31 - 08 - 2023
موزه ملی، میزبان آثار تاریخی استردادی
نادر نینوایی- تعدادی از آثار جالب توجه دوره‌های تاریخی ایران که از کشور خارج شده بود پس از بازگشت به ایران و طی شدن مراحل اداری، در موزه ملی به نمایش در‌آمدند.
در میان ۳۰ شیء تاریخی که به ایران بازگردانده شده گل سرسبد آنها نقش‌برجسته ساسانی است که مدت‌هاست طرف توجه رسانه‌ها قرار داشته و از انگلیس به ایران بازگشته است.
۲۹ شیء دیگر از فرانسه به ایران بازگردانده شده و یکی از نوادگان شخصی که این آثار را از ایران خارج کرده، زمینه بازگشت آنها را فراهم کرده است.
وجود آثار متنوع از دوره‌های تاریخی ایران از عصر آهن و تمدن عیلام گرفته تا دوره اشکانی و تیموری باعث شده که نمایشگاه آثار استردادی در موزه ملی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد و بدون شک تماشای آنها برای هر ایرانی دوستدار تاریخ، جالب و هیجان‌انگیز است.
۲۹ شیء اهدایی
به جز نقش‌برجسته ساسانی، ۲۹ شیء دیگر نیز در نمایشگاه «استرداد اشیای فرهنگی- تاریخی، دستاوردهای دیپلماسی فرهنگی در دولت سیزدهم» به نمایش درآمده است که همگی از فرانسه به کشور بازگردانده شده‌اند. گفته می‌شود این اشیا در اثنای جنگ جهانی دوم و در زمان حکومت «ژنرال دوگول» در فرانسه، توسط نماینده تام‌الاختیار وی به نام «هانری گوبلو» از ایران خارج شده‌اند.
در واقع به نظر می‌رسد این آثار طی سال‌های۱۹۴۰ تا ۱۹۴۶ میلادی توسط «گوبلو» احتمالا خریداری شده و از ایران به فرانسه انتقال یافته‌اند.
اثرهای سفالی این مجموعه از جنس گل پخته ساخته شده‌اند و کار اصالت‌سنجی آنها اخیرا انجام شده است. در میان آنها می‌توان آثار تمدن عیلامی، اشکانی، تیموری و حتی آثار عصر آهن را دید.
یکی از آثار جالب این مجموعه ظرفی از جنس قیر است که مربوط به تمدن عیلامی در جنوب غربی ایران است و احتمالا در دوران باستان کاربری یک عطردان را داشته است. وجود آثار هخامنشی شامل دو طلسم به شکل چشم که با تاثیر از هنر مصریان ساخته شده و چشم «حورس» را به نمایش می‌گذارد، در نمایشگاه در نوع خود جالب توجه است.
چشم حورس نشان محافظت، قدرت پادشاهی و سلامت در مصر باستان است. حورس ایزد آسمان در مصر باستان بوده که به صورت یک شاهین، لاچین یا بحری تصویر می‌شده است. چشم راست او با خدای خورشید مرتبط بوده است. نقش چشم نشانگر چشم شاهین بوده و یک قطره اشک را در پایین داشته است. آینه تصویر، یا چشم چپ نیز گاهی به نشانه ماه و خدای آن «تحوت» به کار می‌رفته است.
شایان ذکر است ظروف نقش‌داری که از محوطه گودین تپه -در استان کرمانشاه- خارج شده بودند، حالا پس از بازگشت به کشور در نمایشگاه آثار استردادی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته‌اند. در میان آثار به نمایش درآمده می‌توان مجموعه ظروفی از دوره اسلامی و پیکره‌های گلی و آثار منتسب به تپه سیلک در کاشان را دید.
نقش‌برجسته ساسانی
بدون تردید مهم‌ترین اثر به نمایش درآمده در نمایشگاه آثار استردادی، نقش‌برجسته ساسانی است. اصالت نقش‌برجسته ساسانی تایید شده است و بیشتر صاحب‌نظران ساسانی بر این نظرند که این اثر به دوره تاریخی ساسانیان تعلق دارد. هرچند خاستگاه این سنگ‌نگاره هنوز به شکل دقیق مشخص نشده است اما تاکنون اینطور گمانه‌زنی شده که این نقش‌برجسته احتمالا تصویر یک نجیب‌زاده ساسانی را به نمایش می‌گذارد.
گفته می‌شود این نقش برجسته از روی اثری بزرگ‌تری برش خورده و جدا شده است و احتمالا در دهه ۱۳۶۰ و در هنگامه‌ای که کشور در گیر‌ودار جنگ تحمیلی بوده از کشور خارج شده است.
ملیحه مهدی‌آبادی که از طرف پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سرپرست تیم علمی است که نقش‌برجسته ساسانی را آزمایش کرده، درباره آخرین یافته‌ها درباره نقش‌برجسته نجیب‌زاده ساسانی که پس از ۳۵ سال به ایران بازگردانده شد، گفت: وقتی نقش‌برجسته ساسانی به موزه ملی ایران وارد شد و دوره قرنطینه را گذراند، رییس موزه ملی از پژوهشگاه میراث فرهنگی درخواست کرد اصالت‌سنجی این نقش‌برجسته را با توجه به ابهام‌ها و پرسش‌های مطرح‌شده انجام دهد که این کار به عهده پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه گذاشته شد.
او اضافه کرد: از ما خواسته شد پاسخ دو سوال را پیدا کنیم؛ نخست اینکه ظاهرا در فضای مجازی شبهاتی مطرح شده بود مبنی بر اینکه این نقش‌برجسته، ترکیبی از رزین و خرده‌سنگ است که در قالب ریخته شده و تقلبی است و دیگر اینکه برخی پس از مشاهده عکس‌های نقش‌برجسته در فرودگاهی در لندن، که سنگ را چندتکه نشان می‌داد، درباره اصالت بخش بالا و پایین سنگ نقش‌برجسته تردیدهایی وارد کرده بودند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی ادامه داد: ما برای یافتن پاسخ این دو سوال چند آزمایش انجام دادیم؛ «ایکس. آر. اف» و «ایکس. آر. دی» که برای تشخیص نوع سنگ و کانی‌های تشکیل‌دهنده آن انجام شد. افزون بر این، از قسمت بالا و پایین در پشت سنگ نمونه سنگ برداشته شد تا از آن مقاطع نازک میکروسکوپی تهیه شود، برای اینکه ببینیم ساختار هر دو قسمت سنگ یکسان است یا خیر. نمونه‌ها را با میکروسکوپ‌های مخصوص زمین‌شناسی بررسی کردیم و ثابت شد ساختار زمین‌شناختی هر دو قسمت سنگ یکسان است. به اضافه اینکه سطح سنگ نقش‌برجسته هم بررسی میکروسکوپی شد، چون دنبال نشانه‌هایی از گل‌سنگ بودیم. معتقد بودیم وجود گل‌سنگ روی سطح سنگ نشان می‌دهد که نقش‌برجسته در فضای باز بوده است، ولی نتیجه بررسی‌ها نشان داد سنگ چندین بار پاکسازی شده و احتمالا قاچاقچیان برای اینکه سنگ نمای خوبی داشته باشد این کار را انجام داده‌اند.
کارشناس پژوهشکده حفاظت و مرمت همچنین گفت: هنوز مشخص نیست این نقش‌برجسته در فضای بسته یا باز قرار
داشته است.
مهدی‌آبادی ادامه داد: سوال دیگر این بود که در پشت سنگ آیا می‌توان ردی از تیشه‌های ساسانی یافت که بررسی‌ها نشان می‌دهد متاسفانه سنگ از پهلو و پشت برش کامل خورده است. هرچند قسمت پایین سنگ برای ایستایی نقش‌برجسته مرمت شده است، اما در قسمت بالای نقش‌برجسته، تراش‌سنگ قدیمی را مشاهده کردیم.
او درباره خاستگاه و منشاء این نقش‌برجسته با توجه به بررسی‌های علمی و آزمایشگاهی که تاکنون انجام شده است، توضیح داد: می‌دانید که بیشتر آثار تاریخی ایران در رشته کوه زاگرس قرار گرفته، ساختار سنگ زاگرس نیز تقریبا شبیه به‌هم است. جنس سنگ نقش‌برجسته میکرایت یا گل آهکی است که به نسبت سنگ‌های دیگر که آثار ساسانی روی آن حک‌شده تفاوت‌هایی دارد، ولی نمی‌توان قطعا گفت این نقش‌برجسته به کدام منطقه از ایران تعلق دارد، چون در ایران این نوع سنگ فراوانی دارد.
شایان ذکر است، نمایشگاه «استرداد اشیای فرهنگی- تاریخی، دستاوردهای دیپلماسی فرهنگی در دولت سیزدهم» به مناسبت هفته دولت برپا شده و تا پایان شهریورماه امکان بازدید از آن برای دوستداران میراث فرهنگی و مردم فراهم است.