نمایشگاهی برای نجات آثار تمدنی عیلام

نادر نینوایی- نمایشگاه «عیلام، سپیده دم تمدن ایران» با حضور قائم مقام وزیر میراث فرهنگی و مقامات کشوری و استانی در موزه تخت‌جمشید گشایش یافت. آنطور که علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور اعلام کرده، اشیای کمتر دیده شده موزه ملی ایران که برخی از آنها بیش از 100سال است در موزه ملی نگهداری شده اما به دلیل محدودیت‌ها به نمایش در نیامده‌اند، حالا در موزه تخت‌جمشید در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند. این نمایشگاه که از هفدهم آبان ماه گشایش یافته به مدت یک ماه میزبان علاقه‌مندان است.
در خصوص نمایشگاه «عیلام، سپیده‌دم تمدن ایران» مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید به «جهان‌صنعت» گفته: هدف از برگزاری آن آشنایی مردم و خصوصا جامعه محلی با اهمیت تمدن باستانی عیلام و از این رهگذر تلاش برای بالا بردن حساسیت جامعه جهت حفاظت موثرتر از آثار تاریخی است.
جزئیات آثار انتقال یافته از موزه ملی
با توجه به اینکه بخش مهمی از آثار به نمایش در آمده در موزه تخت‌جمشید از موزه ملی به تخت‌جمشید انتقال یافته‌اند، می‌توان گفت نمایشگاه «عیلام، سپیده‌‌دم تمدن ایران» دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و می‌تواند گوشه‌هایی از فرهنگ غنی تمدن عیلام به عنوان یکی از مهم‌ترین تمدن‌های باستانی ایران را به نمایش بگذارد.
جبرئیل نوکنده، رییس موزه ملی ایران در خصوص جام مرودشت و سایر آثاری که جهت نمایش از موزه ملی به موزه تخت‌جمشید به امانت سپرده شده است، گفت: ۴۰اثر از موزه ملی ایران به نمایشگاه موزه تخت‌جمشید آورده شده است که از آغاز تمدن عیلام یعنی ۳۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تا دوره هخامنشی را در بر می‌گیرد. یعنی در میان آثار به نمایش در آمده در این نمایشگاه، آثاری از عیلام قدیم، عیلام میانه و عیلام نو وجود دارد.
وی افزود: آثاری که از موزه ملی به موزه تخت‌جمشید ارسال شده است از محوطه‌هایی مثل شوش، چغازنبیل، ارجان و تل ملیان که محوطه‌های کلیدی عصر عیلامی ایران هستند، کشف شده‌اند و بیشتر این آثار هم از بستر باستان‌شناسی و در نتیجه کاوش از این محوطه‌ها کشف شده‌اند.
رییس موزه ملی ایران خاطرنشان کرد: به نمایش درآمدن این مجموعه آثار در نمایشگاه موزه تخت‌جمشید نشان می‌دهد که قبل از دوره هخامنشی نیز ایران یک فرهنگ غنی داشته است که شاهان هخامنشی نیز خود را وارث این فرهنگ کهن می‌دانسته‌اند.
هدف از برگزاری نمایشگاه
علیرضا عسگری چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید درباره هدف از برگزاری نمایشگاه «عیلام، سپیده دم تمدن ایران» و مدت زمان برگزاری آن به «جهان‌صنعت» گفت: تلاش مجموعه تخت‌جمشید بر این است تا زمانی که مقدور است این نمایشگاه دایر باشد و در کنار آن نیز تلاش داریم متخصصان که در خصوص دوره عیلام کار کرده‌اند در موزه مجموعه تخت‌جمشید سخنرانی داشته باشند. هدف از برپایی این نمایشگاه نیز تا حدودی شناخته شدن و معرفی بیشتر تمدن عیلام به مردم است.
وی افزود: بخش اعظم اطلاعات مربوط به تمدن عیلامی در دشت مرودشت کشف شده و یکی از آثاری که در موزه تخت‌جمشید و در قالب این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده هم جام معروف مرودشت است. تلاش داریم در موزه تخت‌جمشید برای جامعه محلی و مردم مرودشت چند برنامه بگذاریم تا آنها با تاریخ و گذشته خود آشنا شده در نتیجه به اهمیت آثار تاریخی مرودشت پی برده و به آنها بیشتر اهمیت دهند.
وی با اشاره به جام ارجان که از موزه ملی ایران به موزه تخت‌جمشید به امانت سپرده شده است، گفت: جام ارجان برای مردم مرودشت خیلی اهمیت دارد و به نوعی الگوی شهرشان شده است. قصد ما این است که جام مرودشت را بیشتر به مردم محلی مرودشت معرفی کرده و در این زمینه الگوسازی در شهر انجام شود.
عسگری چاوردی ضمن تاکید بر اهمیت تمدن عیلامی که برخی آثار آن در نمایشگاه موزه تخت‌جمشید به نمایش در آمده است، گفت: در حقیقت این نمایشگاه بخشی از تاریخ تمدن عیلام را به نمایش می‌گذارد. عیلام قدیم، میانه و جدید 2هزار سال از تاریخ ایران را شامل می‌شود و واقعا نیز مناطق جنوب و جنوب غربی ایران در دوره عیلامی نسبت به سایر مناطق هم به لحاظ زمانی و هم به لحاظ مکانی ممتاز هستند. جالب است بدانید که جایی مثل «لیان» خلیج‌فارس را در دوره عیلامی مدیریت می‌کرده است یا شهرهای «هیدالو» و «دوراونتاش» یا «انشان» همگی شهرهایی هستند که بین تخت‌جمشید و شوش امروزی وجود داشته‌اند و دارای اهمیت ویژه‌ای در تمدن عیلامی بوده‌اند. تلاش ما بر این است که در این نمایشگاه فرهنگ‌سازی کنیم و تمدن عیلام از حوزه تخصصی فراتر دیده شده و با فراتر رفتن از بخش دانشگاهی، زمینه را برای نجات آثار تاریخی فراهم کنیم و مثلا بتوانیم آثار مربوط به انسان و آثار مربوط به دوره عیلامی دشت مرودشت را نجات دهیم.
وی افزود: از سوی دیگر برگزاری نمایشگاه تمدن عیلام، پاسداشتی برای تاریخ و فرهنگ کشور است و گواهی بر حاکمیت ایرانیان بر خلیج‌فارس از دوران عیلامی شمرده می‌شود و طبیعتا این مساله برای حاکمیت کشور بسیار حائز اهمیت است.
اثرات مثبت برگزاری نمایشگاه بر گردشگری
مطمئنا برگزاری نمایشگاه‌هایی که با ارائه آثار و رویدادهای جانبی به معرفی تمدن‌های باستانی اقدام می‌کنند می‌تواند اثر مثبتی نیز بر جذب گردشگر و شکل‌گیری جریان گردشگری داشته باشد.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید در خصوص اثر مثبتی که برگزاری نمایشگاه «عیلام، سپیده دم تاریخ» می‌تواند بر جذب گردشگر داشته باشد، اظهار داشت: از نظر گردشگری و توریسم باید بگویم ارتباط بین تخت‌جمشید و شوش به عنوان یک محور اصلی در گردشگری کشور بسیار حائز اهمیت است و باید به این مساله بیشتر توجه کنیم. سایت‌های عیلامی و کهنی که در این مسیر وجود داشته است بسیار مهم هستند. باید توجه داشت که مسیر اولیه تاریخی کشور ایران از شهر سوخته و جیرفت آغاز شده و سپس به انشان یعنی مرودشت و در نهایت به شوش می‌رسیده است بنابراین این مسیر دارای اهمیت ویژه بوده و پایه‌های تاریخی کشور ایران را تعریف می‌کند. طبیعتا این مسیر باید کاوش و معرفی شود. امروز هم در تخت‌جمشید از نتایج کاوش‌های پیشین، برای معرفی این مسیر و تمدن کهن عیلامی استفاده می‌کنیم.
جام مرودشت نشانی از جایگاه شاخص زن در عیلام باستان
گل سرسبد و مهم‌ترین اثر به نمایش در آمده در نمایشگاه «عیلام، سپیده‌‌دم تاریخ» جام معروف مرودشت است. حک شدن تصویر دو ایزدبانو در دو سوی این جام به عقیده صاحب‌نظران نشانی از جایگاه بالا و بلند مرتبه زنان در تمدن عیلام و تاریخ ایران باستان است.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید در خصوص بررسی‌های انجام شده درمورد این جام و مفاهیمی که می‌توان از آن برداشت کرد، گفت: خطی که در بالای جام مرودشت نگاشته شده خط «پروتو-عیلامی» است و قبلا هم یک بار خوانش شده و الان نیز محققی در حال تکمیل اطلاعات مربوط به آن است. تصویر ایزدی که بر این جام نقش بسته، تصویر ایزد پیروزی است. باید توجه داشت که زنان در تمدن عیلامی جایگاه بسیار شاخصی داشتند و به همین سبب تبدیل به ایزد بانو شده‌اند. می‌توان گفت که بنیان «امشاسپندان» دوران هخامنشی و در اوستای کهن نیز همین ایزدبانوهای عیلامی است. جالب است بدانید که انتقال سلطنت در یکی از سلسله‌های مهم عیلامی نیز از طریق جد مادری بوده است که نشان از جایگاه والای زن در تمدن عیلام دارد.
وی افزود: «تمام این موارد گواه آن است که ایزد بانوی نقش بسته بر جام مرودشت در تمدن عیلامی صاحب اقتدار است و این امر به نوبه خود نشان می‌دهد که زن در تمدن عیلام در حوزه قدرت صاحب نفوذ بوده و حتی در جایگاه مدیریتی حضور داشته است. به نظرم وجود تصویر یک ایزد بانو روی جامی مربوط به 4‌هزار سال پیش نشان از بخشی از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی تمدن ایران است که باید به دنیا معرفی شود.»
در پایان باید اذعان داشت برگزاری نمایشگاه‌ها و رویدادهای موزه‌ای که موجب معرفی هرچه بیشتر تمدن‌های باستانی ایران و تاریخ و گذشته ایرانیان شود، می‌تواند اقدامی موثر برای شناساندن تاریخ به مردم و از این مسیر کمک به حفاظت موثرتر از آثار تاریخی شود. همچنین جلب توجه مردم در داخل و خارج کشور به تاریخ و جاذبه‌های تاریخی ایران می‌تواند زمینه توسعه گردشگری را فراهم کرده و به درآمدزایی برای جامعه محلی و در نگاهی کلان‌تر به اقتصاد غیرنفتی کشور کمک کند. باتوجه به جمیع این موارد انتظار می‌رود که برگزاری نمایشگاه‌های موزه‌ای و نیز رویدادهای مبتنی بر معرفی تاریخ ایران تداوم داشته باشد.