نامعادله جنگ و صلح

گروه بین‌الملل- جهان در سال ۱۴۰۲ مملو از تحولات و اتفاقاتی بود که هر یک از آنها می‌تواند تاثیری قابل ملاحظه در فرآیندهای بین‌المللی داشته باشد؛ اما تمامی این تحولات تحت‌الشعاع طوفان الاقصی و جنگ ویرانگری قرار گرفت که در هفتم اکتبر یعنی مهر ماه در غزه آغاز شد؛ جنگی که تاکنون بیش از ۳۱ هزار و ۶۴۵ کشته، میلیون‌ها نفر آواره و هزاران نفر زخمی و مفقود در نوار غزه بر جای گذاشته و تبدیل به فاجعه‌ای تمام عیار شده است.
در همین راستا و در حالی که طبق گزارش‌های نهادهای بین‌المللی و همچنین سازمان ملل، غزه به سمت یک قحطی تمام عیار پیش می‌رود و اقدامات اسرائیل در حمله به غیرنظامیان مصداق بارز نسل‌کشی محسوب می‌شود، همچنان دورنمایی برای برون رفت از این بحران وجود ندارد. چراکه پیش نویس قطعنامه‌های شورای امنیت برای توقف درگیری‌ها، یکی پس از دیگری از سوی آمریکا وتو شده و اندک امیدها نیز برای برقراری آتش‌بس موقت در ماه رمضان با کارشکنی دولت تندروی نتانیاهو از بین رفته است.
به همین دلیل انتظار می‌رود که در سال آینده نیز این جنگ ویرانگر همچنان ادامه داشته باشد؛ با این تفاوت که علیرغم گسترده شدن فاجعه انسانی در نوار غزه، بیم گسترش درگیری‌ها به سایر نقاط منطقه و کلید زدن یک جنگ بزرگ در خاورمیانه نیز می‌رود؛ امری که کارشناسان از همان آغاز جنگ غزه نسبت به آن هشدار داده و اعلام کرده اند، خاورمیانه روی بشکه باروتی قرار دارد که هر لحظه امکان انفجار آن وجود دارد.
این موضوع در شرایطی نزدیک به واقعیت می‌شود که حملات حوثی‌های یمن به کشتی‌ها از مبدا و مقصد اسرائیل در دریای سرخ و تنگه باب المندب به واسطه حمایت از مردم غزه نیز تبدیل به جبهه‌ای تازه از درگیری‌ها در منطقه شده است؛ به طوری که در طول دو ماه گذشته آمریکا و انگلیس با همراهی چند کشور نظیر بحرین، هلند و کانادا چندین حمله به کشور جنگ‌زده یمن کرده و در این میان نه‌تنها از شدت درگیری‌ها کاسته نشده، بلکه معادلات آن نیز پیچیده‌تر شده است.
گره کور جنگ اوکراین
فاجعه تمام عیار غزه در شرایطی در نیمه ۱۴۰۲ رقم خورد که این سال با ادامه جنگ اوکراین و تحلیل‌های مختلف در خصوص سرنوشت نهایی آن آغاز شده بود. این جنگ که اکنون تبدیل به گرهی کور در نظام بین‌المللی تبدیل شده به نوبه خود یکی از مهترین تهدیدات نظام جهانی از سال ۱۴۰۰ به این سو به شمار می‌رود.
در این سال و در فصل بهار قرار بود ضد حمله اوکراینی‌ها به مواضع روسیه آغاز شود؛ ضد حمله‌ای که بسیار روی آن تبلیغ شده بود اما در نهایت نه‌تنها به نتیجه‌ای نرسید، بلکه باعث شد تا موضوع ادامه حمایت‌های مالی و تسلیحاتی غرب از اوکراین نیز زیر سوال برود. یعنی در شرایطی که اختلافات در اروپا برای ادامه کمک‌ها به اوکراین وجود دارد، در ایالات متحده جمهوریخواهان علنا جلوی بودجه کمک به اوکراین را گرفته و حتی زمزمه‌هایی نیز از سوی آنها در خصوص پایان دادن سریع این جنگ مطرح می‌شود.
به همین دلیل هر چند که دو روز قبل جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که سرنوشت این جنگ در بهار یا تابستان سال آینده مشخص می‌شود، اما به واسطه دست برتر روس‌ها و نیز کاهش یافتن توان نیروهای اوکراینی به نظر می‌رسد که این جنگ که تهدیدی مهم برای نظام جهانی و به خصوص اروپا به شمار می‌رود در سال جدید نیز ادامه یابد؛ با این تفاوت که مشخص نیست تبعات و پیامدهای ادامه آن در سال ۱۴۰۳ قرار است چه هزینه‌ای را بر نظام بین‌الملل تحمیل کند.
جدال ترامپ و بایدن
یکی دیگر از وقایع مهم امسال نیز قطعی شدن رقابت میان ترامپ و بایدن در انتخابات نهایی ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ است؛ اتفاقی کم‌سابقه در تاریخ سیاسی آمریکا که باعث شده از هم‌اکنون و در فاصله ۸ ماه مانده به برگزاری این انتخابات بسیاری از مسائل جهانی تحت‌الشعاع آن قرار بگیرد. ترامپ در حالی توانست به عنوان نامزد نهایی جمهوریخواهان انتخاب شود که با ۴ پرونده کیفری و ده‌ها کیفرخواست مواجه بود و حتی دو مرتبه نیز به حکم دادگاه خود را به زندان معرفی کرد. با این حال تمامی تلاش‌ها بر کنار زدن او بی‌نتیجه مانده تا جهان در هراس از ریاست‌جمهوری دوباره وی قرار بگیرد.
حتی کار تا جایی پیش رفته که نه‌تنها ترامپ تهدید کرده در صورت انتخاب نشدنش آمریکا تبدیل به حمام خون می‌شود، بلکه افرادی نظیر ایلان ماسک نیز عدم موفقیت وی در انتخابات را تهدیدی فزاینده برای ایالات متحده تلقی کرده اند. به همین دلیل از هم‌اکنون زمزمه‌های حضور ترامپ در انتخابات باعث شده تا بحث خروج آمریکا از ناتو و نیز سایر مناسبات سیاسی، امنیتی و اقتصادی جهان تحت تاثیر احتمال ریاست‌جمهوری دوباره او قرار بگیرد.
از سوی دیگر بایدن نیز به عنوان رییس‌جمهوری مستقر در حالی برای رقابت دوباره با ترامپ آماده می‌شود که نه‌تنها سن بالای او و گاف‌های فزاینده‌اش شائبه عدم صلاحیت وی برای دور دوم ریاست‌جمهوری را تقویت کرده، بلکه پرونده فساد فرزندش و نیز مدیریت او در جنگ غزه باعث شده تا بسیاری از دموکرات‌های آمریکایی نیز از وی ناامید شوند.
تقویت راست‌افراطی
در این سال همچنین جریان راست‌افراطی بیش از گذشته تقویت شد؛ به طوری که نه‌تنها در اروپا احزاب راست‌افراطی آرای قابل ملاحظه‌ای را کسب کردند، بلکه خیرت ویلدرز تندرو توانست برنده انتخابات هلند شود.
از سوی دیگر در حالی که حزب آلترناتیو برای آلمان تبدیل به دومین حزب این کشور شده، انتخاب خاویر میلی به عنوان یک آنارکو لیبرتارین به عنوان رییس‌جمهوری آرژانتین نیز از جمله مسائل مهم بین‌المللی در سال ۱۴۰۲ بود؛ زیرا برای نخستین بار است که چنین فردی با افکار خاص اقتصادی و سیاسی به عنوان رییس‌جمهوری انتخاب می‌شود و نکته مهم دیگر این است که برخی از چهره‌ها نظیر ایلان ماسک، ترامپ، بولسونارو و غیره نیز از روی کار آمدن وی حمایت کرده اند.
به گفته ناظران پیروزی خاویر میلی از آنجا حائز اهمیت است که موفقیت وی برای مهار اقتصاد بحران زده آرژانتین می‌تواند نمونه‌ای و الگویی باشد تا سایر کشورها که درگیر مسائل و چالش‌های اقتصادی هستند از چنین افرادی حمایت کنند؛ امری که می‌تواند آینده مناسبات جهانی و فرآیندهای سیاسی را در مسیر تازه‌ای قرار دهد.
انتخابات در منطقه
سال ۱۴۰۲ و همچنین سال آینده انتخابات‌های مختلفی قرار است در کشورهای جهان برگزار شود؛ به طوری که گفته می‌شود نیمی از مردم جهان درگیر این انتخابات خواهند شد. در این میان انتخابات روسیه در حال انجام بوده و نتیجه آن نیز از با پیروزی پوتین از پیش مشخص است. همچنین انتخابات مهم هند هم در پیش روست و ۹۰۰ میلیون نفر از واجدان شرایط قرار است به زودی پای صندوق‌های رای بروند.
علاوه بر این هر چند که انتخابات مصر و جمهوری آذربایجان نیز فرمایشی بوده و السیسی و علی‌اف دوباره انتخاب شدند، اما دو انتخابات یعنی انتخابات ترکیه و پاکستان در سال ۱۴۰۲ از اهمیت زیادی برخوردار بود. در ترکیه اردوغان توانست بار دیگر اما با سختی پیروز این انتخابات شود. همچنین انتخابات پارلمانی پاکستان در حالی برگزار شد که حزب عمران خان که در زندان به سر می‌برد در این انتخابات پیروز شد، اما در روندی مهندسی شده با همکاری ارتش، دوباره شهباز شریف به عنوان نخست‌وزیر پاکستان انتخاب شد؛ امری که می‌تواند بحران سیاسی در این کشور را بیش از گذشته تقویت کند.
به همین دلیل و در چنین شرایطی است که کارشناسان معتقدند جهان چه از لحاظ سیاسی و امنیتی و چه از منظر اقتصادی دچار نااطمینانی شده و همزمانی دو جنگ اوکراین و غزه تبدیل به نامعادله جنگ و صلح در نظام جهانی شده است؛ موضوعی که دورنمای آن مشخص نبوده و تداومش هر لحظه می‌تواند جهان را درگیر بحرانی پیش‌بینی نشده کند.