که کشور که در موضوع نفت رو گاز بسیار بد است. میادین مشترکمان را همسایه‌ها دارند غارت می‌کنند. کویت و عربستان درباره میدان آرش ادعای مالکیت می‌کنند و میدان فرزاد‌ای و بی را نیز عربستان حفاری کرده و گاز آن‌ را هم می‌برد.وضعیت گاز در پارس جنوبی که مشخص است؛ افت گاز داریم. تقریباً هیچ کاری در لایه نفتی این میدان مشترک نکردیم درحالی که قطر به شدت در حال کار است.عربستان از میدان نفتی فروزان روزانه حدود ۵۵۰ هزار بشکه نفت برداشت می‌کند درحالی که ما روزی ۳۰ هزار بشکه نفت برداشت می‌کنیم. دیگر میادین مشترک نفتی‌ هم وضعیت بهتری ندارند. در میدان آزادگان عراق به شدت فعال است و در حال برداشت از این میدان مشترک است. تولیدش را بالا برده و از ایران جلو افتاده است؛ آن هم عراقی که سه جنگ پشت سرگذاشته است. شرایط به‌گونه‌ای شده که ما فقط داریم نگاه می‌کنیم. مجموعه این شرایط یعنی وضعیت اسفبار است.
از سوی دیگر شایسته‌سالاری در نفت از بین رفته است و گروه بازی و باند‌بازی نفت اساسی حاکم شده است. آنقدر شأن نفت و سطح کیفی و دانش در این صنعت پایین آمده که هرکس می‌گوید من می‌توانم کاری بکنم. در حالی که نمی‌توان کشور را به مدیری سپرد که وقت تلف کند. قاعدتا با این اوضاعی که پیش روی صنعت نفت است، هرکسی که بیشتر نادان باشد بیشتر می‌تواند ضربه بزند.
از نظر منابع گاز، ما دومین دارنده ذخایر گازی جهان هستیم ولی متاسفانه می‌رویم قرارداد واردات نفت با روسیه می‌بندیم و افتخار می‌کنیم ما از نظر جمع نفت و گازمون در کشور و جمع هیدروکربن در دنیا اول هستیم. مقام معظم رهبری طی دو دهه گذشته بارها فرموند که باید از خام‌فروشی فاصله بگیریم، آهسته آهسته نفت خام را به فرآورده‌های با ارزش دیگر تبدیل کنیم اما این اتفاق نیفتاده است. پالایشگاه جدید احداث نشده است و همین باعث می‌شود که همان‌طور که گفتید، امروز با ناترازی در بنزین روبه‌رو هستیم. کیفیت بنزین تولیدی پایین است.مشکلات ارتقا پالایشگاه‌ داریم. تولید مازوت در پالایشگاه‌ها زیاد است و در همه بخش‌ها یک مساله‌ای داریم. درحال حاضر حدود ۷۵۰‌میلیون مترمکعب در روز گاز تولید می‌کنیم؛ تقریبا برابر با مصرف‌مان در تابستان.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که میزان گاز مورد نیازمان در ۱۰‌سال آینده از ۷۵۰‌میلیون مترمکعب فعلی باید به یه چیزی حدود دو میلیارد مترمکعب در روز برسد. وقتی که این پیش‌بینی به این روشنی وجود دارد، تعجب می‌کنم که بعضی‌ها سینه جلو می‌دهند و ادعا می‌کنند که ما می‌توانیم وزیر باشیم. کسانی که هیچ‌گونه اطلاعاتی از نفت و گاز ندارند. قبول کنیم که وضعیت کشور در صنعت نفت رو به بحران است؛ هم در خصوص برق و هم در نفت هر دو وضعیت بحرانی است. به قول فردوسی، شاعر پرآوازه کشورمان« چوخواهی کهی را همی کرد مه/ بزرگیش جز پایه پایه مده/ که چون از گزافش بزرگی دهی/نه ارج تو داند نه آن مهی » وزارت نفت مدیری می‌خواهد که شایسته باشد کسی که در سطح نفتی‌ها از نظر تخصص و عملکرد در گذشته شماره اول باشد تا بتواند بحران‌ها را مهار کند. مطمئن باشید در دو ،سه سال آینده به هر حال با وضعیت بحرانی را خواهیم داشت بنابراین لازم است که در کوتاه‌مدت ،میان مدت و بلند مدت بتوانیم هم بحران‌ها مهار شود و هم برای توسعه اقدامات اساسی انجام داده شود.
فکر می‌کنید که بهتر است اولویت را باید بر حل ناترازی‌ها گذاشت یا توسعه؟
باید کار را با مهار بحران‌ها شروع کرد. انتظار هم باید داشته باشیم که سه یا شاید چهارسال دیگر این بحران‌هایی که امروز با آن مواجه هستیم، جواب بدهد چون در گذشته کم کاری کردیم .تجربه پارس‌جنوبی پیش‌روی ماست. بعد از ۲۱ سال که قطر گاز برداشت می‌کرد و ما تازه کار را در میدان مشترک پارس جنوبی شروع کردیم با اینکه تاخیر داشتیم ولی به هر حال به یک سقف برابر برداشت فعلی با قطر در مقاطعی رسیدیم.شرایط اما در بخش‌های دیگر بسیار بد است.
توصیه شما چیست؟
من یک توییت زدم و نوشتم« آقای پزشکیان همین الان دستور بدهید که یکسری دستگاه‌های حفاری در خشکی را که در میادین نفتی مستقر هستند، به میادین گازی ببرند.» اگر در تولید گاز اهتمام شود و سه ،چهارفصل با این شیوه پیش برویم، در زمستان بعدی با ناترازی گاز مواجه نمی‌شویم. باید در میادین مشترک به سرعت توسعه را آغاز کنیم و اجازه ندهیم همسایه‌ها منابع نسل فعلی و نسل آینده کشور را غارت کنند . متوقف کردن کار و دست رو دست گذاشتن، مثل این است که انگار نفوذی هستیم و فقط داریم نگاه می‌کنیم که کشورهای همسایه منابع ما را غارت می‌کنند. برویم روی میدان آرش، فرزاد A و فرزاد B کار کنیم و تولید نفت را از این وضعیت افتضاحی که داریم خارج کنیم.
به کشور خیانت کردیم
مقامات دولت سیزدهم می‌گویند که تولید نفت را افزایش داده‌اند. آقای اوجی گفته که تا پایان سال تولید نفت کشور به 4‌میلیون بشکه می‌رسد.این در حالی است که در برنامه‌های بالادستی همواره هدف‌گذاری‌ها بیشتر از 4‌میلیون بشکه در روز بوده و محقق نشده است. چرا چنین شده؟
ما باید در سال ۱۳۸۹ دست‌کم حدود ۴‌میلیون و 200 هزار بشکه نفت تولید می‌کردیم، امروز بعد از 14سال که باید به حداقل 5/5‌میلیون بشکه می‌رسیدیم، ۳‌میلیون و ۷۰۰‌هزار بشکه تولید می‌کنیم. این به قولی خیانت به این کشور است. ما باید میادین نفتی را توسعه می‌دادیم و تولید نفت را به صدر می‌آوردیم. حتی در شرایط تحریم هم باید پالایشگاه احداث می‌کردیم و نفت تولیدی را به فرآورده‌های با ارزش تبدیل می‌کردیم که کمتر تحت تاثیر تحریم قرار بگیریم . همان روشی که برای تنوع‌سازی و افزایش تولید محصولات پتروشیمی انجام دادیم. می‌توانستیم در این سال‌ها، کیفیت بنزین را ارتقا بدهیم و بنزین با کیفیت تولید کنیم که مقدار تولیدی مازوت آن کمتر باشد. به نیروی انسانی خسته به قول معروف ناامید، امید می‌دادیم یا آموزشی که سطح کارش ارتقا پیدا کرده و بتواند مثل سال‌های قبل بهتر کار کند. از نظر راندمان، امروز راندمان تولید نفت کشور نسبت به سال ۱۳۷۱ و 1372 یک سوم شده است. سال ۷۱ این‌قدر مهندس و دکتر نداشتیم؛ حتی این میزان تجهیزات و امکانات حرفه‌ای و خوب در اختیارمان نبود. یکسری تجهیزات مکانیک داشتیم که با همان امکانات محدود، راندمان تولید سه برابر فعلی بود. چرا؟ چون افرادی سرکار بودند که شایسته بودند. افرادی که به فکر منافع ملی بودند. افرادی که پاکدست بودند و می‌خواستند کار کنند. باید وزیری در راس وزارت نفت قرار بگیرد که بتواند اعتبار ایران را در اوپک برگرداند. کسی که وقتی که اسمش در نفت کشور و بین نفتی‌های کشورهای دیگر و شرکت‌های خارجی مطرح می‌شود، شناخته شود. وقتی که در جلسات چه داخلی و چه بین‌المللی می‌رود جزو باسوادترین‌ها باشد. نه اینکه کسی که هیچ ارتباطی با نفت ندارد بخواهد وزیر نفت شود . اگر کسی چنین شرایطی نداشته باشد، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بحران‌های فعلی و وضعیت بد کشور رفع و رجوع شود. نه تنها مشکلی حل نمی‌شود، بلکه شرایط از این هم بدتر می‌شود.
به هر حال کشور امروز در شرایط تحریم است و مشخص نیست که به این زودی‌ها تحریم‌ها برداشته شود. چه تضمینی وجود دارد که با همین روشی که شما پیشنهاد می‌کنید، توسعه اتفاق بیفتد؟
اگر همه این کارهایی که گفتم انجام دهیم، تعهد می‌دهم که نه نیازی به ابزار و امکانات خاصی داریم و نه نیاز به افراد ویژه‌ای. ما ۱۲۰ سال در این کشور نفت تولید کرده‌ایم. حفاری می‌کنیم، اکتشاف انجام می‌دهیم؛ در خشکی و در دریا همین الان دستگاه‌های حفاری و کالاهای مورد نیاز وجود دارد. الان کلی دستگاه خشکی بیکار داریم، ضمن اینکه تکنولوژی خریدنی است؛ کسی باید وزیر نفت شود که توانایی و مکانیزم تامین مالی را بلد باشد، نه وزیری که همان ابتدای کار بگوید اگر آقای رییس‌جمهور برای شروع کار و برای رفع ناترازی‌ها ۲۰۰ ،۳۰۰ میلیارد دلار ارز نیاز داریم.این یعنی وزیر دیگر نباید پاسخگوی رییس‌جمهور باشد.چرا؟ چون این میزان منابع همان ابتدای کار در کشور وجود ندارد. تازه رییس‌جمهور هم از دست وزیر فرار می‌کند که از او پول نخواهد. چنین وزرایی به درد کشور نمی‌خورند. اینها مدیریت بلد نیستند . مدیریت در نفت نیاز به شایسته‌سالاری دارد که اگر شعارهای آقای پزشکیان درست باشد باید افراد شایسته‌ای را برای کابینه خود انتخاب کند ؛ در غیراین‌صورت نمی‌توان انتظار تحول در نفت بود و شرایط همان آش و همان کاسه است. درواقع کسی باید برای وزارت نفت انتخاب شود که همه کارکنان وزارت نفت از نظر فنی قبولش داشتند. این بهترین اتفاقی است که می‌تواند بیفتد.
تاثیر زنجیروار قیمت بنزین بر سایر هزینه‌ها
همان‌طور که مستحضر هستید، ناترازی بنزین در سال جاری مساله بسیار نگران‌کننده‌ای شده است.دولت در بودجه امسال دست‌کم 3‌میلیارد دلار منابع برای واردات بنزین در نظر گرفته است که همین رقم هم با توجه به شدت مصرف به نظر کم است.آقای پزشکیان اخیرا گفته که نباید بنزینی که قیمت تمام شده آن 40‌هزار تومان است به قیمت 1500‌تومان به فروش برسد. از طرفی گران کردن بنزین تبعات اجتماعی و اقتصادی در پی دارد. پیشنهاد شما چیست؟
بنزین یک کالایی است که از عدم توسعه نیافتگی پالایشگاه رنج می‌برد. اگر همان‌طور که گفتم نفت خام را تبدیل به فرآورده‌های با ارزش کرده بودیم و منابع نفت و گاز کشور را مثل نروژ، عربستان و کشورهای دیگر هر چه سریع‌تر از زیر‌زمین بیرون کشیده و تبدیل به سرمایه کرده بودیم، امروز با این شرایط روبه‌رو نبودیم. همین کارهایی که انجام ندادیم باعث شد که بنزین به یک کالای اقتصادی سیاسی تبدیل شود. از این منظر که بنزین یکی از آیتم‌های ترکیبی اقتصاد ماست . یعنی اینکه قیمت آن به قیمت سایر کالاها ارتباط پیدا کرده و نمی‌توان بدون توجه به اثرات افزایش قیمت آن انتظار داشته باشیم که افزایش قیمت آن تاثیری بر بقیه کالاها و مواد مورد نیاز و مصرفی مردم ندارد. تغییر قیمت بنزین یعنی تغییر اساسی و افزایشی شدید ده‌ها کالا و مواد مصرفی روزانه مردم؛ اگر قیمت بنزین افزایش پیدا کند،طبیعتا باید انتظار داشته باشیم که کرایه تاکسی گران شود.نرخ خدمات در تعمیرگاه‌ها افزایش می‌کند. مواد غذایی که وابسته به حمل و نقل است، گران می‌شود و در نهایت یک تورم اساسی برای مردم ایجاد می‌شود.
ما کشوری هستیم با منایع بسیار؛ منتها به جای اینکه کارآمد باشیم، می‌خواهیم ناکارمدی و تورم را از جیب مردم بپردازیم. وقتی امروز یک فوق لیسانس در کشور ۱۵۰ الی ۲۰۰ دلار درآمد دارد، چطور می‌توان انتظار داشت او را با کسی که در اروپا به صورت میانگین 4000 دلار حقوق دریافت می‌کند، از نظر قدرت خرید مقایسه کنید؟ شما حقوق مردم و درآمدشان را ۴۰۰۰‌دلار کنید و بعد قیمت بنزین را به 2 یا 3 دلار افزایش دهید. جدا از کیفیت بد بنزین از آن طرف هم با این خودروهایی که امروز در کشور داریم که دو‌برابر استاندارد دنیا مصرف دارند، نمی‌توان قیمت را افزایش داد. الان هم به دلیل بدی بنزین و بدی خودروها، احتراق ناقص صورت می‌گیرد و وقتی احتراق ناقص صورت می‌گیرد یعنی مصرف بنزین متغیر و بیشتر می‌شود. به این معنا که دی‌اکسید کربن بیشتری وارد شهرها می‌شود که منجر به افزایش آلودگی می‌شود. در حالی که طی سال‌های گذشته این فرصت را داشتیم این مشکل را حل کنیم، این اتفاق نیفتاد. حالا امروز نمی‌توان صحبت از افزایش قیمت مطرح کرد در حالی که مردم در شرایط سخت اقتصادی قرار دارند.