نابودی تاریخ

گروه جامعه- چند روز پیش خبر برگزاری کنسرت علیرضا قربانی در تخت‌جمشید واکنش‌های بسیاری را بر انگیخت زیرا برگزاری کنسرت در مراکز باستانی و تاریخی در صورت عدم رعایت اقدامات احتیاطی به طور بالقوه می‌تواند به سایت آسیب برساند. ازدحام زیاد، تجهیزات سنگین و صدای تقویت‌شده همگی می‌توانند تاثیر منفی بر یکپارچگی ساختاری و حفظ بناها و مکان‌های تاریخی داشته باشند. علاوه بر این، افزایش ترافیک انسانی می‌تواند منجر به ساییدگی و پارگی سطوح و مصنوعات ظریف شود اما با برنامه‌ریزی دقیق و در نظر گرفتن حفظ محوطه می‌توان کنسرت‌هایی را در این مکان‌ها بدون ایجاد آسیب برگزار کرد. این ممکن است شامل محدود کردن تعداد شرکت‌کنندگان، استفاده از سازه‌های موقت برای محافظت از مناطق شکننده و اجرای دستورالعمل‌های سختگیرانه برای استفاده از تجهیزات صوتی باشد. در نهایت، مهم است که میل به رویدادهای فرهنگی را با نیاز به حفظ میراث تاریخی خود متعادل کنیم. رویدادهایی که به درستی مدیریت می‌شوند می‌توانند به افزایش آگاهی و قدردانی از این سایت‌ها کمک کنند و در عین حال حفظ طولانی مدت آنها را تضمین کنند اما هفدهم اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه‌‌و‌شهرسازی با بیان اینکه تعداد زیادی از آثار تاریخی و بناهای ارزشمند کشورمان در زون‌هایی با خطر فرونشست زمین واقع شده‌اند، گفت: «‌در استان فارس بیشترین نرخ فرونشست در محدوده مرودشت بوده و نرخ آن در این منطقه به 17سانتیمتر در سال می‌رسد که آثار تاریخی تخت‌جمشید و نقش رستم در این محدوده قرار دارد.» همین موضوع نگرانی‌های در خصوص وضعیت بحرانی تخت‌جمشید در میان کارشناسان محیط‌زیست ایجاد کرده است.
خطرات برگزاری کنسرت روی فرونشست
فرونشست زمانی اتفاق می‌افتد که زمین زیر یک سازه یا منطقه به دلیل عوامل مختلفی مانند فعالیت‌های معدنی، استخراج آب‌های زیرزمینی، فرآیندهای طبیعی زمین‌شناسی یا فعالیت‌های انسانی فرو می‌ریزد. ظرفیت تحمل وزن یک منطقه در معرض فرونشست می‌تواند به طور قابل‌توجهی به خطر بیفتد و برگزاری رویدادهای بزرگ مانند کنسرت در چنین مکان‌هایی را مخاطره‌آمیز می‌کند. ناپایداری سازه اولین نکته‌ای است که باید مورد توجه قرار گیرد. فرونشست می‌تواند زمین و سازه‌های بالای آن را ضعیف کند و منجر به ریزش یا آسیب احتمالی در طول رویداد شود. افزایش احتمال فرونشست بیشتر یکی از اثرات برگزاری کنسرت در منطقه تحت تاثیر فرونشست است. وزن اضافی و ارتعاشات ناشی از یک کنسرت می‌تواند مشکلات فرونشست موجود را تشدید کند و باعث فرو رفتن یا فروریختن بیشتر زمین شود. از آسیب به زیرساخت با برگزاری کنسرت در منطقه درگیر فرونشست نباید غافل شد. فرونشست می‌تواند به تاسیسات زیرزمینی، پایه‌ها و دیگر زیرساخت‌های حیاتی آسیب برساند و به طور بالقوه باعث اختلال یا تصادف در طول رویداد شود. برگزاری کنسرت در منطقه‌ای در معرض فرونشست به دلیل خطرات قابل توجه توصیه نمی‌شود. برای جلوگیری از آسیب احتمالی به مردم و محیط‌زیست، اولویت دادن به ایمنی و حفظ هنگام انتخاب مکان رویداد ضروری است. از سویی به اعتقاد بسیاری از کارشناسان زیست‌محیطی دلیل اصلی فروچاله‌های اطراف نقش رستم و تخت‌جمشید پایین رفتِ سطح آب سفره‌های زیرزمینی به دلیل حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه آب است. در مطالعات اخیر از دشت مرودشت و بخشی‌هایی از محدوده دشت شیراز ظرف حدود ۱۵‌سال اخیر، همه دشت مرودشت درگیر پدیده فرونشست شده و وسعت و سرعت آن در این دشت پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.
فرونشست ۱۷سانتیمتر در سال
علی بیت‌الهی، رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه‌و‌شهرسازی با بیان اینکه تعداد زیادی از آثار تاریخی و بنا‌های ارزشمند کشورمان در زون‌هایی با خطر فرونشست زمین واقع شده‌اند در صفحه ایکس خود نوشت: در استان فارس بیشترین نرخ فرونشست در محدوده مرودشت بوده و نرخ آن در این منطقه به ۱۷سانتیمتر در سال می‌رسد که آثار تاریخی تخت‌جمشید و نقش رستم در این محدوده قرار دارد. وی افزود: در حاشیه این پهنه فرونشستی خطرساز استان فارس دو آثار تاریخی ارزشمند و منحصربه‌فرد نقش رستم و تخت‌جمشید واقع شده که متاسفانه در بازدید‌ها شکاف‌های فرونشستی در محوطه تخت‌جمشید کاملا مشخص و واضح و مهم‌تر اینکه در حال توسعه است. این شکاف‌ها به مجرای نفوذ آب تبدیل می‌شوند و تونل‌های زیرسطحی را ایجاد می‌کنند و در نهایت به فروریزش سطحی زمین منجر می‌شوند. در نقش رستم هم دقیقا در مجاورت و نزدیکی صخره‌های سنگی و نقش نگار‌های سنگی ارزشمند، شکاف عمیق و عجیب طولی با عمق چشمی ۶‌متر و با عرض نیم متری وجود دارد که این نشان می‌دهد این زون بسیار خطرساز است.
دشت مرودشت بحرانی‌ترین منطقه از منظر زمین‌شناسی است
محمد درویش، فعال محیط‌زیستی و پژوهشگر دلایل فرونشست زمین دلیل اصلی فرونشست زمین را به «جهان‌صنعت» گفت: دشت مرودشت استان فارس بحرانی‌ترین منطقه از منظر زمین‌شناسی بعد از دشت مهیار در اصفهان است، متاسفانه وضعیت این بخش در استان فارس فوق‌العاده نگران‌کننده است و بخش بزرگ این دشت با فرونشست بیش از دو سانتیمتر مواجه است که این رقم پنج برابر نرم طبیعی و حد مجاز تحمل فرونشست است.وی با اشاره به اینکه فرونشست زمین هنگامی که از ۴ میلیمتر عبور می‌کند، باید در اسرع وقت ستاد بحران تشکیل شود، افزود: در حال حاضر بخش بزرگی از دشت مرودشت که شامل قلمرو بزرگ پاسارگاد، تخت‌جمشید، نقش رستم می‌شود با فرونشست بیش از ۱۵ الی ۲۰ سانتیمتری مواجه است. بعضی از افراد با پاک کردن صورت مسئله و به دلیل اینکه گردشگران و مردم متوجه فرونشست زمین اطراف دشت مرودشت و تخت‌جمشید نشوند، آنها را با کامیون پر می‌کنند. درویش معتقد است اصل این ماجرا به فعالیت چاه‌های کشاورزی این بخش بازمی‌گردد؛ وجود سدهای درودزن، ملاصدرا و سیوند در بالا دست این دشت باعث شده تا جریان حوزه آب‌شناسی حوزه کر و سیوند مختل شود.این فعال محیط‌زیست با بیان اینکه هیچ چشم‌انداز روشنی جهت احساس خطر و مقابله با این وضعیت بحرانی وجود ندارند، بیان کرد: مسوولان هیچ اقدامی در جهت پلمب کردن چاه‌ها در اطراف تخت‌جمشید و پاسارگاد و پرداخت خسارت به کشاورزان انجام نداده‌اند. تا زمانی که روند فعلی ادامه‌دار باشد نه تنها مشکلی حل نمی‌شود بلکه شاهد افزایش این چالش‌ها خواهیم بود و مردم فارس باید آماده شرایط ناگوارتر برای تخت‌جمشید و پاسارگاد باشند. او ادامه داد: اگر خواستار نجات از این وضعیت هستیم باید علاوه بر پلمب تمام چاه‌های غیر‌مجاز نیمی از چاه‌های کشاورزی هم پلمب شود و دولت از محل هدفمندی یارانه‌ها به کشاورزان خسارت پرداخت کند در صورتی که این اتفاق رخ ندهد در آینده‌ای نه چندان دور قسمت قابل‌توجهی از استان فارس غیر‌قابل سکونت خواهد شد.این کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه احداث سد سیوند علاوه بر تغیر مسیر آب‌شناسی باعث شد تا چاه‌ها به صورت غیر‌طبیعی در مسیر سیوند افزایش یابد، گفت: در دهه‌های گذشته کشت برنج در این منطقه چندان انجام نمی‌گرفت اما احداث سد سیوند سبب شد تا ۱۱هزار هکتار به وسعت شالیکاری این منطقه اضافه شود.وی با بیان اینکه احداث سد سیوند آدرس اشتباهی بود که باعث شد تا وسعت اراضی زیر کشت محصول آب بری مانند برنج در منطقه سیوند افزایش پیدا کند، می‌افزاید: کشت برنج در منطقه‌ای مانند سیوند اشتباه بزرگی است و نیاز است کشت برنج در منطقه‌ای مانند کامفیروز تعطیل شود. درویش با اشاره به اینکه تا زمانی که مردم فارس در صف برنج کامفیروزی هستند و از خرید این محصول استقبال می‌کنند مشکل حوزه آب در این استان حل نخواهد شد، بیان می‌کند: تغییرات و بهبود وضعیت را باید در مرحله نخست از خودمان آغاز کنیم. این فعال محیط‌زیست در ادامه با بیان اینکه استان فارس تمام تالاب‌هایش را از دست داده است، اظهار کرد: در حال حاضر تالاب‌های کافتر، مهارلو، ارژن طشک، پریشان از بین رفته و تنها تالاب کمجان باقی‌مانده است که نقش فعالان زیست محیطی بومی روستای کمجان در نفس کشیدن این تالاب بی‌تاثیر نیست.درویش معتقد است که حقابه تالاب‌ها باید مقدم بر کشاورزی و صنعت باشد و بعد از آب شرب نیاز است تا آب کافی به تالاب‌های استان تخصیص یابد که متاسفانه این اراده در مسوولان استان فارس وجود ندارد. در حال حاضر هیچ رودخانه‌ای وارد تالاب پریشان نمی‌شود و هیچ سدی برای این تالاب احداث نشده است اما شاهد خشک شدن آن هستیم. وی با اشاره به اینکه وسعت اراضی کشاورزی در سه دهه اخیر با یک افزایش پنج ‌برابری مواجه بوده است، بیان کرد: تا زمانی که مردم در حال افزایش تعداد چاه‌ها هستند و نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون در کنار دریاچه پریشان فعالیت دارد، نمی‌توان به بهبود شرایط امیدوار بود. این فعال محیط‌زیست با بیان اینکه اگر خواستار مهار کانون‌های بحرانی گرد و خاک در استان هستیم باید مجددا تالاب‌ها را احیا کنیم، یادآور می‌شود: قطعا احیا تالاب‌های نیازمند ارجحیت حقابه تالاب‌ها بر کشاورزی و صنعت است.