24 - 08 - 2024
نجف دریابندری؛ آبروی ترجمه معاصر
استاد نجف دریابندری آبروی ترجمه معاصر بود. دریابندری مرد اندیشمندی بود و انتخابهای دقیق و نثر ساده اما مستحکم و مقدمههای گرهگشایش، او را از حد مترجم صرف فراتر میبرد. نجف دریابندری، آبروی ترجمه معاصر؛ این موجز و در عین حال کاملترین تعریفی است که میتوان درباره ارزش کار او ارائه داد. بسیاری از ایرانیان از دریچه ترجمههای او با ادبیات جهان آشنا شدند. نقشی که دریابندری در ارتقای ترجمه در زبان فارسی داشت نیز بیبدیل است. توجه به زبان و استفاده از ظرفیتهای بالای زبان فارسی اعم از کنایات، اصطلاحات و… به زبان ترجمه، کار او را از دیگر مترجمان تا حد زیادی متمایز کرده است؛ آن هم در روزگاری که بازار کتاب ایران پر شده است از کتابهای ترجمهای که خود به ترجمه نیاز دارند. تمام این موارد حکایت از آشنایی و اشراف دریابندری بر زبان مبدأ و مقصد دارد. احمدرضا بهرامپورعمران، نویسنده و پژوهشگر در یادداشتی به مناسبت نود و چهارمین سالروز تولد آقای مترجم، مروری کوتاه دارد بر کارنامه دریابندری و کاری که او برای فارسیزبانان انجام داد. این یادداشت را میتوانید در ادامه بخوانید:
استاد نجف دریابندری آبروی ترجمه معاصر بود. دریابندری مرد اندیشمندی بود و انتخابهای دقیق و نثر ساده اما مستحکم و مقدمههای گرهگشایش، او را از حد مترجم صرف فراتر میبرد؛ مقدمههایی خواندنی که بعدها در مجموعه «از این لحاظ» گرد هم آمدند. قلم دریابندری نثر اصیل معاصر ما را نمایندگی میکند؛ نثری که نمایندگانش بزرگانی همچون فروغی، خانلری، قاضی، آل احمد و گلستان هستند؛ نثرهایی که در عین استحکام، روشن و روان و روزآمدند و قلم دریابندری همچون نثر چوبک و شعر آتشی، گرما و شرجی جنوب را نیز با خود همراه داشت و بیسببی نبود که خود نیز شیفته برگرداندن گرمای زندگی سیاهپوستان، روایتهای رودخانهای مارک تواین، «پیرمرد و دریا»ی همینگوی و «رگتایم» دکتروف به زبان فارسی بود.
دریابندری به حیطههایی همچون فلسفه و تاریخ و جامعهشناسی نیز علاقهمند بود. خبرگان برگردان او را از «تاریخ فلسفه غرب» راسل در روزگار جوانی، آن هم در تنگنای زندان، قابل توجه ارزیابی کردهاند. برگردان دریابندری از آثار کاسیرر نیز استوار و رسا است. بخشی از دغدغههای فلسفی و اجتماعی دریابندری در کتاب ارزشمند «درد بیخویشتنی» (الیناسیون) منعکس شده است. دریابندری چندی سیاست هم ورزیده بود و بند و داغ و درفشش را نیز چشیده بود. دریابندری گاه دیدگاههای تند و سرسختانه نیز ابراز میداشت. از جمله به پیوستن ایران به معاهده بینالمللی «بِرن» (کپی رایت)، اعتقادی نداشت. توجیهش که گویا از نگرش چپش سرچشمه میگرفت نیز این بود: در برابر چند سده استعمار سیاهی که بر سرزمینمان حکمفرما بوده، حال چه اشکالی دارد اگر سالهایی ما نیز از فرهنگی که از اقتصاد ما ارتزاق کرده، رزق فرهنگی برگیریم؟! همچنین است نقدی که به کاربرد اصطلاح «اسطوره» وارد میدانست و بهکارگیری «افسانه» را بر آن ترجیح میداد. حتی این نگاه سرسختانه موجب نوشتن کتابی شد با عنوان «افسانه اسطوره». و یا سرسختیاش در دفاع تمامقامت از «شوهر آهوخانم» در برابر نقدهای تند و تیزش از «بوف کور». پیشتر گمانمیکردم شاید این مخالفت با بوف کور، به سبب فضای تیره و تار حاکم بر آن باشد اما وقتی برگردان ایشان را از «در انتظار گودو» و دیگر آثار بکت که پوچگرایانهاند خواندم، دیدم گویا بر خطا رفتهام. شاید هم نگرش استاد بعدها دگرگون شده بود.
استاد دریابندری چندین مقاله خواندنی در باب نقاشی مدرن نیز نوشتهاند که از اشرافشان بر جریانهای هنری غرب حکایت دارد. برگردان استادانه «معنی هنر» هربرت رید که توجه و تکیه اساسیاش بر هنر نقاشی است نیز گواهی بر همین آشناییها و آگاهیهاست. دریابندری استاد شناخت لحن اثر در زبان مبدأ و انتخاب لحن جانشین مناسب در زبان فارسی بود. کافی است به لحن شوخطبعانه و زبان نوجوانانه «هکلبری فین» دقت کنیم. یا زبان محاورهای در برگردان گور به گور فاکنر که حتی در عنوان کتاب نیز منعکس است. همچنین است نثر درخشان «بازمانده روز» (اثر ایشی گورو) که مترجم در مقدمه آورده چگونه در نثر منشیانه و سفرنامهها و خاطرات عهد قاجاری جستوجو کرده تا زبانی مناسب برای بازتاب فضای اشرافی حاکم بر داستان و نیز لحنی باورپذیر برای نوکری وفادار، بیابد. دریابندری بدعت دیگری هم داشت که کمتر به آن پرداختهاند و آن انتخاب عناوینی زیبا و نوگرایانه است برای آثارش. مرادم انتخابهایی است از نوع «به عبارت دیگر»، «در عین حال» و «از این لحاظ». او این تعابیر را که عمدتا برای انسجامبخشی به نوشته و گاه به عنوان تکیهکلام به کار میرود، جسورانه بر آثار خویش نهاد و برخی نویسندگان پس از او این شیوه را دنبال یا با آن شوخی کردند (نمونه را: «از اون لحاظ!»)
«کتاب مستطاب آشپزی: از سیر تا پیاز»، ساحتی دیگر از انسانی چندوجهی را آشکار میسازد. این اثر فرهنگ واژگان سرشاری دارد که برخیشان را جز در آن اثر، جایی دیگر نمیتوان یافت. حتی جا دارد فرهنگ اصطلاحاتی براساس آن سامان یابد و معادلها و تعاریفی برای هر اصطلاح آشپزی ارائه شود. چند سال پیش، جایی در گفتوگویی گویا، استاد به نخستین چاپ «وداع با اسلحه» (اوایل دهه 30) اشاره کردند و با لحنی که افسوسی در آن نهفته بود افزودند «خودم آن چاپ را ندارم». من که از حسن تصادف همان چاپ را با امضای خودشان در کهنهفروشیها یافته بودم، فرصت را مناسب دیدم و آن را همراه با کتابی از خودم، به آدرس نشر کارنامه برایشان فرستادم. نمیدانم آن بسته به نشر کارنامه و در نهایت به دست استاد رسید یا نه؟!
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد