نم کشیدن آرامگاه «اردشیر سوم» هخامنشی

سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی از وضعیت مخاطره‌آمیز آرامگاه «اردشیر سوم» بر اثر نفوذ رطوبت و نم‌زدگی در این اثر هخامنشی در مجموعه «تخت‌جمشید» خبر داد.
این پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی عکس‌هایی را از آرامگاه اردشیر سوم هخامنشی در مجموعه تخت‌جمشید در اختیار ایسنا قرار داد و درباره وضعیت آن توضیح داد: آرامگاه اَردشیر سوم هخامنشی در دامان کوه «مهر» (رحمت) در میراث جهانی پارسه یا همان تخت‌جمشید نَم کشیده و رطوبت فراوان در آرامگاه این پادشاه هخامنشی رِخنه کرده و آن را خدشه‌دار کرده است.
این کنشگر میراث فرهنگی براساس بررسی‌ها و رصدی که سال‌ها در مجموعه تخت‌جمشید داشته است، گفت: نَم و رطوبت شدید پس از بارندگی‌های بهاری به جان آرامگاه اَردشیر سوم هخامنشی در مجموعه جهانی پارسه افتاده و آن را با چالشی تازه رو‌به‌رو کرده است. همچنین نم و رطوبت‌ بر پیکره سنگ‌نگاره‌ها نیز رخنه کرده و چهره آنها را خدشه‌دار کرده است.
آریا اضافه کرد: این در حالی است که نم و رطوبت‌ در همین بخش از آرامگاه اَردشیر سوم هخامنشی و در سال‌۱۳۹۹ خورشیدی وجود داشته و در گزارشی به آن پرداخته بودم و مسوولان وقت پایگاه جهانی پارسه از برطرف کردن آن و مرمت و حفاظت خبر داده بودند، اما با گذشت چهارسال، «در بر همان پاشنه می‌چرخد!» با این همه، با مدیر کنونی پایگاه جهانی پارسه چندین و چندبار زنگ زدم که شوربختانه پاسخگو نبودند! حتی در یک پیام کوتاه از او درخواست پاسخگویی کردم که پاسخی نیز به آن پیام کوتاه داده نشد. این موضوع، بیانگر برخورد غیرحرفه‌ای برخی مدیران و مسوولان در استان‌هاست که خود را ملزم به پاسخگویی در برابر رسانه‌ها و کُنشگران میراث فرهنگی نمی‌دانند. این یادمان‌های ارزشمند تاریخی و تکرارناپذیر کشور است که آسیب دیده و یکی پس از دیگری از چهره تاریخ و صحنه روزگار حذف و زدوده خواهد شد.
به گزارش ایسنا، این پژوهشگر میراث فرهنگی به استناد گفت‌وگوهایی که با برخی کارشناسان مرمت و باستان‌شناسی در این‌باره داشته است، اظهار کرد: یکی از دشواری‌های بزرگ یادمان‌های تاریخی سنگی، حفاظت آنان در برابر باران‌های اَسیدی و به‌طور کلی عوامل طبیعی بوده که تأثیر بسیار بد و مستقیمی روی این دسته از یادگارها گذاشته و پاسبانی از آنها را با سختی رو‌به‌رو خواهد کرد. همچنین موضوع مرمت و حفاظت از یادمان‌های سنگی در کشور ما بسیار هزینه‌بَر بوده و به یکی از چالش‌های بزرگ در این زمینه تبدیل شده است. از سویی، نمی‌توان دست روی دست گذاشت و به بهانه کمبود بودجه، بیننده ویرانی یادمان‌های ارزشمند سنگی که دستاورد دسترنج گذشتگان پاک‌نهادمان بوده است، شد.
او ادامه داد: امروزه با پیشرفت دانش و تکنولوژی در جهان که به سرعت رو به گسترش است، باید کوشید تا بهترین و ساده‌ترین راه‌ها را برای پاسداری از یادمان‌های سنگی به کار برد. در جهان امروز، ناتوانی در پاسداری و نگهداری از یادمان‌های سنگی و به‌طور کلی تاریخی، اَمری شگفت‌انگیز و غیرقابل پذیرش است و باید همگام با دانش روزافزون جهانی پیش رفته و از تکنولوژی‌های نوین بهره برده تا بتوان یادمان‌های گرانسنگ تاریخی را همانگونه که سالم به دست ما رسیده است به دارندگان (صاحبان) اصلی این سرزمین که همانا آیندگان هستند، واگذار کرد و کوتاهی در این زمینه، خطایی نابخشودنی به‌شمار آمده که باید در برابر تاریخ و آیندگان پاسخگو بود.
آریا مستند به اظهارات کنشگران میراث فرهنگی و باستان‌شناسان تاکید کرد: یک مجموعه جهانی باید با حساسیت بیشتری اداره شود و پیاپی به بخش‌های گوناگون آن سرکشی‌شده و با دانش و علم روز با آن رفتار شود. این نم و رطوبت اگر بهنگام رسیدگی شده بود، پدید نمی‌آمد. هم‌اینک نیز می‌توان با کنترل سرما و گرما، آب و هوا و کُنش و واکنش هوا (فعل و انفعالات) و ریشه‌کن کردن گُل‌سنگ‌ها از آن به خوبی و با حساسیت نگهداری کرد. از سویی باید برنامه‌ها و مطالعات هدفمند باستان‌شناسی و مرمت و حفاظت در این مجموعه از سر گرفته شود. باستان‌شناسان پافشاری دارند چنین مجموعه بزرگ جهانی، جای آزمون‌وخطا ندارد و با هوشیاری و کارآزمودگی باید از آن پاسداری و نگهداری کرد.
او ادامه داد: به گفته باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی، یکی از عوامل موثر در تخریب یادمان‌های سنگی در میراث جهانی پارسه بی‌گمان وجود کارخانه پتروشیمی است. دیگر عوامل مهم سوزاندن «کاه کلشت» به وسیله کشاورزان پس از برداشت گندم است که سبب اسیدی شدن هوا می‌شود و بازخورد منفی برای سنگ‌ها دارد.
این کنشگر میراث فرهنگی با این پیشنهاد که برای سنجش بهتر روند تخریب در آرامگاه اَردشیر سوم هخامنشی در کوه مهر عکس‌های چندین سال گذشته را با نمونه امروزین آن باید در کنار هم گذاشت و موارد را بررسی کرد تا به نتیجه رسید و به عمق فاجعه پی برد، گفت: باید دانست که سازه‌ها و آثاری که در فضای باز جای دارند، همیشه دستخوش آسیب‌های جوی و محیطی هستند. آثار صخره‌ای نیز از این امر جدا نیست. بارندگی یکی از عوامل آسیب‌رسان به یادمان‌های تاریخی به‌شمار می‌آید. به همین انگیزه مرمتگران کوشش می‌کنند تا اندازه امکان، یادمان‌ها و آثار را از این نوع آسیب در امان نگاه دارند.
او یادآور شد: آثار صخره‌ای پارسه و نقش رستم از دیرباز و از زمان ساخت دستخوش آسیب‌های ناشی از بارندگی جای داشته‌اند. از همین رو، معماران هخامنشی کوشیده‌اند تا با ساخت آبراهه‌هایی در دیواره آرامگاه‌ها به‌ویژه در دیواره کوه «دژ نبشت» در نقش رستم از رخنه رطوبت پیشگیری کنند. هرچند این اقدام زیبنده معماران هخامنشی تا اندازه بسیاری انگیزه کُند کردن آسیب‌ها شده، ولی به انگیزه‌های گوناگونی هیچ‌گاه کافی نبوده است. شوربختانه یکی از دشواری‌های آثار صخره‌ای، این است که بر اثر عوامل زمین‌شناسی، پیوسته مسیر رسانندگی آب (هیدرولوژیکی) تغییر پیدا می‌کند و این دگرگونی‌ها انگیزه‌ای خواهد شد تا آب از فضاهای غیرقابل پیش‌بینی‌شده، رِخنه و نشت کند.
آریا بیان کرد: به هر روی، یکی از باارزش‌ترین و بزرگ‌ترین یادمان‌های سنگی کشورکه نگین هنر و تمدن ایران‌زمین به‌‌شمار می‌آید، باوجود همه حساسیت‌ها در خطر قرار گرفته است و جا دارد مسوولان فرهنگی استان و کشور چاره‌ای ریشه‌ای و درمانی بلندمدت برای آن درنظر بگیرند تا در برابر آیندگان سرخورده و سرافکنده نباشیم.
مجموعه تاریخی- فرهنگی میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید)، بخش‌ها و کاخ‌های گوناگونی را در دل خود جای داده است که می‌توان به کاخ آپادانا، کاخ تچر، کاخ هدیش، کاخ سد ستون، خزانه، دروازه ملل و آرامگاه‌های اردشیر دوم و سوم در دامان کوه مهر یاد کرد که در سال ۵۱۸ پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ بنا شد و خشایارشا و اردشیر یکم آن را گسترش دادند.
مجموعه تخت‌جمشید به همت شهریار عدل، باستان‌شناس و ایرانشناس شهیر در سال ۱۳۵۸ پس از چغازنبیل، دومین اثر تاریخی ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.