هزینه‌های تداوم وضعیت اضطراری

محمد هدایتی
اقتصاد ایران به ماشین مهیبی می‌ماند که دیگر راننده‌ای ندارد و هر آنچه سر راهش قرار گیرد له می‌کند. مساله دیگر صرفا فاصله دهک‌ها و عدالت نیست. بخش عمده‌ای از جامعه عملا راه‌ها و امکان‌های چندانی برای کار، کسب درآمد و از این رو زندگی ندارند. از آن سو سیاست عرصه بن‌بستی ساختاری شده است، هیچ نوع تفکیک ساختاری و کارکردی مدرنی وجود ندارد، نهادهای موازی بسیار همدیگر را فلج کرده‌اند، مبنای مشروعیت معلوم نیست. دلایل این وضعیت بسیارند. دلایلی بعضا دیرینه و برخی هم حادثی و متغیر. از میان این دلایل یکی هم تداوم نوعی وضعیت اضطراری در کشور بوده است، وضعیتی که عملا نسبت چندانی با آینده‌‌نگری ندارد و همه چیز را به اکنون تقلیل می‌دهد. سال‌هاست روابط سینوسی و عموما توام با فاصله‌ای با بیرون از مرزهایمان داریم. نوعی انزوا از جهان، جهانی که همه می‌دانیم که مناسباتش برابر‌ نیست، می‌دانیم که در کار استثمار کشورهای پیرامونی و ضعیف است، اما سخت بشود در برابر آن مقاومت کرد. همه می‌دانستیم هزینه دارد. تنها راه قوی‌تر کردن خودمان از طریق بسط ظرفیت‌های تولیدی و تقویت بنیه اقتصادی توام با عدالت بود. اما ما مسیر خودمان را ادامه دادیم و هیچ گاه این ادامه دادن را به بحث عمومی و به رای عمومی نگذاشتیم. از این رو همیشه در «وضعیت حساس کنونی بودیم». به یکباره تحریم می‌شدیم و باید بلافاصله چاره‌ای می‌اندیشیدیم. کشور ظرفیت فنی و حتی کارشناسی نداشت. سیاست‌ها درست نبود، تازه همین‌ها هم درست اجرا نمی‌شد. بعد بحران دیگری به وجود آمد و دوباره برنامه‌های جدیدی برای مقابله با بحران تازه. همه اینها بیانگر این است که هیچ‌گاه در شرایطی عادی، در آرامش و بدون بحرانی بین‌المللی و ژئوپلیتیکی به فردای کشور و برنامه‌ریزی برای ساخت آن فکر نکردیم. هیچ اقتصادی در شرایطی اینچنین متغیر و متلاطم دوام نمی‌آورد. تازه به این مساله حاد اضافه کنید سیاست حامی‌پرورانه‌ای که بالاترین و آشکارترین فسادها را تولید کرده است؛ فسادی که اگر زمانی کمابیش مخفی نگه داشته می‌شد امروز صدای همه را در‌آورده است. تداوم آن وضعیت اضطراری منطق نهادی و شرایط ساختاری را آنچنان شکل داده است که اساسا نسبتی با توسعه و پیشرفت ندارد. ما در دام سیاست‌های دیرینه گرفتاریم و حالا هزینه‌هایش را می‌دهیم. هزینه‌هایی که ممکن است بسیار گران‌قیمت باشد.
hedayati.mohammad@yahoo.com