هواپیماخواری؛ نشانه‌ای از بحران عمیق

احسان نیازمند- صنعت هوانوردی ایران، یکی از پرچالش‌ترین عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی کشور، سال‌هاست که با مشکلات عمیق و ریشه‌ای دست به گریبان است. یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مشکلات این صنعت، فرسودگی و افزایش سن ناوگان هوایی کشور است که ایران را به یکی از دارندگان پیرترین ناوگان‌های هوایی در جهان تبدیل کرده است. در‌حالی‌که بسیاری از کشورهای منطقه با بهره‌گیری از فناوری‌های روز و با نوسازی و به‌روزرسانی ناوگان خود به سمت افزایش ایمنی و کارایی حرکت می‌کنند، ایران به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی عملا از این روند عقب مانده و ناوگان هوایی کشور به طرز نگران‌کننده‌ای در حال فرسوده شدن است.
تحریم‌های اقتصادی گسترده‌ای که طی چند دهه اخیر علیه ایران وضع شده‌اند، مانع از آن شده‌اند که ایران بتواند هواپیماهای جدید خریداری یا حتی قطعات یدکی برای ناوگان موجود خود تامین کند. شرکت‌های بزرگ تولیدکننده هواپیما، از جمله بوئینگ و ایرباس، به‌دلیل فشارهای اقتصادی و سیاسی از فروش هواپیما به ایران خودداری می‌کنند. این شرایط باعث شده است که ایران برای تامین قطعات موردنیاز خود مجبور به استفاده از هواپیماهای از کار افتاده و زمین‌گیر شده باشد. این فرآیند که به‌اصطلاح به «هواپیماخواری» معروف شده است، نه‌تنها یک راه‌حل موقت و ناکافی، بلکه نشانه‌ای از عمق بحران و فشارهایی است که صنعت هوانوردی ایران با آن روبه‌رو است.
عدم امکان واردات هواپیماهای جدید و تامین قطعات یدکی برای ناوگان موجود، مشکلات گسترده‌ای را در صنعت هوایی ایران ایجاد کرده است. هواپیماهای فرسوده نه‌تنها هزینه‌های نگهداری و تعمیرات بالایی دارند، بلکه به‌طور مداوم در معرض خرابی‌های فنی و نقص‌های ایمنی قرار دارند. این موضوع نه‌تنها هزینه‌های اقتصادی سنگینی را بر شرکت‌های هواپیمایی و دولت تحمیل می‌کند، بلکه جان مسافران را نیز به خطر می‌اندازد. ایران طی سال‌های اخیر شاهد وقوع حوادث هوایی متعدد و دردناکی بوده است که بسیاری از آنها به‌دلیل فرسودگی ناوگان و کمبود قطعات یدکی بوده‌اند. هر حادثه هوایی، نه‌تنها به معنای از دست دادن جان‌های بی‌شماری است، بلکه ضربه‌ای عمیق به اعتماد عمومی به صنعت هوانوردی کشور وارد می‌کند.
آمارهای رسمی و غیررسمی نشان می‌دهند که میزان حوادث هوایی در ایران طی دهه‌های اخیر به طرز چشمگیری افزایش یافته است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که سن بالای هواپیماها و فرسودگی تجهیزات یکی از اصلی‌ترین عوامل وقوع این حوادث است. با افزایش سن هواپیماها، میزان خرابی‌ها و نقص‌های فنی به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و این موضوع مستقیما بر ایمنی و کارایی پروازها تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، هزینه‌های نگهداری و تعمیرات هواپیماهای قدیمی به مراتب بیشتر از هواپیماهای جدید است و این مساله فشار اقتصادی مضاعفی را بر صنعت هوایی ایران تحمیل کرده است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران، کشور ما می‌توانست به یکی از مهم‌ترین مراکز هوانوردی منطقه و حتی جهان تبدیل شود. ایران با داشتن موقعیتی ویژه در مسیرهای هوایی بین‌المللی، این امکان را داشت که به یک نقطه اتصال در مسیرهای هوایی بین شرق و غرب تبدیل شود اما به‌دلیل وضعیت کنونی و فرسودگی ناوگان هوایی، این فرصت طلایی از دست رفته و ایران عملا جایگاه خود را در صنعت هوانوردی بین‌المللی از دست داده است. بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی بین‌المللی نیز به‌دلیل نگرانی از شرایط ایمنی و هوایی ایران، تمایلی به برقراری پرواز به کشورمان را ندارند.
مساله دیگری که به بحران صنعت هوانوردی ایران دامن زده، کاهش شدید اعتماد عمومی به ایمنی پروازهای داخلی است. درحالی‌که در بسیاری از کشورهای جهان، پرواز یکی از ایمن‌ترین و راحت‌ترین روش‌های حمل‌ونقل محسوب می‌شود، در ایران با هر حادثه هوایی، نگرانی و بی‌اعتمادی مردم نسبت به این صنعت بیشتر می‌شود. بسیاری از مسافران ایرانی برای پروازهای خود ترجیح می‌دهند به ایرلاین‌های خارجی اعتماد کنند چراکه از ایمنی و کیفیت پروازهای داخلی اطمینان ندارند. این مساله علاوه‌بر افزایش هزینه‌های سفر، به کاهش درآمد ایرلاین‌های داخلی و در نتیجه تضعیف بیشتر آنها منجر شده است.
از سوی دیگر، تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی نه‌تنها مانع از واردات هواپیماهای جدید شده‌اند، بلکه حتی امکان تعمیرات اساسی و بهینه‌سازی هواپیماهای موجود را نیز محدود کرده‌اند. درحالی‌که بسیاری از کشورهای جهان با بهره‌گیری از فناوری‌های روز و ارتقای تجهیزات خود به سمت افزایش ایمنی و کارایی حرکت می‌کنند، ایران به‌دلیل محدودیت‌های بین‌المللی از این روند عقب مانده و صنعت هوایی کشور به طرز نگران‌کننده‌ای در حال فرسوده شدن است.
شرایط به‌گونه‌ای است که برای رفع مشکلات موجود، راهی جز واردات هواپیماهای جدید و به‌روزرسانی ناوگان هوایی وجود ندارد اما ایران به‌‌دلیل تحریم‌های اقتصادی و سیاسی که بر کشور تحمیل شده‌اند، عملا به یک کشور طردشده تبدیل شده و امکان واردات هواپیماهای جدید برای آن وجود ندارد. در این شرایط، اگر راهی برای لغو تحریم‌ها و تعامل با شرکت‌های بین‌المللی پیدا نشود، به نظر می‌رسد صنعت هوایی ایران روزبه‌روز به سمت بحران عمیق‌تری سوق پیدا کند.
یکی از چالش‌های اصلی و اساسی پیش‌روی صنعت هوانوردی ایران، تلاش برای یافتن راهی جهت برون‌رفت از این وضعیت بحرانی است. این صنعت نیازمند حمایت‌های گسترده و جدی از سوی دولت و همچنین همکاری با جامعه بین‌المللی برای رفع تحریم‌ها و امکان واردات هواپیماهای جدید و تجهیزات مدرن است. در غیراین صورت، آینده صنعت هوایی ایران به شدت تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت و ایمنی و رفاه مردم نیز در معرض خطرهای بیشتری قرار خواهد داشت.