8 - 08 - 2023
هر روز «روز خبرنگار» است
«جهان‌صنعت»- ۱۷ مرداد هرسال در تقویم ملی کشور، روز خبرنگار نام دارد. شورای فرهنگ عمومی به مناسبت شهادت محمود صارمی، خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، به‌همراه هشت نفر از اعضای کنسولگری ایران در مزارشریف افغانستان در هفده مرداد سال ۱۳۷۷، این روز را به عنوان روز خبرنگار نام‌گذاری کرد.
خبرنگاران ضدفساد در دنیای امروز، ارج و قربی ویژه دارند، چراکه از آنها به عنوان چشمان تیزبین و شجاع جامعه یاد می‌شود که بر روی تاریک‌ترین بخش‌های سیاست و اقتصاد، نورافکن افشاگری می‌اندازند و مسیر اصلاح امور را مهیاتر می‌کنند.
نداشتن امنیت شغلی، بیمه، درآمد مناسب، نهادهای صنفی مطالبه‌گر و پیگیر و امکانات و فضاهای آموزشی و رفاهی از جمله مسائل و مشکلات حوزه رسانه و فعالان عرصه خبرنگاری و اطلاع‌رسانی در ایران است که از سال‌ها پیش همچنان باقی مانده است.
تغییر رویه خبررسانی و ظهور شبکه‌های اجتماعی نیز باعث شده قشر عظیمی از روزنامه‌نگاران ایرانی مجبور به تغییر شغل شوند و در پمپاژ اخبار رنگارنگ سوشال مدیا، دیگر فرصت و محیط زیادی برای تجربه کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری باقی نمانده است.
روزنامه‌نگاری در ایران با عبور از دورانی سخت و خطرناک در کرونا، فصل جدید فعالیت‌ها و حیاتش را آغاز کرده و در حال تجربه و آزمون و خطا با دورانی جدید است؛ دورانی که ضرورت تولید محتوا در پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی و هم‌راستا بودن آن با اصول ژورنالیستی، تعاریفی جدید از این حرفه را باعث شده است.
بحران کاغذ، با وجود تاکید و پیگیری‌های فراوان کمبودی است که به شدت بر رسانه‌ها اثرگذار بوده و فعالیت حرفه‌ای و امنیت شغلی خبرنگاران را به مخاطره انداخته و سبب بیکاری عده‌ای از آنها و نگرانی بسیاری دیگر از آنها شده است.
در اوایل اوج‌گیری بحران کرونا در ایران، مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران به نقل از مصطفی اقلیما آسیب‌شناس اجتماعی و رییس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران نوشته بود: «بزرگ‌ترین مشکل خبرنگاران این است که کارفرمایان که همان مدیران رسانه هستند اجازه چاپ مشکلات آنان را نمی‌دهند، چون خبرنگار به عنوان کارگر حقی برای چاپ مشکلات خود در روزنامه و خبرگزاری‌ها ندارد و تصمیم نهایی با کارفرما و مدیران رسانه است.»
کمبود کاغذ و دشواری‌های تامین منابع مالی در میان معضلاتی است که برخی رسانه‌های ایرانی را با خطر تعطیلی روبه‌رو کرده است. در این میان، طبیعی است که بیشترین آسیب را خبرنگاران و کارکنان رسانه‌ها می‌بینند، اما این آسیب، به ناگزیر بر کار آنها و کیفیت و کمیت محتوای کار رسانه اثر جدی می‌گذارد. رسانه‌های ایران گزارش کرده‌اند که طی چند ماهه اخیر، بسیاری از روزنامه‌ها صفحات چهار رنگشان را تک‌رنگ کرده‌اند و برخی روزنامه‌ها هم روزهای پنجشنبه دیگر منتشر نمی‌شوند. بسیاری حتی نسخه چاپی واقعی ندارند و به صورت تک‌نفره و تنها برای دریافت سهمیه کاغذ و آگهی‌های دولتی، منتشر می‌شوند و به صورت آنلاین و نسخه پی‌دی‌اف، در سایت‌های رسانه‌ها در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرند.
صاحبان و مدیران مسوول برخی از رسانه‌ها چالش‌های کاری خبرنگاران را عدم پاسخگویی مسوولان دولتی به این مشکلات عنوان می‌کنند. برخی ناظران معتقدند بخشی از مشکلات خبرنگاران ناشی از کمبودها یا بی‌توجهی‌های دولت است، اما بخشی از آنها نیز در کوتاهی مسوولان رسانه‌ها و صاحبان مطبوعات ریشه دارد.
جدا از مشکلاتی که سبب شده خبرنگاران ایرانی در شرایط کنونی کار خود را در معرض خطر ببینند، مشکلاتی که از گذشته با آنها دست‌و‌پنجه نرم کرده‌اند، به جای خود باقی است. بیمه سلامت و مشکل مسکن، در میان مشکلاتی است که بسیاری از خبرنگاران، به ویژه خبرنگاران آزاد یا حق‌التحریری، که کارمند ثابت رسانه یا نشریه خاصی نیستند، با آنها مواجه‌اند. این مشکلات از قدیم در بافت خبرنگاری ایران ریشه دوانده و طی سال‌های اخیر، در میان قشر خبرنگار پیچیده‌تر و فراگیرتر شده است.
با وجود این برخی کارشناسان معتقدند که با ترویج پدیده «شهروند خبرنگار»، ساختار کار رسانه‌ای در جهان در حال تغییر است.
هر روز شاهد انتشار عکس‌ها و ویدئوهای شهروند خبرنگارانی هستیم که موج اصلی خبری در کشور را باعث می‌شوند و این رویه به مرور به رسانه‌های اصلی هم رسیده و پس از خبرساز شدن این سبک اخبار، مدیران و مسوولان حوزه‌های مختلف مجبور به توضیح و انتشار بیانیه‌های رنگارنگ می‌شوند و «خبرنگاری» دیگر در انحصار یک قشر مشخص از جامعه نیست و هر روز، خبرنگاران زیادی گوشی به دست در حال تهیه گزارش هستند.
این رویه که بر‌گرفته از پوست‌اندازی جهانی این شغل است، باعث شده هر روز افراد عادی تبدیل به خبرنگارانی جریان‌ساز شوند و موج خبری جدیدی را باعث شوند. ماجرایی که سرعت نشر خبر را بالا برده و همان طوری که دیده شدن خبر را باعث می‌شود، خطراتی را نیز با خود دارد.
نداشتن قدرت تایید رسمی خبر از سوی مراجع رسمی و نبود فَکت‌های کارشناسی، عواملی است که این نوع خبررسانی‌ها می‌توانند خطراتی را نیز برای اذهان عمومی باعث شوند.
دو سال پیش انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران در گزارشی از سختی‌های مداوم در معیشت اهالی رسانه نوشت که خبرنگاران که خود، بیانگر مشکلات مردم و معضلات جامعه‌اند و بازوی اصلی اطلاع‌رسانی اجتماع محسوب می‌شوند، خود باید در زندگی روزمره‌شان با بسیاری از همین مشکلاتی که از آنها گزارش تهیه می‌کنند، دست و پنجه نرم کنند. همین خبرنگاران هستند که شاید با تشکل صنفی و تقویت تعامل میان خود و همکارانشان بتوانند راهکاری برای ابراز و بیان مشکلاتشان، آگاهی‌رسانی به جامعه پیرامون آنها و طرح آنها با صاحبان رسانه‌ها و نشریات بیابند.
همکاری مدیران رسانه‌ای و سرمایه‌گذاران نشریات با خبرنگارانی که خون جاری در نهادهای خبری آنها هستند، می‌تواند بسیاری از مشکلات خبرنگاران را روشن‌تر کند. همراهی مدیران و صاحبان رسانه‌ها با خبرنگاران برای تدبیراندیشی و کوشش برای پاسخگو قرار دادن مقام‌های دولتی و آنها که در این راستا مسوولیت اجرایی دارند، به تلاش برای طرح و رفع این نوع مشکلات کمک بسیاری خواهد کرد.