نوروز؛ فرصتی طلایی برای تخلفات ساختمانی!

گروه مسکن- هرساله با فرارسیدن تعطیلات نوروز، روند اداری بسیاری از نهادهای دولتی و شهری دچار وقفه می‌شود؛ یکی از مهم‌ترین این بخش‌ها، نظارت بر ساخت‌وساز شهری است که متوقف شدن آن می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای ایمنی شهروندان و اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. در حالی که بسیاری از پروژه‌های عمرانی در طول سال با سختگیری‌های نظارتی مواجه‌ هستند، این وقفه موقت فرصتی طلایی برای سوءاستفاده‌کنندگان ایجاد می‌کند تا بدون نظارت‌های لازم، اقدام به ساخت‌وساز غیرمجاز یا تخلفات فنی کنند.
نظارت بر ساخت‌وساز در کشور عمدتا برعهده سازمان نظام مهندسی ساختمان، شهرداری‌ها و برخی نهادهای مرتبط است. این نهادها وظایفی از جمله صدور پروانه ساخت، کنترل نقشه‌ها و محاسبات فنی، نظارت بر اجرای استانداردها، جلوگیری از تخلفات و رسیدگی به شکایات را برعهده دارند. در حقیقت، این نظارت‌ها تضمین می‌کند که اصول ایمنی، پایداری و کیفیت در پروژه‌های ساختمانی رعایت و از بروز حوادث ناشی از ساخت‌وساز غیراصولی جلوگیری شود اما تعطیلات رسمی، به‌ویژه در ایام نوروز، عملا این نظارت‌ها را به حالت تعلیق درمی‌آورد. عدم حضور ناظران و بازرسان در این دوره، کار را برای تخلفات ساختمانی آسان‌تر کرده و شرایط را برای اجرای پروژه‌های غیراستاندارد فراهم می‌کند. مالکان و پیمانکارانی که به‌دنبال دور زدن مقررات هستند، از این فرصت استفاده کرده و اقدام به تخلفاتی نظیر تجاوز به حریم معابر، ساخت طبقات اضافی، تغییر کاربری‌های غیرمجاز و حتی سهل‌انگاری در اجرای اصول ایمنی گودبرداری‌ها می‌کنند.
گودبرداری‌های رهاشده؛ بمب‌های ساعتی در شهر
یکی از نگرانی‌های مهم در این دوره، وضعیت گودبرداری‌های ساختمانی است. گودهای عمیق در مناطق شهری، در صورت رها شدن بدون نظارت و ایمن‌سازی، خطرات جانی و مالی بزرگی به همراه دارند. بسیاری از پروژه‌های ساختمانی که در روزهای پایانی سال گودبرداری می‌شوند، در ایام نوروز بدون مراقبت رها شده و در معرض ریزش قرار می‌گیرند. عدم نظارت بر پایدارسازی این گودها، احتمال فرونشست زمین، آسیب به ساختمان‌های مجاور و حتی حوادث ناگوار مانند ریزش‌های مرگبار را افزایش می‌دهد.
در سال‌های اخیر بارها شاهد ریزش ساختمان‌ها و گودهای غیراصولی در ایام تعطیلات بوده‌ایم که علت اصلی آن عدم پایش مستمر و ضعف نظارت بوده است. گودبرداری‌های رهاشده می‌توانند به فاجعه‌های انسانی و مالی تبدیل شوند در حالی که با استمرار نظارت و الزام مالکان به رعایت اصول ایمنی می‌توان از چنین حوادثی پیشگیری کرد.
توقف روند صدور مجوزها و تاخیر در پروژه‌ها
علاوه بر تخلفات ساختمانی، تعطیلی نظام مهندسی و شهرداری‌ها در ایام نوروز مشکلات اداری فراوانی برای مالکان، مهندسان و پیمانکاران ایجاد می‌کند. روند صدور مجوزهای ساختمانی، تایید نقشه‌ها و سایر مراحل اداری در این مدت متوقف شده و باعث تاخیر در شروع و ادامه پروژه‌ها می‌شود. این تاخیر نه‌تنها هزینه‌های مالی پروژه‌ها را افزایش می‌دهد بلکه بر رونق صنعت ساخت‌وساز و اشتغال در این بخش نیز اثر منفی دارد.
از سوی دیگر تعویق در فرآیندهای اداری، برخی پروژه‌ها را در مراحل حساس بدون سرپرستی رها می‌کند. برای مثال، پروژه‌هایی که در آستانه بتن‌ریزی یا اجرای بخش‌های مهم سازه‌ای هستند، نیاز به نظارت مستمر دارند اما تعطیلی دستگاه‌های مسوول، نظارت کیفی بر این مراحل را مختل می‌کند و ریسک اجرای غیراستاندارد را افزایش می‌دهد.
زیان‌های اقتصادی ناشی از ضعف نظارت در تعطیلات
ساخت‌وساز یکی از بخش‌های مهم اقتصادی کشور است که کوچک‌ترین وقفه در آن می‌تواند ضررهای هنگفتی به دنبال داشته باشد. تعطیلی نظارت‌های ساختمانی در تعطیلات نوروز از دو جنبه باعث زیان اقتصادی می‌شود؛ یکی تخلفات ساختمانی و هدررفت سرمایه و دیگری کندی پیشرفت پروژه‌ها و خسارت‌های مالی.
اجرای پروژه‌های غیراصولی، پس از شناسایی و پیگیری، اغلب با جریمه یا دستور تخریب مواجه می‌شوند. این مساله موجب هدررفت سرمایه ملی و شخصی شده و هزینه‌های اضافی برای اصلاح یا تخریب سازه‌های معیوب تحمیل می‌کند. توقف اداری و تعویق نظارت‌ها باعث کاهش سرعت اجرای پروژه‌ها می‌شود. این تاخیر، هزینه‌های جانبی همچون افزایش قیمت مصالح، هزینه‌های نگهداری کارگاه و خسارت‌های ناشی از عدم بهره‌برداری به‌موقع از ساختمان را افزایش می‌دهد.
لزوم استمرار نظارت‌ها و راهکارهای پیشنهادی
برای جلوگیری از مشکلات ناشی از تعطیلی نظارت‌های ساختمانی در تعطیلات نوروز، لازم است که تدابیری اتخاذ شود تا روند کنترل و بازرسی‌ها متوقف نشود. در این رابطه به تدوین برنامه کشیک برای نهادهای نظارتی، نظارت سیستمی و الکترونیکی، الزام مالکان به تامین ایمنی پروژه‌های رهاشده و ایجاد سامانه گزارش مردمی به عنوان برخی راهکارهای پیشنهادی می‌توان اشاره کرد. سازمان نظام مهندسی و شهرداری‌ها می‌توانند با تعیین گروه‌های کشیک، حداقل یک تیم نظارتی را در هر منطقه فعال نگه دارند تا از تخلفات بزرگ جلوگیری شود، همچنین باید توجه داشت که استفاده از سامانه‌های آنلاین و هوش‌مصنوعی برای پایش وضعیت گودبرداری‌ها و ساخت‌وسازهای در حال اجرا می‌تواند به شناسایی تخلفات کمک کند. شهرداری‌ها نیز می‌توانند با تصویب مقرراتی، مالکان پروژه‌ها را ملزم کنند که پیش از تعطیلات نوروز، وضعیت ایمنی کارگاه‌های خود را تثبیت کرده و گزارش آن را به نهادهای مسوول ارائه دهند. شهروندان می‌توانند از طریق اپلیکیشن‌های شهری، هرگونه تخلف ساختمانی را در ایام تعطیلات گزارش دهند تا در اسرع وقت پیگیری شود.
چرا نظارت بر ساخت‌وساز در تعطیلات نوروز تعطیل می‌شود؟
در همین راستا، مهدی محرمی‌شام‌اسبی، رییس سازمان نظام مهندسی استان تهران با اشاره به تعطیلی نظارت نظام مهندسی ساختمان و شهرداری در ایام نوروز اظهار کرد: از ۲۰ اسفندماه تا ۲۰‌فروردین‌ماه، نظارت شهرداری‌ها و نظام مهندسی تقریبا متوقف می‌شود. او دلیل اصلی این موضوع را کمبود نیروی انسانی و مرخصی‌های نوروزی کارکنان نظارتی دانست و افزود: این تعطیلی چالش‌های زیادی برای صنعت ساختمان ایجاد می‌کند که از جمله آنها می‌توان به زیان مالی برای سرمایه‌گذاران و پیمانکاران، افزایش تخلفات ساختمانی و افت بهره‌وری در بخش نظارت مهندسی اشاره کرد.
رییس سازمان نظام مهندسی استان تهران با تاکید بر خسارات اقتصادی ناشی از این تعطیلی‌ها به مهر گفت: وقتی نظارتی بر پروژه‌ها وجود نداشته باشد، بسیاری از آنها متوقف می‌شوند که این مساله هزینه‌های اضافی برای کارفرمایان و مهندسان به همراه دارد.
محرمی‌شام‌اسبی همچنین به افزایش تخلفات ساختمانی در این بازه زمانی اشاره کرد و افزود: برخی افراد در این ایام بدون مجوز اقدام به ساخت‌وساز غیراصولی و تخلفات مهندسی می‌کنند که در درازمدت منجر به کاهش کیفیت ساختمان‌ها و حتی تهدید ایمنی شهروندان خواهد شد. او با انتقاد از کاهش نظارت در این بازه زمانی گفت: ما در طول سال برای نظارت دقیق برنامه‌ریزی می‌کنیم اما در این یک ماه تعطیلی، تمام این برنامه‌ریزی‌ها مختل می‌شود.
پیشنهادات سازمان نظام مهندسی ساختمان
رییس سازمان نظام مهندسی استان تهران در خصوص راهکارهای جلوگیری از این چالش‌ها تصریح کرد: یکی از پیشنهادهای ما شیفت‌بندی مسوولان کنترل ساختمان در شهرداری‌هاست تا به‌جای تعطیلی کامل، نیروهای نظارتی در شیفت‌های کاری تقسیم شوند و از سیستم‌های هوشمند برای کنترل وضعیت پروژه‌ها استفاده شود. او راه‌اندازی سامانه آنلاین گزارش تخلفات را یکی دیگر از راهکارها عنوان کرد و افزود: با ایجاد یک سامانه دیجیتال، مهندسان، پیمانکاران و حتی شهروندان می‌توانند وضعیت پروژه‌های ساختمانی را به‌صورت آنلاین گزارش کنند تا روند نظارت در ایام تعطیلات نیز ادامه داشته باشد.
محرمی‌شام‌اسبی بر لزوم تعامل بیشتر نهادهای مسوول تاکید کرد و گفت: وزارت کشور، وزارت راه‌و‌شهرسازی، شهرداری‌ها و شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی باید با همکاری یکدیگر یک پروتکل نظارتی ویژه برای ایام نوروز تدوین کنند تا از وقوع مشکلات جلوگیری شود.
او با هشدار نسبت به پیامدهای عدم اجرای این پیشنهادات تاکید کرد: اگر این مشکل حل نشود، هر سال هزاران پروژه ساختمانی در یک ماه تعطیلی دچار تاخیر و زیان مالی خواهند شد. علاوه بر این، افزایش تخلفات ساختمانی باعث خواهد شد برخی ساختمان‌های غیراصولی بدون نظارت اجرا شوند که تبعات جبران‌ناپذیری در آینده خواهد داشت.
رییس سازمان نظام مهندسی استان تهران خاطرنشان کرد: انتظار داریم شهرداری‌ها و نهادهای مسوول، برای سال آینده تغییرات لازم را در روند نظارت‌های نوروزی اعمال کنند تا صنعت ساختمان از این مشکلات رهایی یابد.
طبق گفته رییس سازمان نظام مهندسی استان تهران، دلیل اصلی این تعطیلی، کمبود نیروی انسانی و مرخصی‌های نوروزی کارکنان نظارتی است. این موضوع باعث می‌شود بسیاری از فرآیندهای اداری و نظارتی متوقف شده و تخلفات ساختمانی افزایش یابد.
ممنوعیت ساخت‌وساز در تعطیلات نوروز برای حفظ آرامش شهری
بهروز شیخ‌رودی، کارشناس اقتصاد شهری نیز در خصوص وضعیت نظارت شهرداری‌ها بر ساخت‌وساز در ایام تعطیلات نوروزی اظهار کرد: شهرداری‌ها عموما براساس بخشنامه، از ۲۰ اسفندماه به تناسب وضعیت هر شهر تا ۱۰ تا ۱۵ فروردین هرگونه ساخت‌وساز را متوقف می‌کند. به عبارت دیگر در بازه زمانی ذکر شده، فعالیت ساخت‌وساز در کشور ممنوع است. او ادامه داد: هدف از این ممنوعیت‌ها حفظ آرامش در سطح شهر و حمایت از شهروندان در آستانه عید نوروز است و در صورتی که این اقدام انجام نشود، حجم بالای ساخت‌وساز در شهر موجب نارضایتی مردم خواهد شد بنابراین ممنوعیت ساخت‌وساز در ایام نوروز موجب حفظ چهره شهری و آرامش عموم مردم جامعه می‌شود.
شیخ‌رودی افزود: یکی از دلایلی که فعالیت‌های عمرانی در ایام عید تعطیل می‌شود، عدم توانایی سازمان شهرداری در انجام نظارت فنی و مهندسی به ‌طور صحیح است. این موضوع باعث می‌شود تا عملیات ساختمانی در این مدت متوقف شود تا از بروز مشکلات و تخلفات احتمالی جلوگیری شود، در صورت انجام این نظارت‌ها، شهرداری باید تخلفات ساختمانی را از طریق ماده ۱۰۰ پیگیری کند اما این نظارت‌ها در اکثر موارد به درستی انجام نمی‌شود.
به گفته این کارشناس اقتصاد شهری، برخلاف تعطیلی بخش نظارتی ساخت‌وساز، شهرداری‌ها در زمینه صدور پروانه ساختمانی در ایام عید نوروز نیز همچنان فعالیت دارند بنابراین، این ممنوعیت تنها مربوط به فعالیت‌های ساخت‌وساز است.
او در خصوص نظارت بر ساخت‌وساز با دوربین یا سامانه‌های آنلاین در تعطیلات نوروز مبنی بر اینکه فعالیت‌های ساختمانی متوقف نشود، تاکید کرد: این موضوع از این جهت مهم است که در بسیاری از کشورهای دنیا، شهرداری‌ها در ایام تعطیلات و مناسبت‌های ویژه عملیات عمرانی در سطح شهر را متوقف و ممنوع اعلام می‌کنند.
شیخ‌رودی با بیان اینکه دولت‌ها در ایام تعطیلات و مناسبت‌های ویژه عملیات عمرانی را متوقف می‌کنند، افزود: در صورتی که بحرانی رخ ندهد، حفاری و سایر فعالیت‌های عمرانی متوقف می‌شود. او ادامه داد: وظیفه شهرداری این است که زمینه نظارت قانونی را فراهم کند و این موضوع را با کاهش مدت زمان اعمال نظارت‌ها جبران کند، اگر شهرداری به سازندگان کمک کند و زمان صدور پروانه و مراحل نظارت‌های فنی را کاهش دهد، می‌تواند رضایت آنها را جلب کند.
از سوی دیگر کارشناس اقتصاد شهری تاکید دارد که ممنوعیت ساخت‌وساز در ایام نوروز به منظور حفظ آرامش شهری و جلوگیری از آلودگی‌های صوتی اعمال می‌شود. طبق بخشنامه شهرداری‌ها از ۲۰اسفند تا ۱۰ یا ۱۵فروردین، فعالیت‌های عمرانی را متوقف می‌کنند اما همچنان صدور مجوزهای ساختمانی ادامه دارد.
ساخت‌وسازهای غیرمجاز در کمین تعطیلات نوروزی
امین حسنوند، کارشناس بخش مسکن نیز با اشاره به اینکه پیش ‌از تعطیلی نظارت سازمان نظام مهندسی و شهرداری‌ها در ایام نوروز، برخی گروه‌های ساختمانی خود به‌صورت داوطلبانه فعالیت را متوقف می‌کنند، گفت: بسیاری از پروژه‌های ساختمانی به دلیل تعطیلات رسمی و نبود نیروی کار در این ایام، روند اجرایی خود را کند یا متوقف می‌کنند اما تعطیلی رسمی نظارت‌های نظام مهندسی و شهرداری می‌تواند چالش‌های متعددی را به همراه داشته باشد.
او افزود: شهرداری به دلیل تردد مسافران نوروزی برای حفظ جلوه و آرامش شهروندان ساخت‌وساز را متوقف می‌کند اما یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، افزایش ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم شهرها و مناطق حساس است. معمولا در تعطیلات نوروز، میزان تخلفات ساختمانی افزایش پیدا می‌کند چراکه برخی سوددجویان از کاهش حضور ناظران استفاده کرده و اقدام به ساخت‌وساز غیرقانونی می‌کنند. این موضوع می‌تواند در آینده به مشکلات حقوقی و فنی جدی منجر شود.
حسنوند ادامه داد: برخی پروژه‌ها مانند گودبرداری‌ها یا پروژه‌های حساس عمرانی نظیر پل‌سازی و راهسازی، امکان توقف ندارند. گودبرداری، به‌ویژه در مجاورت ساختمان‌های دیگر، فرآیند کاملا مهندسی است که اگر به ‌طور ناگهانی متوقف شود، خطرات جانی و مالی جدی ایجاد می‌کند بنابراین نظارت مستمر بر چنین پروژه‌هایی حتی در تعطیلات نوروز ضروری است.
این کارشناس ساخت‌وساز و مهندس پایه یک تاکید کرد: تعطیلی نظارت بر ساخت‌وساز در ایام نوروز و ویژه نه‌تنها باعث کاهش امنیت ساخت‌وساز می‌شود بلکه از نظر اقتصادی نیز به صنعت ساختمان آسیب می‌زند. صنعت ساختمان‌سازی با بیش‌از ۲۰ عنوان شغلی دیگر ارتباط مستقیم دارد و توقف کارگاه‌ها در این بازه زمانی می‌تواند به کارگران و سرمایه‌گذاران خسارت بزند. او اظهار کرد: به جای تعطیلی کامل نظارت‌ها، شهرداری و سازمان نظام مهندسی می‌توانند با بهره‌گیری از سیستم‌های پایش آنلاین و پردازش تصویری، نظارت مستمر بر پروژه‌های ساختمانی داشته باشند، همچنین تقویت گشت‌های نظارتی در مناطق حساس و تفکیک پروژه‌های قابل تعطیلی از پروژه‌هایی که نیاز به ادامه فعالیت دارند، می‌تواند تا حد زیادی از بروز تخلفات و آسیب‌های اقتصادی جلوگیری کند.
سخن پایانی
تعطیلی نظارت بر ساخت‌وساز در تعطیلات نوروز یک خلأ نظارتی جدی ایجاد می‌کند که زمینه‌ساز تخلفات ساختمانی، تهدید ایمنی شهری و زیان‌های اقتصادی است. در حالی که صنعت ساختمان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور شناخته می‌شود، بی‌توجهی به نظارت در ایام تعطیلات می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد. استمرار نظارت‌ها، اجرای برنامه‌های کشیک، استفاده از ابزارهای هوشمند و مشارکت شهروندان، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به کاهش مشکلات ناشی از این وقفه کمک کنند. اگر مسوولان به این مساله توجه نکنند، هر سال نوروز می‌تواند فصلی برای رشد تخلفات و افزایش حوادث ساختمانی باشد.